KİTAP OKUMA ALIŞKANLIĞININ KAYBOLMASI BİR BEKA SORUNUDUR

Prof.Dr. Abdurrahman TANRIÖĞEN

"Kitaplar insanı özgürleştirir. Onlar insanın özgürlüğü ve ruhunun yansımasıdır." Khaled Hosseini

Son yıllarda okuduğum ve önemli derslerin çıkartılabileceği kitaplardan birisi Antonio G. Iturbe’nin kaleme aldığı “Auschwitz Kütüphanecisi” başlığını taşımaktadır. Kitabın konusu gerçek bir yaşam öyküsünden alınmıştır. Olaylar İkinci Dünya Savaşı sırasında Nazilerin Polonya’daki Auschwitz toplama kampında geçer.

Auschwitz’deki koşullar gerçekten acımasızdır. Açlık, hastalık, işkence ve ölüm korkusu içerisinde yaşamda kalmaya çalışan mahkumların eline sekiz adet kitap geçer. Bu sekiz kitap ile bir kütüphane oluştururlar ve sadece 14 yaşında olan Dita isimli bir kız bu kitaplardan sorumlu kütüphaneci olur. Bırakın kitap okumayı, kitap bulundurmanın bile yasak olduğu, hatta gaz odasına gönderilmek olduğu, üstelik Dr. Mengele’nin canlı canlı ameliyatlar ve deneyler yaptığı bir ortamda, Dita bu sekiz kitabı dönüşümlü olarak mahkumlara gizli gizli dağıtır. Dikenli tellerden kopardığı bir parça tel ile yırtık pırtık entarisinin içerisine diktiği cepte kitapları taşır, yıpranan kitapları kısıtlı imkanlarla onarmaya çalışır.

Bu kitabı okurken, sürekli olarak aklıma Fakir Baykurt’un “Eşekli Kütüphaneci” isimli kitabındaki kütüphaneci Mustafa Güzelgöz’ün yaşadığı olaylar geldi. Eşekler üzerinde köylere kitap dağıtarak köylülerin kitap okumalarını sağlayan eşekli kütüphaneci yeterli destek görmek bir yana otuzlu yaşlarda zorunlu olarak emekli edilir. İki kültür arasındaki farkı düşünürken, kitap okuma kültürünün toplumları nasıl etkilediği, kitap okuma alışkanlığının bireylere ve toplumlara neler kazandırabileceği gözümün önüne geldi. Kitap okumak gerçekten ülkelerin ve toplumların kaderlerini belirlemede çok etkili bir alışkanlık durumundadır.

Ülkemizin en büyük sorunlarından birisi olan yüksek enflasyon, memurların, asgari ücretlilerin, emeklilerin yaşamlarını büyük ölçüde güçleştirirken, kültür yaşamımızın önemli değişkenlerinden birisi olan kitap okuma olanaklarının kısıtlanmasına da dolaylı olarak neden olmaktadır. Girdi maliyetlerinin giderek artmasıyla birlikte, kitap fiyatlarının da artması, ne yazık ki, kitap okurlarının ve potansiyel kitap okurlarının olanaklarını sınırlamış görünmektedir.

Bireylerin düzenli olarak kitap okuma eylemi olarak tanımlayabileceğimiz kitap okuma alışkanlığı, bireylerin yaşamlarında önemli bir yer tutar; çünkü kitap okumanın bireylerin ve toplumların gelişiminde çok önemli yararları bulunmaktadır. Kitap okuma alışkanlığı, bireylerin bilgi edinmesine, düşünme becerilerinin gelişmesine, empati yeteneklerinin artmasına ve stresin azalmasına yardımcı olur. Ayrıca, kitap okuma alışkanlığının bireylerin yaşam kalitesini artırdığı ve zihinsel olarak daha donanımlı olmalarını sağladığı da bir gerçektir. Bu nedenlerden dolayı önemi son derece büyük olan kitap okuma alışkanlığının sağlıklı bir yaşam oluşturabilmemiz açısından teşvik edilmesi hayati önem taşımaktadır,

Kitap okuma alışkanlığının olmaması ya da giderek azalmasının hem bireysel ve toplumsal düzeyde birçok olumsuz sonuçları bulunmaktadır.

