Nitel Araştırmada Veri Analizi: Tema Analizi, Betimsel Analiz, İçerik Analizi ve Analitik Genelleme

Nitel veri analizi konusunda çok sayıda eser ortaya konulmuştur. Bu eserlerde ortak kavramlar ve tanımlamalar ve yaklaşımlar olduğu gibi farklı kavramlar, tanımlamalar ve yaklaşımlar da söz konusudur. Nitel araştırmada veri analizi konusundaki bu makalede ise yazar kendi çalışmalarına dayalı olarak nitel veri analizini ele alıp, alanyazına ve kendi araştırma deneyimlerine dayalı olarak tanımlayarak örneklerle açıklamaya çalışmıştır.

Nitel araştırmada verilerin analizinde nicel araştırmadan farklı olarak ölçme, kanıtlama ve evrene genelleme esas değildir. Asıl olan bağlamı anlama, içeriği yorumlama ve analitik genellemedir.

Dolayısı ile nitel veri dört aşamalı analiz edilebilir:

1. Tema analizi
2. Betimsel Analiz
3. İçerik Analizi
4. Analitik Genelleme (Gunbayi, 2019)

İlk üç analiz araştırmanın bulgular bölümünü yazarken kullanılır veher bir üst aşama bir önceki aşamayı içerisinde barındırır. Örneğin içerik analizi tema analizi ve betimsel analizi de kapsar.

1. Tema analizi

Tema analizinde transkripti yapılan bireysel ve odak grup görüşmeleri, doküman ve gözlem notları bağlamsal anlamda üst temalar altında kategori ve alt temalara ayrılarak analiz edilir. Bir bakıma görüşme transkriptleri, dokümanlarda ve gözlem notlarında araştırılan olgu ile ilgili geçen söz konusu tema, kategori ve alt temalar belirlenir. Bu analize dayalı istenirse bir çetele tablosu oluşturularak hangi katılımcı hangi üst tema, kategori ve alt tema altında görüş bildirmiş veya doküman ve gözlem notlarıhangi üst tema, kategori ve alt tema altında toplanmış tematik olarak verilebilir. Ayrıca bu oluşturulan çetele tablosuna ilişkin frekans ve yüzdeler de verilebilir. Ancak nitel araştırmanın doğası gereği özellikle Anglo-Saxon gelenektenitel verilerin sayısallaştırılmasına sıcak bakılmayacağı için ve nitel verileri öncelikle anlamak ve sonra da yorumlamak esas olduğu için frekans ve yüzdelerin verilmemesi ( George, 1959) ve sadece gerekiyorsa çetele tablosunun verilmesi daha uygundur. Ancak istenirse ki kare gibi daha ileri istatistiksel analiz yapmamak koşuluyla frekans ve yüzdeler de verilebilir.

Örneğin, “Meslek Lisesinde Çalışan Yönetici Ve Öğretmenlerin Leonardo Da Vinci Projesi Hakkında Görüşleri: Bir Durum Çalışması”(GünbayıandYassıkaya, 2011)adlı çalışmada meslek lisesinde çalışan yönetici ve öğretmenlerin araştırmanın 1. alt problemi olan Leonardo Da Vinci projesine katılma nedenlerine ilişkin tema analizi, katılma nedenleri ana tema, Avrupa Birliğindeki ülkeleri görme, projede yer alma teklifine hoşgörü ile yaklaşma, daha önce de böyle projelerde yer almış olma Avrupa Birliği üyesi bir ülkede mesleki eğitimi gözlemleme, farklı bir ülkenin eğitim sistemini inceleme, Avrupa Birliği üyesi ülkelerin iyi örneklerini Türkiye’ye taşıma, tarihi ve turistik yerler hakkında bilgi sahibi olma, ufkunu genişletme alt temalar olarak şu şekilde yapılmıştır:

“1. Leonardo Da Vinci Projesine Katılma Nedenleri

Bu probleme yanıt bulabilmek amacıyla, yönetici ve öğretmenlerin ve Leonardo Da Vinci projesine katılma nedenlerine ilişkin Tablo 2’de elde edilen tematik veriler görülmektedir.

