YEŞİL OKULLAR

Prof. Dr. Ali Balcı

Giriş

Yeşil okullar, çevresel etkiyi en aza indirirken sürdürülebilirlik eğitimini[1] teşvik etmek amacıyla tasarlanmış veya yenilenmiş eğitim kurumlarıdır. Bu okullar, çevreye duyarlı uygulamaları eğitim programı, altyapı ve işletme süreçlerine entegre ederek daha sağlıklı ve sürdürülebilir öğrenme ortamları oluşturmayı hedefler. Yeşil okulların amacı; öğrencilere çevre okuryazarlığı kazandırmak, okulların karbon ayak izini azaltmak ve sürdürülebilir bir geleceği yönetebilecek bireyler yetiştirmektir (Green Schools National Network (GSNN), uk.). Yeşil okul kavramı, ekookul, yeşil bina inşaatı, yeşil eğitim programı ve yeşil çevre gibi terimlerle eş anlamlı kullanılmaktadır ( Suryani ve diğ, 2019).

Yeşil okulların tasarımı, fiziksel çevre ile insan kaynağının iş birliği içinde planlanmasını içerir. Bu süreç; yeşil ekiplerin oluşturulması, bütçeleme, yeşil hedeflerin belirlenmesi, yeşil tasarım ve sürekli iyileştirme gibi aşamalardan oluşur. Yeşil okullar, geri dönüşüm, tasarruf, çevre dostu davranışlar ve öğrenim fırsatlarının artırılması gibi yaklaşımları benimser (Suryani ve diğ., 2019). Yeşil okul kavramının bir unsuru olarak bina inşası ; binanın 50 ila 60 yıllık kullanım ömrü boyunca planlama, tasarım, inşaat ve işletme aşamalarını kapsar. Temel amaç, doğal kaynakların en az şekilde kullanılması ve çevreye olumsuz etkilerin minimize edilmesidir. Yeşil okullar, maliyet, enerji ve kaynak tasarrufu sağlarken öğrenmeyi kolaylaştıran sağlıklı ortamlardır; ancak tüm okul sürdürülebilirliği takdir edilir ki sadece enerji verimliliği ile değil aynı zamanda çevre eğitimi ve sürdürülebilirlik uygulamalarını da içerir. Fiziksel ortamın öğretim üzerindeki etkileri önemlidir. Örneğin, hava kalitesi öğretmen ve öğrenci sağlığını etkileyebilir ve devamsızlık oranlarını artırabilir. Ayrıca, doğru aydınlatma öğrencilerin performansını iyileştirirken, akustik yalıtım da derslere odaklanmayı sağlar. Okul sıcaklığı ise öğrencilerin konsantrasyonunu ve öğretmenlerin verimliliğini etkileyebilir. Özetle yeşil okullar, sürdürülebilirlik eğitimi için fırsatlar sunar ve ekolojik yaşam biçimlerine aşina yeni bir öğrenci nesli yaratmayı hedefler. Yeşil binalar, eğitimde sürdürülebilirlik anlayışını güçlendiren bir araç olarak görürülür. Zira çevreye duyarlı bir okul yapısı, öğretmenlerin ve öğrencilerin daha verimli ve motive olmalarını sağlayabilir (Kerlin, Santos ve Bennett, 2015).

Bir çalışmada, sürdürülebilir şekilde tasarlanmış yeni bir ortaokulun, öğretmenler ve öğrenciler üzerindeki etkisine dolayısıyla bir öğrenme laboratuvarı olarak kullanılmasına ilişkin öğretmen algıları araştırılmıştır. Yeni yeşil binada geçirdikleri ilk yılın sonunda, 6-8. sınıf öğretmenleriyle açık uçlu odak grup tartışmaları yapılmıştır. Tartışmalardan elde edilen veriler, bir kodlama çerçevesi kullanılarak analiz edilmiştir. Analiz sonucunda, öğretmenlerin yeşil okulun çalışmaları, öğrencilerin tutumları ve akademik performansları üzerindeki etkisine dair algıları, yedi ana kategoride toplanmıştır: Yeşil altyapı, öğrenci davranışı, öğrenci farkındalığı, öğretmen farkındalığı, eğitim programı, sağlık ve mesleki gelişim. Bu kategoriler, sürdürülebilir tasarıma sahip okul tesislerinin öğrenme laboratuvarları olarak potansiyelinden yararlanmak için öneriler ve değerlendirmeler oluşturmak amacıyla detaylı olarak analiz edilmiştir. Çalışma sonuçlarına göre okullar, yeşil teknolojilere yatırım yapmayı, uzun vadeli finansal tasarruflar sağlamak amacıyla tercih etmektedir; oysa onların daha fazla eğitimsel faydaları ve tutumsal etkileri göz önünde bulundurmalıdır. Çalışmaya göre yeşil okulun altyapısına alışmak için öğretmenler ve öğrenciler bir uyum sürecine girmelidir. Bu süreçte, okul yöneticileri ve uygulama personeli de yeni bina sistemlerini iyileştirmek için çaba göstermelidir. Öğretmenlerin, yeşil okulun altyapı sistemlerini, çevresel sorunları ve yer temelli eğitim fırsatlarını anlamaları önemlidir. Mesleki gelişim, öğretmenlerin bu sistemleri ve fırsatları kullanabilmeleri için önceden sağlanmalı ve uyum süresi boyunca devam etmelidir. Bu bağlamda başarılı bir yeşil okulun, çevresel temaları eğitim programına entegre etmesi için aktif, disiplinler arası öğretimi uygulaması gereklidir. Çalışmaya göre yeşil okul altyapısı, ders planlarında kullanılacak özellikler olarak öğretmenler tarafından planlanabilir ve öğrencilerin enerji tüketimi gibi verilerle çalışma yapmaları teşvik edilebilir. Ayrıca, okulda çevresel eğitim uygulamaları için öğrenci kulüpleri kurulabilir (Kerlin, Santos ve Bennett, 2015).