Öncelikle kitap okumamanın düşünsel ve zihinsel gelişim üzerinde olumsuz etkileri vardır. Kitap okuma, bireylerin farklı bakış açılarına ve eleştirel düşünme becerilerine sahip olmalarını destekleyici bir etki yapabilir. Böyle bir alışkanlığa sahip olmayan kişilerin toplumsal yaşamda karşılaşacakları sorunlara rasyonel çözümler bulmaları olanaksızdır.

Kitap okumayan bireylerin, kelime dağarcığı da dar olacaktır. Bu da bireylerin ve meslek erbaplarının ifade güçlerini azaltacaktır. Özellikle, hergün sınıflara giren öğretmenlerin öğrencileriyle daha etkili iletişim kurabilmeleri kitap okuyarak zenginleştirecekleri kelime dağarcığıyla olanaklıdır.

Kitap okumak, bireylerin dikkat ve odaklanma güçlerini artırıcı bir etki yapar. Bu nedenle kitap okuma alışkanlığı bulunmayan bireylerin yaptıkları işlere uzun süreli odaklanmaları zor olabilir.

Yukarıda da belirtildiği gibi, kitap okumanın akademik ve mesleki yaşamda da önemli etkileri olacaktır. Kitap okuma alışkanlığı kişilerin bilgiye ulaşmada ve bilgiyi analiz etmede kolaylıklar yaşamasına katkıda bulunurken, özellikle akademik ve mesleki yaşamda -özellikler öğretmenlerde- iletişim sorunlarını su yüzüne çıkartabilir. Akademisyenlerin ve herhangi bir mesleği icra edenlerin kitap okuma alışkanlığının bulunması onların hayal güçlerini ve yaratıcılıklarını tetikleyici etkiler yapar. Buna karşılık kitap okuma alışkanlığı olmayanların yenilikçi fikirler geliştirmelerinin çok zor olacağı ileri sürülebilir.

Bireylerde ve toplumlarda kitap okuma alışkanlığının giderek azalması, empati ve sosyal becerilerde de bir azalmanın tetikleyicisi olabilir. Roman ve hikâye türü kitaplar, özellikle de klasik kabul edilen kitaplar bireylere farklı yaşam tarzlarını, kültürü, felsefeleri ve bakış açılarını tanıma fırsatı sağlar. Kitap okumayan bireylerde de doğal olarak bu becerilerin sınırlı olması beklenir. Kitap okumakla bireylerin ve toplumların kültürel ve sosyal birikimi artabilir. Kültürel ve sosyal birikimin eksikliği, sosyal ilişkilerde yetersizliğe ve insan ilişkileri sorunlarına yol açabilir.

Kitap okuma alışkanlığının toplumsal etkilerine baktığımızda, okuma alışkanlığı bulunmayan bireylerin oluşturduğu toplumların, yeniliklere ve ilerlemeye kapalı olduğu sonucuna varılabilir. Bir toplumun gelişmesini ve ilerlemesini istemeyen yönetimler ya da dış güçler, insanların kitap okumamaları için, televizyon dizilerini pompalayarak bu amaçlarına ulaşma yolunu seçerler. Bu bir ülkenin gelişmesini ve ilerlemesini en çok etkileyen olumsuz koşullardan birisi konumundadır.

Yeterince kitap okumayan bireylerin bilgiye ulaşmada pasif kalmaları ve ihtiyaç duydukları bilgileri araştırma becerilerinden yoksun olmaları, onları başkalarına bağımlı pasif kişiler haline getirebilir. Toplumdaki olaylara ilişkin algılarını, başkalarından duydukları temelsiz bilgilerle oluşturmaya çabalarlar; bu da onların çok kolay bir biçimde kandırılmalarına neden olabilir. Ortaçağdaki katolik kilisesinin toplumu istedikleri gibi yönlendirmelerinin temelinde, halkın cahil ve okumayan kimselerden oluşması yatmaktadır.

Son olarak, kitap okumanın bireylerin stresten uzaklaşmalarına ve ruhsal sağlıklarını olumlu olarak etkilemesi olarak belirtilebilir. Çünkü kitap, insanlara hiçbir zaman gitmedikleri ve gidemeyecekleri ülkelere ve toplumlara eğlenceli bir yolculuk yapma olanağı tanır.