Tablo 2. Leonardo Da Vinci projesine katılma nedenlerine ilişkin tema analizi

Kaynak: GunbayiandYassıkaya (2011:19); Gunbayi (2019:134-135)”

Yukarıdaki tematik analizden de anlaşılacağı üzere Leonardo Da Vinci projesine katılma nedenleri üst temasına ilişkin katılımcıların görüşlerine ilişkin çetele tablosu verilmiştir. Tematik analizde esas olan üst temaya ilişkin alt temaların neler olduğunu ve hangi alt temada hangi katılımcıların görüş bildirdiğini ortaya koymaktır.

Principals’ Perceptions on School Management: A Case StudywithMetaphorical Analysis(Müdürlerin Okul Yönetimine İlişkin Algıları: Metafor Analizine Dayalı Bir Durum Çalışması)(Gunbayi, 2011) adlı çalışmada ise okul müdürlerinin okul yönetimi ve yönetim faaliyetleri üst temasına ilişkin ürettikleri metaforlara ilişkin tema analizi yapılırken 14 metaforun (alt tema) altı kategori altında tematik analizi yapılmıştır.

  Kaynak: Gunbayi (2011: 549)’den uyarlanmıştır

Yukarıdaki tematik analizden de anlaşılacağı üzere okul müdürlerinin okul yönetimi ve yönetim faaliyetleri üst temasına ilişkin ürettikleri metaforlara ilişkin hangi katılımcının hangi kategori (Hayvan, Nesne, Meslek, Makine, Sibernetik Mekanizma, Doğa) altındaki hangi alt temalarda (Ahtapot, At, Bal arısı, Kitap, Tahterevalli, Boksör, Futbol takımı, Buharlı makina, Saat, Roket, Robot, Bilgisayar, Güneş, Ağaçlı bahçe) görüş belirttiğine dair çetele tablosu verilmiştir.

2. Betimsel Analiz

Betimsel analiz tema analizinin devamı ve daha ayrıntılı bir şekilde verilerin analizidir. Betimsel analizde görüşme transkriptleri, doküman metinleri ve gözlem notları doğrudan alıntılarla probleme ilişkin veriyi üst tema, kategori ve alt tema altında anlamak ve sunmak esastır. Bir bakıma hangi temada görüşme transkriptlerinde kimin ne söylediğini doğrudan alıntılarla yorum yapmadan vermek, aynı zamanda katılımcıların ilgili temadaki görüşlerini toplanan dokümanlarla ve gözlem notlarıyla temalarla ilişkilendirerek araştırmanın iç geçerliliğini artıracak şekilde yine o temaya ilişkin doğrudan alıntılarla analizini yapmak yani betimlemek esastır. Kısaca, araştırmada toplanan verilerden (görüşme, gözlem ve doküman) doğrudan alıntılar yaparak verileri okuyucuya betimsel bir tarzda sunmak esastır. Ayrıcaveriler betimsel bir yaklaşımla sunulur ve buna ek olarak belirlenen bazı temalar ve temalar arası ilişkiler de ortaya konabilir.

Örneğin, “Meslek lisesinde çalışan yönetici ve öğretmenlerin Leonardo Da Vinci projesi hakkında görüşleri: bir durum çalışması” adlı çalışmada meslek lisesinde çalışan olan yönetici ve öğretmenlerin araştırmanın 1. alt problemi Leonardo Da Vinci projesine katılma nedenlerine ilişkin betimsel analiz şu şekilde yapımıştır:

“Tablo 2’de görüldüğü gibi genel olarak meslek lisesinde çalışan yönetici ve öğretmenlerin Leonardo Da Vinci Projesine katılma nedenlerine baktığımızda Avrupa Birliğindeki ülkeleri görme isteği en fazla görüş bildirilen alt tema olduğu görülmektedir. Katılımcıların bu konudaki görüşleri aşağıda verilmiştir:

Bu proje kapsamında benim kurumun müdürü olarak amacım okulumdaki bir kısım öğretmenin Avrupa’yı görmesini istiyordum (A1, 1)

Alman eğitim sistemi hakkında bilgi sahibi olmak ve o ülkeyi görmek için bu projeye katıldım (B1, 1)

Bu projede yer almamızın sebebi Avrupa Birliğindeki ülkeleri görme açısından faydalı olduğuna inandığımız için bu projeleri devamlı yapıyoruz. (H1, 1)”Günbayi&Yassıkaya (2011: 20-21); Gunbayi (2019:135)

İlköğretim Kurumları Yöneticilerinin Yaşadıkları İş Streslerine İlişkin Görüşleri: Bir Durum Çalışması” (Günbayı& Akcan, 2003) adlı diğer bir çalışmada ise yöneticilerin velilerle olan ilişkilerinden kaynaklanan iş stresi temasına ilişkin görüşme ve gözleme dayalı betimsel analiz şu şekilde yapılmıştır:

“Yöneticilerin Velilerle Olan İlişkilerinden Kaynaklanan İş Stresi

Stres kaynaklarının ikincisi veli kaynaklı strestir. 11 yönetici, velilerin okuldan,öğretmenden beklentilerini karşılayamamalarından kaynaklanan gerginlikleri veyakendi hayatlarında yaşadıkları gerginlikleri, problemleri okul yönetimine yansıtmalarınınyönetici stresinde etkili olduğunu ifade etmiştir.”

“Veliler genelde hep ben haklıyım, öğrenci velisiyim, her şey benim istediğim gibi

olmalı yaklaşımı içinde. Hâlbuki buranın bir kurum olduğunun ve burasınınyönetmeliklerle yönetildiğinin bilincinde değiller.(A, MY6).” (Günbayı& Akcan, 2013: 204)

Günbayı& Akcan (2003)söz konusu araştırmada görüşme bulgularını görüşme notları ile destekleyerek yöneticilerin velilerle olan ilişkilerinden kaynaklanan iş stresi temasına ilişkin betimsel analizi şu şekilde yapmışlardır:

“Yapılan gözlem neticesinde velilerin neden olduğu ve ilköğretim kurumları yöneticilerini

strese sokabilecek bir olay gözlemlenmiştir. Gözleme konu olay A okulundaMY6’nın odasında 05.04.2010 tarihinde 13:00-13:30 saatleri arasında olmuştur. Olayaşağıdaki şekilde gerçekleşmiştir:”

“Bir veli ile bir öğrenci geldi. Öğrenci velisi çocuğunu bu okula nakil ettirmek istediklerini söyledi. MY6 veliye nerede oturduklarını sordu. Veli yerleşim yeri belgesinigösterdi. MY6 yerleşim yeri belgesine baktı ve bu adresin kendi sınırları dışında kaldığınısöyledi ve öğrencinin hangi okula gitmesi gerektiği yönünde gerekli açıklamalarıyaptı. Fakat veli çocuğunu illa bu okula kaydettirmek istediğini diğer okula götürmekistemediğini söyledi. Veli çok ısrar ediyordu. Ortam biraz gerildi. En sonunda MY6veliye bu konuda yardımcı daha fazla olamayacağını söyledi. Veli oradan ayrıldı (A,MY6).”(Günbayı& Akcan, 2013: 212)

Milli Eğitim Bakanlığı Bilişim Sisteminin Bir Alt Sistemi Olarak E-Okul Uygulamasına İlişkin İlköğretim Okullarındaki Yönetici, Öğretmen, Öğrenci ve Veli Görüşleri: Bir Durum Çalışması” (Günbayı& Turan, 2013) adlı diğer bir çalışmada ise öğretmen ve öğrencilerin E-Okul Uygulaması temasına ilişkin görüşme ve dokümana dayalı betimsel analiz şu şekilde yapılmıştır:

“Rahatlık geliyor. Eskiden çarşaf diye tabir ettiğimiz not çizelgeleri şeyler vardı. Yanlış yaptık mı daksille düzeltme de olmadığı için yeni baştan yazıyorduk. Şimdi daha rahat isteğin zaman e-Okul’a girip düzeltebiliyoruz. (Öğrt, 10, K)”(Günbayı& Turan, 2013: 7-8)

Günbayı&Turan (2013)söz konusu araştırmada görüşme bulgularıyla çelişenöğrenci çizimlerine dayanan dokümanların e-okul uygulaması temasına ilişkin betimsel analizi şu şekilde yapmışlardır:

Şekil 1’de yer alan bazı öğretmenlerin veri girişini öğrencilere yaptırmasını gösteren resim ise altıncı sınıfa giden iki numaralı kız öğrenci tarafından çizilmiştir. Resimde bir okul ve üç insan figürü yer almaktadır. Burada yer alan üç insan figürü aslında biri öğretmen diğeri öğrenci olmak üzere iki kişiyi temsil etmektedir. Bu resimde öğretmen öğrenciye e-Okul Yönetim Bilgi Sistemi’ne geçirmesi için notları vermektedir. Öğrenci de bu notları alıp sisteme geçirmektedir…(Günbayı& Turan, 2013:13)