Kısaca yeşil okul hareketi, çevresel koruma ve sürdürülebilir yaşam tarzlarının ötesinde, toplumsal barış, kültürel çeşitlilik ve insan hakları gibi geniş kapsamlı hedeflere odaklanır. Bu okullar, tüm okul topluluğunu (öğrenciler, öğretmenler ve yerel halk) kapsayan bütüncül bir yaklaşımı benimseyerek, okul çevresini iyileştirmeyi, öğrencilerin çevre sorunlarına yönelik çözüm geliştirmelerini teşvik etmeyi ve sürdürülebilir bir bakış açısı kazandırmayı amaçlar (Gough, Chi-Kin Lee ve Keung Tsang, uk.). Zira okullar, öğrencilerin çevrelerini tanımaya başladıkları; öğrenim deneyimleri kazandıkları ve geleceğe hazırlandıkları mekanlardır. Son yıllarda yeşil okul programları, çevresel eğitimi teşvik etmek ve çevre zararlarını azaltmak için önemli bir trend haline gelmiştir. Yeşil öğrenme ortamları, öğrencilere yaşam boyu öğrenme ve sürdürülebilirlik temelli bir anlayış kazandırır. Bu okullar, sürdürülebilirlik ilkelerini modelleyerek öğrencilerde çevreci alışkanlıklar geliştirmeyi amaçlar. Yeşil okullar, yaratıcı ve eleştirel düşünme, farkındalık, iş birliği ve çevresel hassasiyet gibi beceriler kazandırır. Ayrıca, bu okullar öğrenme kalitesini artırırken çevre koruma ve sürdürülebilirlik temeline dayanır (Suryani ve diğer., 2019).

Yeşil Okulun Kısa Tarihçesi

Yeşil okul hareketleri, girişte de belirtildiği üzere çeşitli isimlerle (Eko Okullar, Çevre Okulları, Yeşil Okullar, Sürdürülebilir Okullar vb.) dünyanın birçok ülkesinde ortaya çıkmıştır ve kökenlerini 1992 Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı'na dayandırmaktadır. Bu hareketler, gençlerin çevre koruma ve ekonomik-sosyal kalkınma konularına katılımını teşvik etmek için başlatılmıştır. 1992'de başlayan tartışmalar hızla ilerleyerek pilot projelere dönüşmüş, UNESCO'nun 2012’de Endonezya’da başlattığı Adiwiyata Yeşil Okul gibi örneklerle gelişmiştir. UNESCO ayrıca, 1953'te kurulan İlişkili Okullar Ağı'nı, Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi 4.7 doğrultusunda, küresel vatandaşlık ve sürdürülebilir kalkınma eğitimi hedeflerine uygun şekilde yeniden düzenlemiştirir (Gough, Chi-Kin Lee ve Keung Tsang, uk.).

Türkiye’de ise bu kavram, 1995 yılında Türçev eşgüdümünde başlatılan Eko-Okullar Projesi ile gündeme gelmiştir. Bu proje, çevre bilinci ve sürdürülebilir kalkınma eğitimi sağlamayı amaçlayan katılımcı bir programdır. 2023-2024 eğitim-öğretim yılında Türkiye’de 1196 eko-okul bulunmakta, bu okullar ağırlıklı olarak İstanbul, Antalya, İzmir ve Ankara’da yer almaktadır (Kara, 2024). Kara’ya göre yeşil okul politikaları etkin bir biçimde yürütülmemekte ve araştırmalar sınırlı kalmaktadır. O’na göre "Muğla Mavi Yeşil Okullar Projesi" önemli bir yeşil okul projesidir; Türkiye’deki diğer yeşil okullar ise henüz dikkatlere gelmekten uzaktır ( Kara, 2024).

Temel Özellikleri ve Dayanakları

Yeşil okulların temel özellikleri şöyle belirtilebilir (Center for Green Schools, 2023):

Sürdürülebilir uygulamalar; çevre dostu bina tasarımları; enerji verimli sistemler, su tasarrufu ve atık azaltma uygulamalarını kapsar.

Çevre eğitimi; sürdürülebilirlik ve iklim eylemi temalarını eğitim programına dahil ederek eleştirel düşünmeyi ve yenilikçi problem çözme becerilerini teşvik eder.

Toplumsal katılım; öğrenciler, öğretmenler, veliler ve yerel toplum arasında işbirliğini teşvik ederek sürdürülebilirlik girişimlerini destekler.

Sağlık ve refah; bir öğrenme ortamı oluşturmak üzere hava kalitesini artırır, doğal aydınlatmayı teşvik eder ve toksik olmayan malzemeler kullanır.

Dolayısıyla yeşil okulların aşağıda sıralanan üç temel dayanak ya da bileşeninden söz edilebilir( Center for Green Schools, 2013):

Çevresel etkileri ve maliyeti azaltmak, düşürmek. Yeşil okullar enerji ve su tüketimini azaltarak fosil yakıt kullanımını en aza indirerek, atık miktarını azaltarak ve doğal yaşam alanlarını koruyarak çevresel etkileri düşürmeyi hedefler.

Sağlık ve performansı iyileştirmek. Yeşil okullar temiz ve sağlıklı iç ortamlar sağlayarak öğrencilerin ve öğretmenlerin sağlığını korur, iyi beslenme ve fiziksel etkinlik programları sunar.

