NEO-LİBERALİZM KISKACINDAKİ YÜKSEKÖĞRETİM

& quot;

Prof. Dr. Ali Rıza ERDEM

Adnan Menderes Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

& quot;

& quot;

Neo-liberalizm. 20. yüzyılda gücünü yitiren 19. yüzyılın güçlü ideolojisi liberalizmin, 1970’lerin sonunda yeni bir biçimde siyasal sahneye çıkması anlamını taşımaktadır. Neo-liberalizm konusunda tek bir tanımdan söz etmek mümkün değildir. Fakat yapılan tanımlarda sermayenin ideolojisi olduğu konusunda genel bir uzlaşma bulunmaktadır. Bu bağlamda, neo-liberalizmin kapitalist devletin sınıf iktidarına dönük rolünü, dolayısıyla temsil ettiği güç ilişkileri ile iktidar biçimlerini yeniden düzenlemek üzere oluşturulmuş bir sermaye projesi olarak nitelendirilmektedir. Küreselleşmeyi harekete geçiren dinamiklerin neler olduğu sorgulandığında karşımıza neo-liberal politika ve uygulamaların çıktığı gözlenmektedir. Neo-liberalizmin küreselleşen sermayenin ve uluslararası şirketlerin ideolojisi olduğu söylenebilir (Çitçi, 2008; Kökalan Çımrın, 2009).

Neo-liberalizmin yükseköğretime yansıması “girişimci üniversite” olarak karşımıza çıkmaktadır (Erdem, 2020). Girişimci üniversite son yıllarda en çok tartışılan bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Modern üniversiteye kıyasla girişimci üniversite, sanayi ile bilginin üretim öncesi ve sonrası aşamalarında gelir çeşitliliği yaratma amacını ön planda tutan bir işbirliği içerisindedir. Etzkowitz’e (1983) göre girişimci üniversite yeni fon kaynakları bulabilmek amacıyla sözleşmeli araştırmalar yapan, özel şirketlerle ticari ilişkilere girebilmektedir (akt. Üşenmez, 2019). İbicioğlu vd.’e (2010: 74) göre girişimci üniversite misyonu, üniversitelerin bazı faaliyet alanlarında ticari aktivitelere katılmalarını, bireylere öğretilen bilgilerin pratik olarak hayata geçirilmesini ve girişimci özellikli birey yetiştirmeyi hedeflemektedir.

Girişimci üniversitenin gelişmesinde neo-liberal politika ve uygulamaların üniversiteye uyarlanmasının etkisi büyük olmuştur. Didou’ya (2002: 88) göre gelişmiş bir yükseköğretim sistemine sahip olan A.B.D. ve Kanada uluslararası eğitimi satılacak bir hizmet, pazar mantığı içinde ve mali bir kaynak olarak görmektedirler. Scott’a (2002: 208) göre Amerika Birleşik Devletleri’nde şirket üniversitelerinin artması yükseköğretimin ticarileşmesinin en güçlü kanıtıdır. Slaughter & Lselie (1999) göre üniversiteler tıpkı büyük şirketler gibi yönetilmeye başlanmıştır. Üniversiteler bilgiye, pazara sunulabilen ve satılabilen bir meta olarak yaklaşmaya başlamışlardır. Hangi derslerin verileceğini, hangi araştırmaların destekleneceğini, hangi öğrenci profiline hizmet edileceğini ve hangi kayıt politikasının benimseneceğini belirleyen artık pazardır. Gerçek iş dünyasında kullanılan stratejik planlama, toplam kalite yönetimi, ISO belgeleri gibi yöntemler pek çok kamu üniversitesinde kurumsallaştırılmaktadır. Verimlilik ve üretkenliği yeniden yapılandırmak amacıyla akademik personelin part–time ve geçici şekilde atanmaları inanılmaz oranlarda artmıştır. Aynı zamanda akademik personel program yelpazelerini genişletmek için yeni teşebbüsler yapmaları konusunda büyük baskı altındadır (akt. Lee 2002: 165). Aslan’a (2010: 19) göre girişimci üniversitede gerçeği arayış, bilim aşkı, meslektaşlar arası işbirliği ve dayanışma giderek anlamsızlaşırken; akademik etkinliklerin daha fazla sayılarla ifade edildiği, performans ölçümünün akademik yaşama hâkim kılındığı, rekabetin ağır bastığı, verimliliğin ve girişimciliğin üniversite başarısında temel kıstas olduğu, akademik değerlendirmelerde giderek niceliksel merkezi ölçütlere yönelmenin olduğu gözlenmektedir. Kwiek (2002: 143) bu durumu şu şekilde yorumlamaktadır: Tamamen neoliberal ekonomi mantığının belirlediği çerçevede faaliyet göstermeye razı olan üniversite geçen zamanla birlikte sadece bir şirket haline gelecektir ve bir “eğitim şirketi” olduğu gerçeği ona teselli sağlamayacaktır. Bu da modern bir kurum olarak üniversitenin sonu olacaktır.

Kaynaklar

1. Aslan, G. (2010). Öğretim üyelerinin “girişimci üniversite” ve “üniversite sanayi işbirliği” kavramlarına ilişkin görüşleri. Eğitim, Bilim, Toplum Dergisi, 8(30) 7-22.
2. Çitçi, O. (2008). Yeni siyaset: Neo-liberalizm ve postmodernizmin siyasal projesi. YDÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 2-32.
3. Didou Aupetit, S. (2002). Küreselleşme, NAFTA ve Meksika’da yükseköğretim sistemi: Konular, tehditler ve reformlar. Çevirenler: Haşim Koç, Gülçin Tunalı-Koç, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 2(1), 81–92.
4. Erdem, A. R. (2020). Kar amacı gütmeyen devlet üniversitelerinde stratejik planlama. Ankara: Gece Kitaplığı.
5. İbicioğlu, H., Taş, S. & Özmen, İ. (2010). Üniversite eğitiminin girişimcilik düşüncesinin değişimine etkisi: Üniversite öğrencileri üzerine bir uygulama. Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 2(1 ), 53-74.
6. Kökalan Çımrın, F. (2009). Küreselleşme, neo-liberalizm ve refah devleti ilişkisi üzerine. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (İLKE), 23, 195-204.
7. Kwiek, M. (2002). Yükseköğretimi yeniden düşünürken yeni bir paradigma olarak küreselleşme: Gelecek için göstergeler. Çeviren: Emrah Akbaş, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 2(1), 132-154.
8. Lee, M. N. N. (2002). Eğitimde küresel eğilimler. Çeviren: M. Hilmi Baş, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 2(1), 155–168.
9. Scott, P. (2002). Küreselleşme ve üniversite: 21. Yüzyılın önündeki meydan okumalar. Çeviren: Seda Çiftçi, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimler, 2(1), 191-208.
10. Üşenmez, A. (2019). Üçüncü kuşak üniversitelerin değişim yönetimi: bir vakıf üniversitesi üzerine nitel bir araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.