Şekil 1. Bazı öğretmenlerin veri girişini öğrencilere yaptırması(Kaynak:Günbayı& Turan, 2013:13)

Yukarıdaki üç araştırmaya ilişkin betimsel analizden de anlaşılacağı üzere birinci araştırmada Leonardo Da Vinci projesine katılma nedenleri temasına,  ikinci araştırmada yöneticilerin velilerle olan ilişkilerinden kaynaklanan iş stresi temasına ilişkin ve üçüncü araştırmada e-okul uygulaması temasına ilişkin katılımcıların görüşlerine ilişkin, gözlem notları ve dokümanlara ilişkindoğrudan alıntılar yorumsuz olarak verilmiştir. Betimsel analizde esas olan herhangi bir temaya ilişkin hangi katılımcının ne dediğini yorum yapmadan olduğu gibi ortaya koymaktır. Yorum bir bakıma bu aşamada okuyucuya bırakılır. Bazı nitel araştırmalar araştırma verilerini yazarken betimsel analiz düzeyinde verip, bırakabilir. Örneğin yukarıda verilen çalışmada “Okuldaki bazıöğretmenlerimiz sisteme veri girişlerini kendileri yapmayıp öğrencilerine yaptırmaktadırlar.” yorumunu betimsel analiz düzeyinde araştırmacı bahsetmeyip, okuyucuya bırakabilir.

3. İçerik Analizi

İçerik analizi nitel veri analizinin son basamağıdır. İçerik analizi aslında tema ve betimsel analizi kapsar. Yani içerik analizi yapabilmek için tema analizi ve betimsel analize gerek duyulur; çünkü içerik analizi tema ve betimsel analizin daha derin, kapsamlı ve karmaşık bir halidir diyebiliriz. İçerik analizinde asıl amaç birinci aşamada temalandırıp, ikinci aşamada anlamlandırdığımız veriyi son aşamada karşılaştırmalı olarakaraştırmacınınkendi yorumlarını da dahil ederek yorumlamasıdır. Bir bakıma araştırma problem ve alt problemlerimizi bağımlı değişken, bu problemlere etki eden diğer değişkenleri bağımsız değişken olarak ele alıp karşılaştırmalı ve derinlemesine araştırmacının kendi yorumlarını da dahil ederek analiz yapmasıdır. Yani bu aşamada “buzulun görünmeyen su altında kalan kısmını” araştırmacının okuyucuya tema ve betimsel analizde ortaya koyduklarının ne anlama geldiğini ilişkilendirerek ve kendi yorumunu da ekleyerekgöstermesidir.

İçerik analizine temel teşkil etmesi açısından tema analizi aşamasında araştırmacı daha önceki araştırmalarda geliştirilmiş veya araştırma verilerine dayalı olarak geliştirilmiş temaları kullanabilir. Araştırmacı içeriği seçtikten sonra, uygun örnekleme tekniklerini kullanarak, içeriği analiz etmek için bir kodlama veya sınıflandırma sistemi tasarlaması gerekir. Bazen daha önceki araştırmalarda geliştirilmiş bir kodlama sisteminin kullanılması arzu edilir. Bu seçenek zamandan tasarruf sağlar ve kullanılabilir. İçerik analizi sözlükleri veya standart kodlama kategorilerinin kullanımı, aynı sistemi kullanan diğer çalışmalarla karşılaştırmalara izin verir. Araştırmacı, eğer araştırma projesi, araştırılan alandaki teori ve bilgiye katkıda bulunacaksa araştırmasına uyan bir içerik analizi sözlüğü veya sınıflandırma sistemi bulamazsa, bir tane geliştirmek zorunda kalacaktır, çünkü araştırma hedefleri ile belirtilen değişkenleri anlamlandıran içerik kategorilerini tanımlamak gerekir(Marshall, Rossman, 1989: p.100).Buna ilaveten, sadece nitel verilerinbetimlenmesi değil, aynı zamanda kökenleri ve etkilerinin koşulları konusundakielde edilen verilerden çıkarılması gereken sonuç da içerik analizi açısından gereklidir (Pool,1959). Bu alıntılardan da anlaşılacağı üzere içerik analizi tema ve betimsel analizin bir sonraki aşaması ve bütünleyicisidir.