Etkili sürdürülebilirlik eğitimi. Yeşil okullar öğrencilere sürdürülebilirlik ve çevre bilinci kazandıran bir eğitim programı sunar; okulu bu öğrenmenin aracı olarak kullanır.

İşte yeşil okullar bu üç olmazsa olmaz temel bileşenle çevre dostu, sağlıklı ve sürdürülebilir bir eğitim modeli öngörmektedir.

Önemli Bazı Yeşil Okul Uygulamaları

Aşağıda yeşil okul hareketinin oluşmasına ve gelişmesine öncülük etmiş; evrensel düzeyde bilinen bazı yeşil okul proje ya da girişimleri kısaca özetlenmektedir.

Adiwiyata Yeşil Okullar

Endonezya’da, Adiwiyata programı kapsamında çevre dostu okullar teşvik edilmektedir. Bu program, okul topluluğunun çevre koruma ve sürdürülebilir kalkınma sorumluluğunu artırmayı hedeflemektedir. Adiwiyata, katılım ve sürdürülebilirlik ilkelerine dayanır ve çevre politikaları, yeşil müfredat, katılımcı programlar ve çevre odaklı okul kültürünü içerir. Program kapsamında atık yönetimi, kompost yapımı ve geri dönüştürülmüş el sanatları gibi çeşitli etkinlikler düzenlenmektedir. Genç nesil için çevre eğitimi, çevre zararlarını azaltmaya yönelik görünür bir çözüm yollarından biridir. Okul, çevresel deneyimler, bilgi ve duygular sağlayan merkezi bir öğrenme ortamıdır. Yeşil okul aracılığıyla çevre eğitimi, öğrencilerin çevresel eylemleri için bir temel oluşturabilecek birçok çevre duyarlılığı yönteminden biridir. Bu yeşil okul gelişimi, çevre eğitiminin çeşitli öğrenme yaklaşımlarının bir kombinasyonunu gerekli kıldığı görülmektedir. Bunlar, karakter inşası, katılımcı öğrenme, yeşil alan oluşturma, modelleme, akran ve ekip çalışması ile eğitim oyunları olarak belirtilebilir. Bu girişim kapsamında sadece okulda yeşil alan inşa etmenin yeterli olmadığı, bunun bilişsel, duygusal ve pratik olarak öğrencilerin farkındalığını artırmakla desteklenmesi gerektiği önerilmektedir (One Palnet handle with Care, 2015; Warju, Prawiro Harto, Soenarto ve Hartmann, 2017).

Endonezya'da sürdürülebilir kalkınma eğitimi kapsamında uygulanan bir yeşil okul girişimi olarak Adiwiyata programının 33 okulda uygulanmasını değerlendiren bir çalışmada şu bulgular elde edilmiştir (Warju, Prawiro Harto, Soenarto ve Hartmann, 2017):

Bağlam değerlendirmesi. Toplumun farkındalığı ve beklentileri, programın uygunluğu ve hükümet politikaları "mükemmel" olarak değerlendirilmiştir.

Girdi değerlendirmesi. Okul yöneticileri, öğretmenler, idari personel ve okul komitelerinin özellikleri; öğrencilerin özellikleri; eğitim programı; çevre dostu altyapı ve tesisler "iyi" olarak değerlendirilmiştir.

Süreç değerlendirmesi. Öğrenme hazırlığı, öğrenme süreci ve diğer kurumlarla iş birliği "iyi" olarak sınıflandırılmıştır.

Ürün değerlendirmesi. Öğrenci başarıları, yetkinlikleri ve kamuoyu memnuniyeti "iyi" olarak değerlendirilmiştir.

Bu sonuçların, Adiwiyata programının sürdürülebilir kalkınma paradigmasını teşvik etme çabası olarak devam ettirilebileceğini göstermekte olduğu söylenebilir.

Yeşil Okullar Konferansı

Yeşil Okullar Konferansı (GSC), ABD’de yeşil okulları gerçeğe dönüştürmeye çalışan liderleri, işletmecileri, inşaatçılara ve öğretmenleri bir araya getiren tek ulusal etkinliktir. Bu etkinlik, Green Schools National Network ile işbirliği içinde Center for Green Schools tarafından düzenlenmektedir. GSC yeşil bina eğitimini sınıflarına dahil etmek isteyen K-12 öğretmenlerine, eğitim kaynakları sağlamaktadır. Bu kapsamda onlara
yeşil bina kariyerleri , K-12 öğretmen kaynakları ve yükseköğretim kaynakları sunulmaktadır. GSC ayrıca, profesyonel ağlar aracılığıyla ABD genelindeki okul sisteminden yüzlerce personeli bir araya getirmekte ve birbirlerinden öğrenmelerini sağlamaktadır. Diğer bir ağ da “Yeşil Okul Tasarımı ve İnşaatı Liderleri” ağıdır. Bu ağ, okul sistemi personelini, sürdürülebilirlik konularında en iyi uygulamaları öğrenmek ve paylaşmak için bir araya getirmektedir. Sonuç olarak bu konferans ve USGBC (US Green Building Council) profesyonel gelişim fırsatları sunarak eğitim, devlet ve inşaat sektörlerinde çalışan personeli, toplumlarının okullarında sürdürülebilirlik modelleri oluşturmaları için donatmaktadır. Zira okullarda çalışan profesyoneller, çevre dostu okul hareketini ilerletmek için uzmanlıklarını artıran eğitim kursları ve etkinlikleri ile gelişme imkanı bulur. Bu kurs ve etkinlikler yüz yüze ve sanal etkinlikler ile çevrimiçi kursları kapsamaktadır (US Green Building Council, 2023).

