Suç ile ilgili değerlendirme yapmayanımız yok gibidir. Hemen her gün ötekinin davranışını gözlemler ve buna göre yorumlama yaparak duygu, algı, dikkat, düşünce durumumuzu yönlendiririz. Ötekinin bu davranışını değerlendirirken kılavuzumuz olma gereğini bazımız düşünse bile uygulamada suçlama kılavuz standardımız bulunmamaktadır. Bununla ilgili süreç geliştirme maksadı ile bu yazı hazırlanmıştır.

Öncelikle “benin yani özün yada varlığın kurduğu önermesinin kabul edilebilirlik özelliğine” bakması gerekir. Önermesi gerçekçi olması lazım. Tutarlı olmalı. Sınırları belirgin bulunmalı. Bağlayıcı özelliği duruma bağlı yer ve zamanda ilgiliyle ilgili olması yanı sıra üçüncü şahısları etkilememesi açısından inandırıcı özelliğinin bulunması da gerekir. Önermenin doğru veya yanlış olma durumu yanı sıra belirlenemez, bilinemez, karar verilemez halleri de bulunmaktadır. Bu durum varlığın “haksızlık etmektense haksızlığa tahammül ederim” diyecek derecede gelişmiş erdem sahibi olmasını da gerektirir.

Şimdi suçlama yapma halini inceleyelim:

Suçlama halinde ceza kanunumuza göre;

1. Fiilin kanunda yazılı olması gerekir.

2. Fiil düşünsel değil; bizzat fail tarafından yapılmalı veya yapması gerekeni ihmal etmesi gerekir.

3. Fiilin işlenmesi anında failin manevi unsurunun uygunluğu: Bu açıdan failin fiili istemesi, arzu duyması ile planlamasını müteakiben uygun koşullar diye tanımladığı durumlarda belli yer ve zamanda zararın, istenmeyen durumun oluşmasında etkisinin bulunması gerekir. Aristoteles e göre neden sonuç bağlantısı için; a) Fail neden; b) mağdur neden; c) failin belli yer ve zamanda zarar oluşumuna yol açması ve d) bu zararın istenilmemesi, tolere edilmemesi, zararın kabul edilirlik niteliğinin olmaması gerekir.

Stephen Toulmin a göre iddia, veri, gerekçe, niteleyici, çürütücü ve destekleyici durumlar incelenir. İddia edilen durumun kanıtlanabilir özelliği faile hakları çerçevesinde bildirilir. Fail iddia konusunun verilerini değerlendirir. Örneğin zorunluluk halinde failin eylemi nedeniyle faile cezaverilmemektedir.

Zorunluluk Halinin Şartları şunlardır:

1-Failin sebep olmadığı bir tehlikenin olması gerekir.

2-Tehlike, kişinin ya da üçüncü kişinin herhangi bir hakkını tehdit etmelidir.

3-Tehlikenin devam etmiş olması gerekmektedir.

4-Failin tehlikeden başka türlü korunma ihtimalinin bulunmaması gerekir.

5-Tehlike ağır ve kesin olmalıdır.

6-Tehlikenin ağırlığı ile zorunluluk haline konu fiil arasında orantı bulunmalıdır.

Fail ve mağdur suça ait verinin niteliğini ve niceselliğini yetkili makama bildirir. Yetkili makam değerlendirme yaparak veri ile ilgili gerekçeli karara varır. Bu kararda tanımlayıcı suç konusunu destekleyen ve çürüten durumlar yoğunluğuna göre zarara etkisi belirtilir. Ceza verilmesi hakkında gereklilik yoğunluğu değerlendirilmiştir. Özellikle sorunun insan hak ihlali ile alakasının belirlenmesi mağdurun suç işlenmesine elverişliği; failin isteme ve arzu durumunun yoğunluğuna göre planlaması, uygulamaya geçmesi; bu esnada eşlik eden durumlar, eşik değer unsurları incelenir. Buna göre suç konusunun zarar yoğunluğu ve topluma etkisi de değerlendirilir.

Adalet ölçeğine göre elverişli, gerekli ve orantılı uygulama ile dağıtıcı, onarıcı veya düzeltici unsurlara göre ceza yaptırımı uygulanır. Tabi bunları yapacak olan insanın kurumsal etik değer ve niteliklerinin gelişmiş olması ve devamı için uygun koşullarını değiştirici, düzeltici niteliklerinin bulunması “olmazsa olmaz” standartlardandır. Dengeli bir adalet düzeni açısından her kişiye eşit uzaklıkta ve değerde bulunulması gereklidir. Bu düzenleme ile ilgili yasama, yürütme, yargılama dengelidir. Toplumun kabul etme ölçeğine göre hak kavramı zamanda ezeli ve ebedi olma niteliği belirgindir. Toplumsal normlar insan onuruna uygun ve dengeli oluşturulmuştur.

Sonuç olarak suç olayını incelemek bireyin bağımsız ve tarafsız ölçeğine göre subjektiflik objektifliğe doğru ağırlık kazanmıştır. Adalet sistemi içerisinde kişiler sürekli değerlendirmesi toplumsal olduğundan yorum niteliği değer oluşturmaya elverişli ve etkin olmalıdır. Bunun da “kanıt ölçeğinin geçerli ve güvenilir toplumun ihtiyaçlarını evrensel düzeyde ezeli ve ebedi sağlamaya yönelik uygulamalardan olma gereği vardır” diye yazsam ne dersiniz?

Saygı ve sevgi ile.