Örneğin, “Meslek Lisesinde Çalışan Yönetici Ve Öğretmenlerin Leonardo Da Vinci Projesi Hakkında Görüşleri: Bir Durum Çalışması” adlı çalışmada araştırmanın 1. alt problemi olan yönetici ve öğretmenlerin Leonardo Da Vinci projesine katılma nedenlerine ilişkin içerik analizi Tablo 2’de A ve B katılımcısı yönetici ve C,D,E,F,G,H katılımcılarının öğretmen olduğu ve Leonardo Da Vinci projesine katılma nedenleri bağımlı değişken, katılımcıların görevleri bağımsız değişken olarak dikkate alınarak göreve göre katılma nedenlerinde bir farklılık olup olmadığına ilişkin yorum şu şekilde yapılmıştır

“Yönetici ve öğretmenlerin Leonardo Da Vinci projesine katılma nedenlerine ilişkin görüşlerini genel olarak yorumladığımızda, okul yöneticileri örgütsel etkililik ve yeterlilik bağlamında okullarındaki öğretmenlerin Avrupa ülkelerini görmelerini, oradaki eğitim sistemlerini incelemelerini, iyi örnekleri kendi okullarına taşımalarını ve ufuklarını geliştirmelerini istemekte; öğretmenlerin de bu amaca uygun olarak farklı bir ülkeyi tanımak, farklı bir ülkenin eğitim sistemini incelemek ve projenin işleyişine yardımcı olmak için Leonardo Da Vinci projesine katıldıkları görüşlerinden anlaşılmaktadır.”Günbayi ve Yassıkaya (2011:22)

Yukarıdaki içerik analizinden de anlaşılacağı üzere yönetici ve öğretmenlerin Leonardo Da Vinci projesine katılma nedenlerine ilişkin görüşleri görev bağımsız değişken, katılma nedenleri bağımlı değişken olarak ele alınmış ve yönetici ve öğretmenlerin görüşleri karşılaştırılırmış ve farklılıklar veya benzerlikler yorumlanmıştır. İçerik analizinde yöneticiler kurumsal boyutta düşünerek örgütün amaçlarına ulaşma derecesi olarak tanımlanabilecek örgütsel etkililik kaygısı taşırken, öğretmenler daha çok bireysel boyutta düşünerek işgörenlerin gereksinimlerinin karşılanması olarak tanımlanabilecek yeterlik kaygısı taşıyarak Leonardo Da Vinci projesine katıldıkları şeklinde araştırmacı tarafındanyorumlanmıştır. Böylece katılımcıların görüşleri daha ayrıntılı ve detaylı bir şekilde yorumlanarak katılımcıların ilk bakışta anlaşılmayan gerçek niyetleri ortaya konularak yorumlanmıştır.

4. Analitik Genelleme

Analitik genelleme ulaşılan araştırma sonuçlarının alanyazına dayalı tartışıldığı bölüm olan tartışma bölümünde kullanılır. Araştırmacı analitik genellemeye dayalı analiz yaparken, şu ana kadar yapılan araştırmalarda veya o konuda yazılan bilimsel kitaplarda araştırmacının kendi araştırmasında ulaştığı sonuçların araştırılan olguya gerçekten ne tür katkı getirdiğine ve şu ana kadar yapılan araştırmalarla veya o konuda yazılan bilimsel kitaplarla araştırmacı tarafından yapılan araştırma arasında ne tür benzerlikler ve farklılıklar olduğuna odaklanarak bulguların önceliğini dikkate alarak analitik olarak tartışır.

Örneğin “Academicstaff'sperceptions on stressorsoriginatingfrominterpersonalrelations at worksetting: a casestudy” (Akademik Personelin İş Ortamında Kişilerarası İlişkilerden Kaynaklanan Stres Yapıcılara İlişkin Algıları: Bir Durum Çalışması) (Gunbayı, 2009) adlı İngilizce makalede stresin performansa etkisine ilişkin gerçekten hangi bulguların katkıda bulunduğu konusunda yapılan analitik genelleme aşağıdaki alıntıda verilmiştir.