Konferans eğitim, hükümet ve inşaat sektörlerinde çalışan profesyonellerin sürdürülebilirlik modelleri oluşturmalarına yardımcı olmak için aşağıdaki fırsatları sunmaktadır ( Center for greenschools, uk.):

Online kurslar ve etkinlikler. Okullarda çalışan profesyonellerin yeşil okul hareketini ilerletmek için uzmanlıklarını geliştirmesine yardımcı çevrimiçi ve yüz yüze etkinlikler aşağıda belirtilmektedir:

Yeşil okullar konferansı (GSC). Okullarda yeşil dönüşüm çalışmalarını yürüten tüm paydaşları bir araya getiren ulusal bir etkinliktir. Merkez, Green Schools National Network ile iş birliği içinde bu konferansı düzenlemektedir.

K-12 eğitim kaynakları. Öğretmenler için sürdürülebilirlik eğitimi kaynakları olarak aşağıdakiler sunulmaktadır:

Learning lab. Öğrenci liderliğini ve sürdürülebilirlik okuryazarlığını teşvik eden 600'den fazla ders ve etkinlikten oluşmaktadır.

Building learners programı. Okulların çevresel verilerini STEM dersleriyle ilişkilendiren bir eğitim paketidir.

Green classroom professional course. Öğretmenlerin sağlıklı sınıf uygulamalarını tanımalarına ve uygulamalarına destek olan bir kurstur.

UNESCO Her Okulu Yeşillendirme Projesi

UNESCO eğitimde sürdürülebilirlik için yeşil okul akreditasyonu sisteminin önemini ve hedeflerini vurgulamaktadır. Bu konudaki vizyonu tüm eğitim kurumlarının (okullar, öğretmen eğitim merkezleri, yükseköğretim) yeşil okul akreditasyonu almasını sağlamaktır. Bu vizyonu gerçekleştirmeye dönük hedef ise; tüm ülkelerde bir yeşil okul akreditasyon sistemi oluşturulması ve okulların en az %50’sinin bu akreditasyonu elde etmesidir. UNESCO yeşil okulu; Sürdürülebilir Kalkınma için Eğitim (SKE) kapsamında, iklim değişikliğiyle mücadeleye bütüncül bir yaklaşımla katkı sağlayan ve sürdürülebilir kalkınma konusunda bilgi ve beceriler kazandıran öğrenme merkezleri olarak tanımlamaktadır. UNESCO, bu hedef doğrultusunda, 2030 yılına kadar okulların %50’sini yeşil okullara dönüştürmek amacıyla bir Yeşil Okul Kalite Standardı geliştirmiştir ( UNESCO, 2024).

Yeşil okul kalite standardı, sürdürülebilirliğe bağlı okullar için akreditasyon kriterlerini SKE kapsamında bütüncül bir yaklaşımla uyumlu hale getirmeyi hedeflemektedir. Bu standart, akreditasyon sistemi düzenleyicilerine (sivil toplum ağı, uluslararası dernekler ve hükümetler dahil), özellikle iklim değişikliği eğitimi bağlamında okulların SKE eylemlerine yönelik tanınma sağlar. Ayrıca eğitim otoriteleri ve politika yapıcılarını desteklemeyi amaçlar. Standart; yönetişim, tesisler, öğretim ve toplum katılımında önerilen etkinliklerin en az üçte birini içermelidir. Bu girişime göre yeşil okul olma kararı bir amaç değil, sürdürülebilirlik değerlerini okul hayatının tüm boyutlarına yerleştirme sürecinin başlangıcıdır. Hedef sürecin yalnızca binaları değil, çeşitli aktörler tarafından içselleştirilen beceriler ve değerlerle insanların hayatlarını da dönüştürmektir.

UNESCO Yeşil Bina Konseyi, Eğitimde Yeşillendirme Ortaklığı'nın bir üyesi olarak, yeni bir Sürdürülebilir Okul Binası Rehberi geliştirmiştir. Bu rehber, Yeşil Okul Kalite Standardı'nı tamamlayıcı olarak okul binalarının iklim dostu ve sürdürülebilir olmasını sağlamak için teknik bir yaklaşım sunmaktadır. Rehber şu bölümlerden oluşur: Yeni ve mevcut okul binaları, okul operasyonları ve sürdürülebilir okul finansmanı. Eğitimde Yeşillendirme Ortaklığı (GEP), okulların Yeşil Okul Kalite Standardı’na uyum sağlaması için dört adım önerir: Program kriterlerini değerlendirme, uyum şablonu doldurma, okulları destekleme ve ilerlemeyi izleme. Amaç, 2030’a kadar okulların %50’sinin iklim dostu yeşil okullara dönüştürülmesidir. Hükümetler, mevcut akreditasyon sistemleriyle iş birliği yaparak veya kendi sistemlerini geliştirerek bu hedefe katkıda bulunabilir. Okullar, SKE kapsamında bütüncül bir yaklaşımla yeşil dönüşümlerini başlatabilir. Bu konudaki politika; insan haklarının korunması, gizlilik bildirimi, bilgiye erişim ve çevresle ve sosyal politikalar bölümlerinden oluşmaktadır. Eğitimde GEP kapsamında, okulların Yeşil Okul Kalite Standardı’na uyum sağlaması için şu adımlar önerilmektedir (UNESCO, 2024):

Program kriterlerini değerlendirme. Akreditasyon programlarının kriterleri standarda göre gözden geçirilmeli ve dört boyutta önerilen eylemlerin en az üçte biri, temel dört eylem dahil, karşılanmalıdır.

Uyum gösterimi. Uyum sağlandığını göstermek için özel bir şablon doldurulmalı ve UNESCO'ya gönderilmelidir.

Okulları destekleme. Okulların, kendi ihtiyaç ve bağlamlarına uygun şekilde iklim dostu yeşil okullara dönüşmeleri desteklenmelidir.

