Edebiyat - 15 Nisan 2025 17:12
Dr. Müzahir Kılıç
Kategori: Edebiyat - Tarih: 15 Nisan 2025 17:12 - Okunma sayısı: 29
İslam dininin dini ritüellerinin başında bayramlar gelir. Bayramlar dini olarak düşünüldüğünde öncelikle, Ramazan ve Kurban Bayramı akla gelmektedir. Gerçi Cuma günü başta olmak üzere Allah katında kazançlı geçmiş her gün Müslümanın bayramıdır. Edebiyatımızın her döneminde bayram konusu işlenmiş, hatta manilerimizin birçoğu Ramazan ve Kurban Bayramı üzerine söylenmiştir. Birtakım zorlukların sonunda bayram sevinci yaşamak herkesin hakkıdır. Milli bayramlarımız ve kurtuluş bayramlarımız nice zaferlerin, canla ve kanla verilen mücadelelerin bağımsızlık ve zafer günleridir. Türk tarihinin de başlangıçtan günümüze kadar şanla şerefle dolu nice bayramları vardır.
Dini törenler günümüz insanının hayatında önemli bir yer kapladığı gibi eski Türklerin hayatında da ve çok önemli bir yere sahipti. Uygur Türkleri Ramazan Bayramı4na “rozi heyt” derlerdi. Bayram öncesi bir takım hazırlıklar yapılır. Bunlar arasında temizlik başta gelir, güzel elbiseler giymek, çeşitli yemekler yapmak ve bayram ziyareti bu hazırlıkların başında gelir. Erkekler camiye gider, namaz dönüşü bayramlaşma başlar. Büyükler ziyaret edilir. Çocuklara bayram harçlığı verilir, Bayram harçlığı vermek yaygın bir adettir. Bayramlarda daha çok şeker dağıtılır. Kurban bayramında da benzeri gelenek yaşanır. Kurbanda kurban kesilir gelenlere dağıtılır, fakirlere dağıtılır.
Her iki bayramın da yardımlaşma adına, ziyaret ve küslerin barışması adına çok önemli bir rolü vardır.
Bayram nedir? Bayram özel olarak tespit edilmiş günü tekrar yaşamaktır. Dini bayramlardan Ramazan ve Kurban Bayramı din hayatin mutluluk, sevinç, barış ve beraber olmanın fırsat günleridir. Ramazan Bayramı oruç tutarak vazifesini yerine getiren Müslümanın mutluluğunu ramazan sonrası kutlamasıdır.
Bayram Arapçada Iyd olarak geçmektedir. Bu kelime; bayram hediyesi veya bayramlık anlamlarına da gelmektedir. Türk Edebiyatında gerek Ramazan gerekse Kurban Bayramı için kasideler yazılmıştır. Bu çeşit şiirler aslında Bayram Tebriği anlamına da gelir. Kaside belirli bir kişiye sunulmuşsa karşılığında hediyeler beklenir. Sultanlar, paşalar veya kaside yazılan kişiler b iltifatı karşılıksız bırakmazlar.
Bu kasidelere “der kaside-i ıydıyye” veya “der-kaside-i ıyd-i fıtr..” şeklinde başlıklar verilmiştir. Ramazan bayramı için ıyd’ul-fıtr ifadesi de kullanılır. Yani Fıtır Bayramı… Ramazan bayramı için “şeker bayramı” gibi ifadeler basitleştirilmiş ifadelerdir. Bu bayramın adı “şeker bayramı” değildir. Yaygın ifadeyle “Ramazan Bayramı” denilmesi uygundur. Kurban Bayramı için ise Arapçada “Iyd’un-Nahr” veya “Iydu’l Adha” tabirleri kullanılır. Ramazan Bayramına “Şeker Bayramı” denilmediği gibi Kurban Bayramına da “Et Bayramı” demek doğru olmaz.
Bayramın güzellikleri en ihtişamlı şekliyle Osmanlı sarayında yaşanmıştır. Özel Bayramlaşma ve hediyeleşme odalarında başlayan bayramlaşma törenleri daha sonra sarayın diğer görevlileri ve belirli mekânlarda halk ile bayramlaşma şeklinde devam eder hatta Selatin camilerinde kılınan namazlardan sonra Bayram tebriki için çıkışta bekleyen halka hediyeler verilir, camilerin çıkışında lokum vb ikramlar edilirdi.
