İyimserliğin Gölgesinde

Türkiye’de insan olmak, kadın olmak, çocuk veya öteki olmak büyük bir çaba, özveri, inanç, gerektiriyor. İnsanca yaşamak istemek bu koşullarda mümkün görünmüyor. 6 Şubat 2023 Kahraman Maraş merkezli deprem on bir ili etkilemiş, Hatay, Adıyaman daha da büyük yıkımlara sebep olmuştur. Yüzlerce insanın ölümüne neden olan bu deprem, sadece kader ile açıklanmıştır.

Covid 19 Pandemi salgını tüm dünyayı etkilemiş, toplu ölümlere neden olmuş, insanlar aylarca evlerinde hapsedilmişlerdir.

Suriye Savaşı nedeniyle binlerce insan yerinden edilmiş, başka ülkelere göç etmek durumunda kalmış, göç eden ile yerinde kalanlar büyük yıkımlarla yüz yüze gelmiş, yaşıyor olanlar kendini şanslı saymıştır.

Son on beş yılla baktığımda ülkemiz ve dünyamızda yaşanan bu felaketler zinciri bana Ünlü Fransız Düşünürü Voltaire’in “CANDİDE” eserini hatırlatmıştır.

Voltaire, Aydınlanma Çağı’nın en önemli filozoflarından birisidir. En tanınan eseri Candide ( İyilik ya da İyimserlik Üzerine), 1757 yılında yayımlanmıştır. Bu kitabını Matematikçi Leibniz’in düşünceleri üzerine kurmuştur. Leibniz’in düşüncelerinin hemen hepsinde sınırsız bir iyimserlik hakimdir. Candide’de Voltaire’in hicvettiği, Leibniz’deki bu sonsuz iyimserlik halidir.

Kahramanların yaşadığı bitmek tükenmek bilmeyen olumsuzluklar zinciri boyunca Leibniz’in "Bu dünya mümkün olan dünyaların en iyisidir." ve "Olası dünyaların en iyisinde bütün olaylar birbirine bağlıdır." Düşüncelerini Voltaire, sıkça eleştirilmekte ve alaya almaktadır.

Kahramanlardan filozof Pangloss, Leibniz’i temsil etmektedir. Pangloss, serüven boyunca başına ne kötülük gelirse gelsin asla düşüncelerinden vazgeçmemektedir. Candide ise Pangloss’un öğrencisidir fakat başına gelen her şeyin sebebini sorgulamakta ve yolculuk boyunca dünyada insanların gerçekten mutlu olup olamayacaklarını araştırmaktadır. Başına gelen olaylara rağmen iyimserliğini devamlı korumaya çalışmış ama sorgulamaktan ve tartışmaktan asla vazgeçmemiştir. Candide’in yolculuk arkadaşı Martin ise devamlı kötümserdir. Martin hiçbir zaman insanların tam mutluluğa ulaşamayacaklarını, tüm insanların hayatlarından şikayet ettiğini ve kimsenin yaşadığı hayattan memnun olamayacağını söylemekte, serüven boyunca da devamlı bu konuda haklı çıkmaktadır.

Voltaire’in bu eserinde kahramanlar dünyayı dolaşır. Eser bir yolculuk, bir sorgulama, hicvetme eseridir. Dünyanın her yerinde acı, gözyaşı, savaş, hastalık, kin, nefret vardır. Bunu kadere bağlayanlar olduğu gibi bunun sorgulanmasını yapanlar da bulunmaktadır. Her şeyi kaderle açıklamak çok kolay olsa gerek. Bu yaşam bir romandan ibaret değildir. Bu dünyayı yaşayan, algılayan, acı çeken ya da sevinen bizleriz. Kendi yaşamımızın gerçekliğini bilmediğimiz sürece, akıl ve bilimden uzaklaştıkça içi boş iyimserlikle ölür gideriz.

Depreme dayanıklı kentler kurmadıkça, farklı afet durumlarına yönelik tedbirler almadıkça, savaşta ve barışta bir politika üretmedikçe, ekonomik ve sosyal krizlerin olumsuz etkilerine yönelik önlem almadıkça Pangloss’un "yaşadığımız dünyanın olabilecek dünyalar içinde en iyisi olduğu" savıyla kuru otlar misali yanar yok olur gideriz.

Voltaire, bütün dünyadaki bu acıları açık bir sahne gibi bize sunarken sorgulatmaktan asla vaz geçmez. Anlamsız iyimserliğin aptallıktan başka bir şey olmadığını, aklın olmadığı yerde yaşamın da olmadığını dile getirir. Eserin sonunda Kahraman Candide, İstanbul’a gelir. Burada tarlasını işleyen çiftçi ile karşılaşır. Çiftçi küçücük tarlasında ailesi ile ekip biçmekte, üretimin içinde olmakta ve mutlu, sade, gerçek bir yaşam sürmektedir. Asıl mutluluğun bu olduğunu dile getirir. Voltaire, birçok eserinde “ Kendi bahçeni ekip biçeceksin” der. Kendi bahçeni ekip biçmek, üretimin içinde olmak, topraktan hiç kopmamak, aynı zamanda bu kültürün, bilginin çoğaltılması, kişinin kendi olması ve gerçekliğini iyi bilmesi anlamına da gelir.

Türkiye’de yaşayan bireyler olarak da kendimizi bilme zamanı gelmiş de geçiyor. Bu kadar felaketlerden sonra artık bu sürece dur deme zamanı. Bu kadar iyimserlikle daha fazla hayatta kalamayız. Şimdi akıl, düşünce, bilim, sanat ve üretmek zamanı. Her karış toprağın değerini bilerek, ekin sözcüğünün anlamını bilerek yeniden bahçemizde çalışalım

Voltaire: “Mümkün olan dünyaların en iyisi burası ise, ötekiler kim bilir nasıldır.”

Kadem Doğan

04.02.2025