İzleme ve iş birliği. GEP ile iş birliği yaparak, ağdaki okulların ilerlemesi izlenmeli ve her ülkedeki okulların %50’sinin 2030’a kadar yeşillendirilmesi hedefine katkıda bulunulmalıdır. Bu bağlamda okulların, ülkelerinde mevcut olan ve standarda uyumlu bir akreditasyon sistemine katılmasır ve SKE kapsamında bütüncül bir yaklaşım izleyerek yeşil okul dönüşüm yolculuğuna başlaması önerilmektedir.

ABD Yeşil Okullar Ulusal Ağı

Bu girişimin kendi örneğinde yeşil okulların sahip olması gerekli boyut ya da bileşenleri aşağıdaki başlıklarda benimseyip uygulamaya koyduğu görülmektedir (GSNN, uk.):

Küresel girişimler ve programlar. Bunlar üç grupta özetlenmiştir:

Yeşil okul ağları. ABD'deki Yeşil Okullar Ulusal Ağı (GSNN) ve Yeşil Okullar İttifakı gibi küresel ağlar, okullara sürdürülebilirlik takibi ve eğitimi konusunda destek sunmaktadır.

Sertifikasyon ve tanıma programları. ABD Yeşil Bina Konseyi'nin LEED sertifikası, ABD Eğitim Bakanlığı'nın Green Ribbon Schools gibi programları, sürdürülebilirlik çabaları nedeniyle ödüllendirir.

Eğitim programı ve ekstra aktivite programları. Yeşil okullar, çevre eğitimini öğrencilere genellikle bahçecilik, geri dönüşüm programları ve enerji tasarrufu gibi uygulamalı projelerle sunar.

Etkiler ve yararları. Bunlar şöyle özetlenmektedir:

Çevresel etki. Yeşil okullar, enerji verimliliği, su tasarrufu ve atık yönetimi gibi uygulamalarla çevresel ayak izini önemli ölçüde azaltır.

Sağlık ve öğrenme. Yeşil okullar, öğrencilerin sağlığını iyileştirebilir, hava kalitesini artırabilir ve öğrenme ortamlarını daha verimli hale getirebilir.

Toplum katılımı. Bu okullar, topluma sürdürülebilir yaşam uygulamalarını öğretmek için bir merkez haline gelir.

Zorluklar ve dikkate alınması gerekenler. Bunlar da üç grupta ifade edilmektedir:

Finansman ve kaynaklar. Yeşil uygulamalar başlangıçta yüksek maliyetler gerektirebilir, ancak uzun vadede tasarruf sağlanabilir.

Politika ve destek. Yerel ve ulusal hükümetlerin destekleri, yeşil okul uygulamalarının yaygınlaşması için önemlidir.

Kültürel değişim. Eğitim kurumlarında sürdürülebilirliği temel bir değer olarak benimsemek için kültürel bir değişim gereklidir.

Sosyal medya platformlarında yeşil okullara olan ilginin ve okulların sürdürülebilirlik projeleriyle ödüller kazandığı örneklerin artış gösterdiği görülmektedir. Görüleceği üzere yeşil okullar, eğitimde sürdürülebilirlik hareketinin önemli bir parçasını oluşturmakta, çevreye yönelik pratik adımlar ve akademik öğrenmeyi birleştirerek öğrencilere sürdürülebilir bir gelecek için hazırlık yapmalarına imkan sağlamaktadır ( GSNN, uk.).

Yeni Zelanda Yeşil Okulları

Yeni Zelanda Yeşil Okullar (GSNZ) girişiminin yeşil okullara yaklaşımı aşağıdaki başlıklarda özetlenmiştir (GSNZ, uk.):

Benimsenen yaklaşım. GSNZ olarak eğitime yenilikçi bir bakış açısıyla yaklaştıkları belirtilmektedir. Bu yaklaşım eğitimin tüm geleneklerini reddetmek yerine, işe yarayan ilke ve yöntemlerini koruyarak bunların etrafında yeni bir eğitim modeli oluşturmayı öngörmektedir. Bu doğrultuda öğrenim programı, çocukları bilgi, değerler ve becerilerle donatarak sürekli değişen bir dünyada gerçek hayata hazırlamayı amaçlamaktadır. Benimsenen bütüncül, çocuk odaklı yaklaşımın, öğrencileri yeşil liderler olmaları için ilham vererek güçlendirmesi hedeflenmektedir. Bu doğrultuda çocuklar, doğal bir ortamda girişimcilik temelli öğrenme yoluyla değişim yaratıcısı olmayı öğreneceklerdir. Elbette Dünyada olumlu bir etki yaratma çabası, onların öğrenmeye olan tutkusunu ateşleyerek öğrenmeyi bir görevden bir arzuya dönüştürecektir. Öğrenciler, bağlı bir topluluğun parçası haline gelerek yerel komşuluk ve toplulukla entegre öğrenme uygulamaları yoluyla sürdürülebilirlik için eğitilmektedir. Sonunda birlikte, karşılıklı saygıya ve paylaşılan öğrenmeye bağlı bir topluluk oluşturabileceklerdir.

Eğitimde ortaklar. Bu girişim göre GSNZ, dünya çapında tanınmış eğitim rehberliği ve desteği alma ayrıcalığına sahiptir. Bu destek GSNZ eğitim programının şekillenmesine ve Taranaki, Yeni Zelanda'daki Green School deneyiminin oluşturulmasına katkıda bulunmaktadır.