Teknolojinin hızla gelişmesi ve yayılması, kitap okuma alışkanlığı üzerinde önemli bir olumsuz etki yaratmıştır. Akıllı telefonlar, tabletler ve diğer dijital cihazlar, insanların kitap okuma alışkanlıklarını olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Özellikle gençler arasında teknolojinin sunduğu görsel ve çevrimiçi içeriklere olan ilgi, geleneksel kitap okuma alışkanlığını azaltmaktadır. Bu durum, dikkat eksikliği ve derin düşünme becerilerinde azalma gibi olumsuz sonuçlara neden olabilmektedir. Ancak teknolojinin kullanımıyla birlikte dijital ortamda kitap okuma imkanları da artmıştır. E-kitaplar ve sesli kitaplar, teknolojinin kitap okuma alışkanlığı üzerindeki etkisini pozitif yönde değiştirebilmektedir.

Eğitimciler olarak bizim temel sorumluluklarımız arasında özellikle çocuklarda kitap okuma alışkanlığını oluşturmak önemli bir yer tutmaktadır. Çocuklarda kitap okuma alışkanlığının oluşturulması, hayatları boyunca sürecek ve onların gelişimlerinde önemli etkileri olan bir alışkanlığı kazanmalarını sağlar. Ebeveynler ve öğretmenler, çocuklara okuma alışkanlığını kazandırmada önemli bir rol oynamalıdır. Özellikle ebeveynlerin, çocukların etraflarında kitap bulundurarak ve kendi kitap okuma alışkanlıklarını sergileyerek çocuklara olumlu bir örnek olmaları son derece önemlidir. Öğretmenler ise okuma alışkanlığını desteklemek ve geliştirmek adına öğrencilerle düzenli olarak okuma etkinlikleri gerçekleştirmelidir.

Çocuklar için uygun kitap seçimi, onların okuma alışkanlığını geliştirmek ve kitapları sevmelerini sağlamak açısından çok önemlidir. Çocuklar için kitap seçerken yaşlarına uygun, ilgi alanlarına hitap eden ve okuma becerilerini geliştirecek kitaplar tercih edilmelidir. Renkli ve ilgi çekici görsellerle desteklenmiş kitaplar, çocukların dikkatini çekeceği için tercih edilebilir. Ayrıca çocukların sevdiği yazar ve karakterlerin yer aldığı kitaplar, onların kitap okuma alışkanlığını oluşturmak açısından etkili olacaktır.

Yetişkinlerde kitap okuma alışkanlığını sürdürmek için zaman yönetimi ve öncelik belirleme büyük önem taşır. Günlük rutin içinde kitap okumak için belirli bir zaman dilimi ayırmak ve bu zaman dilimine gerçekten öncelik vermek, alışkanlığın sürdürülmesi açısından çok etkilidir. Aynı zamanda, kitap okumak için motivasyonun korunması, kararlılık ve disiplin gerektirir. Belirlenen zaman diliminde kararlılıkla kitap okumaya devam etmek, uzun vadede alışkanlığı sürdürmek için gereklidir.

Toplumsal ve bireysel gelişim üzerinde son derece etkili olan kitap okuma alışkanlığının çocuklarımızda oluşturulması gelişmiş ülkelere oranla çok düşük seviyede olan (kişi başına yılda 1-2 kitap) toplumumuzun geleceği ve güvenliği için kesinlikle şarttır. Öğretmenlerin ve ebeveynlerin, teknolojik ve ekonomik zorlukları bahane ederek bu mücadeleden vazgeçmeleri yapılabilecek çok büyük bir yanlıştır. Çocuklar ve gençler arasında oluşturulabilecek kitap kulüplerinin, kitap değiş-tokuşunu kolaylaştırması kitap edinme olanaklarını genişletmesi açısından, periyodik olarak yapılacak kitap okuma ve tartışma toplantılarının düşünsel gelişmelere ivme kazandırması açısından önem taşımaktadır. Madem ki, akıllı telefon ve tabletlere olan bağımlılıkta çocukları alıkoymak olanaksız, o halde çocuklarımızın ve gençlerimizin dijital platformlarda oyunlar ve sanal sohbetler yapmalarının yanında kitap okumalarının teşvik edilmesi akıllıca tutulacak bir yol olacaktır. Bu gerçekten ülkemizin ihtiyaç duyduğu bilgi ve kültürel zenginlik, düşünme becerilerinin gelişimi, empati yeteneğinin artması ve stresin azalması gibi önemli becerilerin kazandırılması açısından önemli bir yol olacaktır.