Dini bayramlarda akraba, eş-dost ziyaretinin yanında birçok yerde öncelik tanınan mezarlık ve şehitlik ziyaretidir. Geçmişine sahip çıkan milletimiz bayramlarda mezarlık ziyaretini kendine bir borç bilir. Abdestini alanlar yanlarında Kuran ve cüzler olmak üzere erkenden kabristanın yolunu tutarlar. Bir yandan Yasinler, Fatihalar ve ihlaslar okunurken diğer yandan yanlarında getirdikleri şeker, lokum ve bisküvileri gelenlere dağıtırlar. Mezarların üstünün ve etrafının temizliği, çiçek dikilmesi, sulanması da bayram da yapılan güzellikler arasındadır.
Hülasa bayramın olmazsa olmaz diyeceğimiz gerekenleri:
Bayramlar bu sebeple güzeldir ve tekrarı dilenir.
Bayram şiirleri söz konusu olunca aklımıza ilk gelen Erzurum Hasan Kale’nin Alvar Köyünden Hoca Muhammed Lütfi Efendi’nin Bayram şiiridir.
|
Muhammed Lütfî Efendi, 1868’de Erzurum’un Hasankale ilçesine bağlı Kındığı köyünde doğdu. Babası Hoca Hüseyin Efendi, annesi Hatice Hanım’dır.1 İlk eğitimini babasından aldı; daha sonra Erzurum’da meşhur bazı âlimlerin derslerini takip etti. 1891 yılında Hasankale’de bulunan Sivaslı Camii’ne imam tayin edildi. Nakşibendî tarikatı şeyhi Muhammed Küfrevî’ye intisap etti. Bir müddet de Erzurum’a bağlı Dinarkom köyünde imamlık yaptı. 12 Şubat 1916’da Ruslar Erzurum ve çevresini işgal etmeye başlayınca, babasıyla birlikte Erzurum’a gitti. Rus istilâsı süresince Tercan’ın Yavi köyünde imamlık yaptı. Ermenilerin Erzurum’da katliama girişmeleri üzerine Yavi ve komşu köylerden topladığı 60 kişilik bir müfrezeyle Ermenilere karşı koydu. Oyuklu köyü civarında Ruslara ait büyük bir silah deposunu ele geçirdi. Bu silahlarla birlikte Zergide köyünde Türk Ordusuna katıldı ve orduyla birlikte Erzurum’a girdi (12 Mart 1918). Erzurum’un kurtuluşundan sonra, tekrar Hasankale’ye döndü. Alvar köyüne yerleşti ve orada imamlık yaptı. Bu tarihten sonra Alvarlı Muhammed Hoca, “Alvarlı İmamı” ve “Efe Hazretleri” unvanlarıyla tanındı. Alvar köyünde ve Erzurum’da bölge halkını irşatla meşgul oldu. 12 Mart 1956’da Erzurum’da vefat etti. Alvar köyünde medfundur. [1] |
BAYRAM O BAYRAM OLUR
|
Can bula cananını Bayram o bayram olur Kul bula sultanını Bayram ol bayram olur Hüzn ü keder def ola Dilde hicab ref ola Cümle günah afv ola Bayram ol bayram olur. Mevlâ bizi afvede, Gör ne güzel ıyd olur. Cürm ü hatâlar gide, Bayram o bayram olur. Merhamet ede Rahîm, Dermânı vere Hakîm, Lutfede lutf-i Kadîm, Bayram o bayram olur. Feyz-i muhabbet-i Hak, Nûr-i hidâyet siyak, Cennet-i a‘lâ durak, Bayram o bayram olur. Nûr-i hidâyet dola, Dilde hidâyet bula, Nâsırın Allah ola, Bayram o bayram olur. Hakk’ı seven merd-i şîr, Kalbi olur müstenîr, Allah ola dest-gîr, Bayram o bayram olur. Tevhîd ede zevk ile, Hakk’ı seve şevk ile, Tasdîk inerse dile, Bayram o bayram olur. Merhametin kânıdır, Afv u kerem şânıdır, Hep anın ihsanıdır, Bayram o bayram olur. El duta kitâbını, Dil duta hitâbını, Cân duta şitâbını, Bayram o bayram olur. Hakk’ı seven dil ü cân, Aşkı ede heyecân, Feth ola bâb-ı cinân, Bayram o bayram olur. Mevlâ’yı cândan seven, Rızâ-yı Hakk’a iven, Lutf-i Hudâ’ya güven, Bayram o bayram olur. Bahr-i keremden Hudâ, Gark ede nûr -i hüdâ, Afv ola bây u gedâ, Bayram o bayram olur. Dildeki Rahmân olur, Derdlere dermân olur, Âzâde fermân olur, Bayram o bayram olur. Ganîler ede kerem, Ref‘ ola derd-i verem, Sahî ola muhterem, Bayram o bayram olur. LUTFÎ’ye lutf u kerem, Dâhil-i bâb-ı harem, Dâimâ Allah direm, Bayram o bayram olur. Alvarlı Hoca Muhammed Lütfi Efendi |