Benimsenen değerler. Bu değerler; bütünlük (integrity), sorumluluk, empati, sürdürülebilirlik, barış, eşitlik, toplumculuk ve güven olarak belirtilmiştir. Bu değerlerin hayata geçirilmesi aşağıdaki başlıklarda belirtilmektedir:

İlişkiler. Green School, tüm öğrencileri, çevreleri ve toplulukları arasındaki ilişkileri önceliklendirmesini ve sürdürülebilir kılmasını öngörür. Programlar bütüncül bir yaklaşımı benimsemekte ve sosyal-duygusal, içsel, entelektüel ve kinestetik bağlantıları da içeren bütünsel bir şekilde bireyi kapsamaktadır.

Deneyim-yaşantı. Öğrencilerin, deneyimsel öğrenme veya "yaparak öğrenme" yoluyla daha iyi öğrendikleri bilinmektedir. Bu bağlamda yaşayan eğitim programlarının, öğrencilerin öğrenme yolculuklarında her adımda yer alarak kendi öğrenmelerinin sorumluluğunu almalarını sağlamak için öğrencilerin gelişen ihtiyaçlarına uyum sağladığı belirtilmektedir.

Eylem. GSNZ öğrenmenin, gerçek dünya ihtiyaçları ve sürdürülebilir bir geleceğin olanakları tarafından yönlendirilmesi gerektiğine inanmaktadır. Ayrıca, öğrenicilerin tutkularını takip etmeleri ve çevrelerinde olumlu bir etki yaratmak için harekete geçmeleri için güçlendirilmeleri gerektiği düşünülmektedir.

Yerelden küresele (globale). GSNZ dünyanın dört bir yanından gelen öğrencilere yerel çevrelerine derinlemesine dalma ve yerel kültür ile gelenekleri öğrenmelerine imkan sağlamaktadır. Ayrıca öğrenciler, yerel topluluklarla çalışarak küresel bir vatandaş olmanın anlamını daha iyi kavrayarak farkındalıklarını ve anlayışlarını genişletme imkanı bulurlar.

İlkeleri. GSNZ öğrenmeyi, güçlü, sürdürülebilir ve etkili öğrenme deneyimlerini besleyen temel ortak inançlar olarak Green School İlkeleri tarafından yönlendirmektedir. GSNZ’nin pedagojik inancı, deneyimler gerçek olursa en iyi şekilde öğrenmeyi ve büyümeyi sağlayacaktır.

Yeşil okul becerileri. GSNZ’nin benimsediği yeşil okul becerileri dört kategori altında belirtilmektedir:

Active et. Bu beceri; kendini güçlendirmeyi, diğerlerini güçlendirmeyi, liderlik etmeyi ve bilgiyi eyleme uygulamaya aktarmayı sağlamaktadır.

Uyum (adapt). Bu beceri esneklik göstermeyi, değişimin alıcısı olmayı, ona uyum göstermeyi içermektedir.

Eleştirel düşün. Bu beceri deyim uygun ise; derin kazmayı, niçinini sormayı ve bağlantı kurmayı kapsamaktadır.

Fakında ol. Bu beceri ise kendi içine bakmayı; kendinin ve başkalarının duygularının farkında olmayı; birilerinin nasıl öğrendiğinin farkına varmayı içermektedir.

Yeşil Okullar Liderlik Ağları

ABD genelinde okullarda sürdürülebilirlik çalışmalarını destekleyen profesyonel öğrenme ağları aşağıda belirtilmektedir. Bu ağlar, sekiz milyondan fazla öğrencinin hayatına dokunan yüzlerce okul sistemi çalışanını bir araya getirmektedir (US Green Building Council, 2023):

Okul sistemi sürdürülebilirlik liderleri ağı. K-12 düzeyinde, daha yeşil, dayanıklı ve sağlıklı okullar oluşturmayı hedefleyen programları genişletmek için çalışan personele destek sağlayan tek profesyonel topluluktur.

Okul iç mekan hava kalitesi liderleri ağı. Bu ağ, okullarda hava kalitesi ve çevresel sağlık konularında çalışanları bir araya getirerek, en iyi uygulamaları paylaşmalarını ve uzmanlardan öğrenmelerini sağlar.

Yeşil okul tasarımı ve inşaat liderleri ağı. Bu ağ ise sermaye projeleri ve planlamalarıyla ilgilenen personeli birleştirerek sürdürülebilirlik konusunda bilgi alışverişi yapmalarına olanak tanır. Bu ağlardan her birinin aşağıdaki faydaları sağlaması hedeflenmektedir:

• Çevrimiçi eğitim ve ağ oluşturma fırsatları;
• Akranlarla bağlantı kurmak için yıllık zirveler;
• Kaynak paylaşımı ve soru-cevap için kapalı çevrimiçi platform;
• Yıl boyunca rehberlik ve profesyonel gelişim fırsatlarına katılmak için ek fon sağlanan burs programları.

Yeşil Okul Uygulamalarının Benzerlik ve Farklılıkları

Adiwiyata Yeşil Okullar, Yeşil Okullar Konferansı, UNESCO Her Okulu Yeşillendirme Projesi, ABD Yeşil Okullar Ulusal Ağı ve Yeni Zelanda Yeşil Okulları girişim ya da projelerinin benzerlik ve farklılıkları aşağıda tartışılmaktadır.