“İş stresi hem olumlu hem de olumsuz etkilere sahip olabilir. Şu ana kadar yapılan iş stresi konusunda yapılan araştırmaları olumsuz etkilerine odaklanma eğilimindedir (Allen, 1990; Hellriegel ve diğerleri, 1995). Bununla birlikte, PG, çalışma stresinin mutlaka kötü bir şey olduğu varsayımına karşıydı: “Stres, normal dengenizi bozan her şeyse, bir miktar stres olması gerekir. Sorularınızla, stresin olumsuz olduğu varsayımına varıyorum. Bu varsayım ile aynı fikirde değilim. İyi öğretmek için biraz strese ihtiyacınız vardır. Tamamen rahatsanız, iyi bir şekilde öğretemezsiniz ve ayrıca iyi bir performans için de gereklidir.”P.G.’nin söylediklerinden anlaşılacağı gibi bazı stres biçimlerinin insanlara enerji verebileceği söylenebilir, stres insanlar için mutlaka kötü değildir ve insanların optimum düzeyde stres (eustress) ihtiyacı vardır. Ek olarak, eğer insanlar tamamen rahatlarsa, işlerini iyi yapamazlar ve bu yüzden stres, iyi bir performans için de gereklidir.” (Gunbayi, 2009: 58)

Yukarıdaki analitik genellemeden de anlaşılacağı üzere iş stresi ile ilgili alanyazında ağırlıklı olarak iş stresinin performans üzerindeki olumsuz etkisini ortaya koyan çalışmalarbulunmaktadır.  Ancak Gunbayı (2009) tarafından yapılan çalışmada alanyazının aksine iş stresinin performans üzerinde olumlu etkiye sahip olduğuna dair stres kuramına analitik genelleme yapılarak katkıda bulunulmuştur. Nicel araştırmalarda istisnalar kaideyi bozmaz ilkesi vardır. Yani nicel araştırmada istisnalar dikkate alınmaz, ortalama değerler dikkate alınarak öngörülür, kontrol edilir, ölçüm yapılır ve kanıtlanır. Ancak nitel araştırmada evrene genelleme yapılmadığı için nitelik niceliğe feda edilemez. Bir kişinin görüşü bile değerlidir ve dikkate alınır. Kişinin görüşü önce anlaşılır sonra yorumlanır ve en sonunda kurama genelleme yapılır; yani analitik genellemeye tabi tutulur.

Yukarıda açıklanmaya çalışılan nitel veri analizi tür ve aşamalarından da anlaşılacağı üzere tema ve betimsel analizde bulguları bağlama, bakış açısı ve görüşe dayalı olarak anlama, içerik analizinde yorumlama söz konusu iken ve ilk üç analiz araştırmanın bulgular bölümünü yazarken kullanılırken, analitik genelleme ulaşılan araştırma sonuçlarının alanyazına dayalı olarak tartışıldığı bölüm olan tartışma bölümünde kullanılır.

Kaynakça

George, A.L. (1959). Quantitative and qualitative approaches to content analysis. In Pool, I. d .S.

(Ed.), Trends in content analysis (pp. 7 - 32). Urbana: University of Illinois Press.

Gunbayi, I. (2009). Academic staff's perceptions on stressors originating from interpersonal relations at work setting: a case study. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 1, 1, 50-60.

Gunbayi, I. (2011). Principals’ perceptions on school management: A case study with metaphorical analysis. International Online Journal of Educational Sciences, 2011, 3(2), 541-561

Gunbayi I. &Yassıkaya, B. (2011). Meslek Lisesinde Çalışan Yönetici Ve Öğretmenlerin Leonardo Da Vinci Projesi Hakkında Görüşleri: Bir Durum Çalışması. E-International Journal of EducationalResearch, 2, 3, 13-34.

Günbayı, İ. & Turan, F. (2013).Milli Eğitim Bakanlığı Bilişim Sisteminin Bir Alt Sistemi Olarak

E-Okul Uygulamasına İlişkin İlköğretim Okullarındaki Yönetici, Öğretmen, Öğrenci ve Veli Görüşleri: Bir Durum Çalışması İlköğretim Online, 12(1), 1-22.

Günbayı, İ. & Akcan, F. (2013). İlköğretim kurumları yöneticilerinin yaşadıkları iş streslerine ilişkin görüşleri: bir durum çalışması. Öğretmen Eğitimi ve Eğitimcileri Dergisi, Volume/Cilt 2, Number/Sayı 2, 195-224.

Gunbayi I.  (2019). Developing A Qualitative Research Manuscript Based On Systematic Curriculum And Instructional Development. European Journal of Social Sciences Studies, Volume 3, Issue 3, 124-153.

Marshall, C.&Rossman, G. B. (1989). DesigningQualitativeResearch.Newbury Park, CA: Sage.

Pool, I. d. S. (Ed.). (1959). Trends in content analysis. Urbana: University of Illinois Press.

Yorumlar (12)