Can, cananını bulduğunda; kul sultanını bulduğunda işte o zaman gerçek bayram olur. Hüzün ve kederlerin çekip gittiğinde, gönülde utanmanın yükseldiğinde, bütün günahların afv olunduğunda işte o zaman gerçek bayram olur. Mevla’nın bağışladığı ve hatalarımızı affettiğinde Bayram işte o zaman güzel olur. Bağışlayıcılığıyla merhamet ederse, Hakîm ismiyle dermanını verirse, Ezeli lütfuyla lütfederse, işte o zaman gerçek bayram olur. Hak Teâlâ’nın muhabbetinin feyzi, hidayetinin nuru tarzımız olsa, cennet-i a’la durağımız olsa işte o zaman gerçek bayram olur. Hidayetin nuru dola, gönül de hidayet bula, yardımcın Allah ola işte o zaman gerçek Bayram olur. Hakk’ı gerçekten seven cesur kişi, kalbi nurlarla dolar, Allah elimizden tutar ve yardımcı olursa işte o zaman gerçek bayram olur. Zevki ile Allah’ı tevhid etse (birlese), şevk ile severse, kalbiyle tasdik ederse işte o zaman gerçek bayram olur. Merhametin kaynağıdır, Afv kerem yüceliğine sahiptir, her şey onun ihsanı olduğunda işte o zaman gerçek bayram olur. Yüce Kur’an’a dört elle sarıldığımızda, dilimizle hitabını tuttuğumuzda, Onun yolunda can ve baş ile yürüsek işte o zaman gerçek bayram olur Hakkı gerçekten seven gönül ve can, Onun aşkını heyecan vesilesi kılan, cennet bahçeleri açıldığında işte o zaman gerçek bayram olur. Rabbini can ü gönülden seven, Hakk’ın rızasını kazanmak için çabalayan, Allah’ın lütfuna güvenen için işte o zaman gerçek bayram olur. Cenab-ı Hakk’ın kerem denizinden, hidayet nuruna daldırsa, zengini de fakiri de afv olduğunda işte o zaman gerçek bayram olur. Gönülleri Allah’ın zikri kaplarsa, dertlilere derman verildiğinde, kurtuluşa ferman verildiğinde işte o zaman gerçek bayram olur. Zenginler kerem sahibi olalar, verem derdi (tüm hastalıklar) ortadan kalktığında, zengin kişiler dağıtmada cömert olduğunda işte o zaman gerçek bayram olur. Lutfi’ ye Allah’ın kerem ve inayeti verilse, Harem’den içeri dâhil olsa, Daima Allah dediğinde işte o zaman gerçek bayramı yaşamış olur. *Bu şiirin nakarat kısmı bazı yerlerde “bayram ol bayram ola” şeklindedir. |
Bu yazımızda dini bayramları hakkında kısa malumat vermekle birlikte; dinî bayramlar ve Muhammed Lutfi Efendi’nin “Bayram o bayram olur” şiirinin aslı ve sadeleştirilmiş şekli verilmiş oldu. Ziyaret ettiğimiz Alvarlı Efe Hazretlerinin türbesi gayet bakımı ve temiz idi. Emeği geçenlere ayrıca teşekkür ederim. Asılı tabelada çevre düzenlemesinin Erzurum Belediyesi tarafından yapıldığı yazıyordu; ecdadına, dini ve milli kişiliklere ve tarihimize sahip çıkmak da milli bir borçtur. Erzurum Belediyesine de teşekkür ederim.
[1] Prof. Dr. Veyis Değirmençay, chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/254204
03 Nisan 2025 16:56
09 Nisan 2025 13:59
09 Nisan 2025 19:47
04 Nisan 2025 15:25
06 Nisan 2025 19:17
01 Nisan 2025 20:23
14 Nisan 2025 10:55
06 Nisan 2025 13:23
07 Nisan 2025 21:23
04 Nisan 2025 23:05