Benzerlikleri. Buraya dek özetlenen yeşil okulların benzerlikleri şöyle belirtilebilir: Tüm programların çevre bilinci ve sürdürülebilirlik değerlerini eğitim yoluyla yaymayı hedeflediği görülmektedir. Bu uygulamaların ayrıca çevresel sorumluluk, iklim değişikliğiyle mücadele ve sürdürülebilir kalkınmayı eğitim politikalarının bir parçası haline getirmeyi de amaçladığı tespiti yapılabilir. Sözü edilen yeşil okul uygulamalarının katılımcı ya da paydaşları olarak; eğitimciler, öğrenciler ve toplum üyeleri sayılabilir. Bu girişim ya da projelerin ayrıca sürdürülebilirlik konusunda öğretmenler ve yöneticilere rehberlik etmek için profesyonel destek ve eğitim kaynaklarının sunulmasını öngördükleri görülmektedir. Bir otak nokta da bu projelerin uygulama boyutunda atık yönetimi, enerji verimliliği, yeşil bina uygulamaları, doğa eğitimi ve topluluk katılımı gibi çevresel etkinliklerin gerçekleştirilmesine odaklandığı söylenebilir. Son olarak bu proje ya da girişimlerin genelde bütüncül yaklaşım uyguladıkları görülmektedir. Dolayısıyla öğrencilerin yalnızca bilgi edinmesini değil, aynı zamanda çevre dostu davranışlar ve beceriler geliştirmesini hedefledikleri görülür. Bu çerçevede eğitim programlarının, bireylerin duygusal, bilişsel ve sosyal boyutlarını kapsadığı söylenebilir. Görülen o ki bu uygulama ya da projeler UNESCO, ABD Yeşil Bina Konseyi gibi uluslararası kuruluşlarla iş birliği içindedirler. Bu doğrultuda küresel standartlar ve ağlar aracılığıyla bilgi paylaşımını teşvik ettikleri görülür.

Farklılıkları. Sözü edilen proje ya da girişimlerin farklılıkları aşağıdaki gibi belirtilebilir. Adiwiyata’nın Endonezya'da çevre dostu okulları geliştirmeye yönelik ulusal bir program olduğu, Yeşil Okullar Konferansı’nın ABD'de K-12 öğretmenlerinden inşaat sektörüne kadar geniş bir kitleyi hedeflediği; UNESCO Projesi’nin Küresel düzeyde, okulların en az %50'sinin yeşil dönüşümünü amaçladığı, ABD Ulusal Ağı’nın yeşil okul uygulamalarını yaymaya ve yerel etkiler yaratmaya odaklandığı; Yeni Zelanda Yeşil Okulları’nın çevresel liderlik ve girişimcilik odaklı bütüncül bir eğitim yaklaşımları sunduğu söylenebilir. Adiwiyata’nın çevre eğitimi ve öğrenci farkındalığı üzerine yoğunlaştığı; Yeşil Okullar Konferansı’nın yeşil bina tasarımı ve sürdürülebilirlik eğitimi konusunda profesyonel gelişimi desteklemeye odaklandığı; UNESCO Projesi’nin kreditasyon sistemi ve küresel standartlar oluşturmaya; ABD Ulusal Ağı’nın sertifikasyon, hava kalitesi, bina tasarımı gibi teknik ve uygulamalı desteklere odaklandığı; Yeni Zelanda Yeşil Okulları’nın deneyimsel öğrenme, girişimcilik ve topluluk entegrasyonuna odaklandığı görülmektedir. Değerler ve yaklaşım boyutunda Yeni Zelanda Yeşil Okulları’nın empati, barış ve toplumculuk gibi bireysel değerlere; UNESCO Projesi’nin insan hakları ve iklim değişikliğiyle mücadelede eğitim politikalarına bütüncül bir yaklaşıma; Yeşil Okullar Konferansı’nın teknik bilgi paylaşımı ve profesyonel ağları öne çıkarmaya; Adiwiyata’nın ise öğrencilerin çevresel farkındalık ve karakter gelişimine ağırlık verdiği görülmektedir. Süreçler ve sonuçlar olarak Adiwiyata’nın yerel uygulamalarla çevresel farkındalık oluşturmayı; Yeşil Okullar Konferansı’nın Ağ oluşturma ve bilgi paylaşımıyla sürdürülebilirlik projelerini yaymayı; UNESCO Projesi’nin, 2030 yılına kadar %50 dönüşüm gibi spesifik hedefler belirlemeyi; ABD Ulusal Ağı’nın sertifikasyon ve ödüllerle farkındalık yaratmayı; Yeni Zelanda’nın öğrencilerin değişim yaratıcıları olarak yetiştirilmesini hedeflediği görülür.

Sonuç olarak bu programlar, yeşil okul kavramına farklı ölçeklerde ve yaklaşımlarla katkıda bulunmaktadır. Her biri kendi yerel bağlamında özgün hedefler belirlerken bir cümlede ortak noktalarının; sürdürülebilir bir gelecek için bireylerin ve toplulukların çevresel farkındalığını artırmaya çalışmak olduğu söylenebilir.

Tartışma, Sonuçlar ve Öneriler

Yirmibirinci Yüzyıl dünyasında yaşanan sera gazları kullanımının artış göstermesi, kutuplarda buzulların erimesi, sel felaketleri, kuraklık ve yangınların artması, çevre ve ekosistemin kirlenmesiyle betimlenen iklim değişiklerinin yaşanması, kaynakların doğru kullanılmaması, eğitimde sürdürülebilirlik sorunu vb. karşısında her ülke için olduğu gibi ülkemiz için de yeşil okullar girişiminin kritik önemde olduğu söylenebilir. Zira yeşil okullar 21. Yüzyılda yaşanan bu olumsuzluklarla mücadele etmenin en etkili girişimlerinden birisi olarak görülmektedir. Bu doğrultuda yeşil okulların aşağıda sıralanan başlıca faydaları da bu görüşü destekler niteliktedir.

Çevresel faydalar. Enerji ve su tasarrufunun sağlanması, karbon ayak izinin azaltılması, doğal kaynakların korunması ve biyolojik çeşitliliğin desteklenmesi; organik ve yeşil alanlar yaratılarak ekosistemlerin korunması, bu boyuttaki başlıca yararlardır.

Sağlık ve öğrenci performansına katkıları. Bunları; daha temiz hava, doğal ışık kullanımı, fiziksel ve pisikolojik sağlık olarak sunmak mümkündür.

Eğitim ve bilinçlendirme. Çevre bilinci kazandırma, sorumluluk ve liderlik becerilerinin geliştirilmesi, STEM eğitimine katkıları, bu boyuttaki başlıca yararlar olark belirtilebilir.

Ekonomik faydalar. Bu başlıktaki yararlar olarak düşük işletme maliyetleri ve yerel ekonomiye katkı belirtilebilir.

Toplumsal faydalar. Toplumda çevre bilinci oluşturma, dayanıklı ve güvenli yapılar oluşturma bu yararlar olarak belirtilebilir.

Yeşil okullar kavramının çeşitli yönlerini ele alan bu incelemenin , bazı araştırmaları işaret ettiği görülmektedir. Bunlar aşağıda olduğu şekilde sıralanabilir:

• Yeşil okul kavramının öngördüğü çevresel sürdürülebilirlik, ekonomik verimlilik ve eğitim kalitesi arasında bir denge kurulmasının nasıl yapılabileceği;
• Çevre eğitiminin eğitim programına nasıl entegre edilebileceği;
• Yeşil okul hareketi çerçevesinde hava kalitesi, aydınlatma, akustik ve sıcaklık gibi fiziksel çevre faktörlerinin öğrenci başarısına etkileri,
• Yeşil okul alt yapısının akademik performansa etkileri,
• Öğretmenlerin ve okul yönetimlerinin yeşil okul süreçlerine nasıl uyum gösterecekleri;
• Daha az ekonomik kaynağa sahip bölgelerde yeşil okul uygulamalarını yaygınlaştırmak için hangi politikaların geliştirilebileceği,
• Yeşil okul hareketinin toplumsal barış ve kültürel çeşitliliği nasıl sağlayabileceği;
• Yeşil okulun, öğrencilere sürdürülebilirlik eğitimi ve çevresel farkındalık kazandırmadaki rolü.

Yararlanılan Kaynaklar

Cente for Green Schools (2023). Schools can Transform Communities. https://centerforgreenschools.org/

Cente for Green Schools (uk. ).Education and Events. https://centerforgreenschools.org/initiatives/education-events

Gough, A., ohn Chi-Kin Lee, J. ve Keung Tsang, E. P. (2020).Green School Movements: An Introduction. Springer Nature Switzerland AG.

Green Schools National Network (GSNN) (uk.). Change the World,
One School, One District at a Time: Became a Green School. https://greenschoolsnationalnetwork.org/

Kara; Y. (2024). Okul Sosyal Hizmeti Perspektifinden Sürdürülebilir Bir Eğitim Modeli Olarak Yeşil Okullar. Toplum ve Sosyal Hizmet, 35(3), 537-561.

Kerlin, S., Santos , R. ve Bennett, W. (2015). Schools as Learning Laboratories? Teachers' Perceptions of Their First Year in a New Green Middle School. Journal of Sustainability Education, 8, 2151-7452

New Zeland Green School New Zeland (uk.). https://www.greenschool.nz/our-approach

One Palnet handle with Care, (2015). Adiwiyata School Program in Indonesia. https://www.oneplanetnetwork.org/knowledge-centre/projects/adiwiyata-school-program-indonesia

Suryani ve diğr. (2019). Education for Environmental Sustainability:A Green School Development. IPTEK Journal of Proceedings Series, 6, 2354-6026.

US Green Building Council ( 2023). Education and Events. https://centerforgreenschools.org/initiatives/advocacy

University of Plymouth (uk.). What is Education for Sustainable Development? Enabling Every Human Being To Acquire The Knowledge, Skills, Attitudes And Values Necessary To Shape A Sustainable Future. https://www.plymouth.ac.uk/students-and-family/sustainability/sustainability-education/esd

UNESCO, (2024). Greening Every School: Greening Schools For Climate Action And Sustainability. https://www.unesco.org/en/sustainable-development/education/greening-future/schools

Warju, Prawiro Harto, S., Soenarto ve Hartmann, M. D. (2017). Evaluating the Implementation of Green School (Adiwiyata) Program: Evidence from Indonesia. Interdisciplinary Journal of Environmental and Science Education, 12(6 , 1483-1501.

[1] Sürdürülebilir Kalkınma için Eğitim ( SKE); bireylerin sürdürülebilir bir gelecek şekillendirmek için gerekli bilgi, beceri, tutum ve değerlere sahip olmasını sağlar. SKE, iklim değişikliği, biyolojik çeşitlilik, yoksullukla mücadele ve sürdürülebilir tüketim gibi konuları öğretime dahil eder. Katılımcı ve motive edici yöntemlerle bireyleri davranışlarını değiştirmeye ve sürdürülebilir kalkınma için harekete geçmeye teşvik eder. Eleştirel düşünme, gelecek senaryolarını hayal etme ve iş birliği içinde karar alma gibi yetkinlikleri destekler. SKE, mevcut eğitim uygulamalarında köklü değişiklikler gerektirir. Avrupa Birliği Konseyi 2010 Raporu SKE’yi şöyle betimlemiştir. "ESD (SKE), sürdürülebilir bir toplumun başarılması için esastır ve bu nedenle resmi eğitim ve öğretimin tüm seviyelerinde olduğu kadar, yaygın ve örgün olmayan öğrenme süreçlerinde de arzu edilir." (UNESCO, 2014; Avrupa Birliği, 2010, in University of Play Mouth, ).