ETİK, İYİ YÖNETİMİN TEMELİDİR
2007 yılının Eylül ayı.
Öğretmenler ile birlikte eğitim-öğretim hazırlıkları yapıyoruz. Bir taraftan da İl’de düzenlenen hizmet içi eğitimlerine katılıyoruz. Öğrenme açlığı çekiyor, bu uğurda yollar bize hiç geliyordu. Yorgunluk nedir bilmiyorduk. Hepsi bir film şeridi gibi geçti gözümün önünden. Daha dün gibi…
“Etik” konulu hizmet içi eğitim programına başvurum kabul olmuş ve eğitim verilecek yere herkesten önce gelmiştim. Bu eğitimi önemsiyordum. Konu ilgimi çekmiş, eğitimin başlamasını heyecanlı bir şekilde beklemekteydim. Eğitimi verecek eğitmen salona girdiğinde, tüm katılımcılar henüz salona gelmemişti. Eğitmen, yaklaşık 10 dakika boyunca, yavaş hareketlerle bilgisayar başında adeta oyalandı. Bellek tak çıkar, başka bir belleği çantadan çıkar, tak yine yok. Sunumu bir süre perdeye yansıtamadı. Orada bulunan ekipten destek istedi. Yaklaşık 20 dakika geçmişti ki sonunda sunum perdeye yansıdı. Ve nihayet eğitim başlayacaktı.
Önce kendini tanıttı. Bizim gibi bir öğretmendi. Bu eğitim için bir seminere katılmış ve Milli Eğitim Müdürlüğü tarafından görevlendirilmişti. Dikkatli bir şekilde kendisini dinlerken “Arkadaşlar zaten siz konuyu biliyorsunuz.” cümleleri döküldü. “Eyvah, yine aynı cümleler!” dedim içimden. “Bir eğitimci, nasıl bu sözleri söyler; daha eğitimin başında, sözünün başında bu cümleleri neden kullanırdı?” diye geçirdim aklımdan. Yıkılmıştım. Kendine güvenmediğini belli etmişti. Böyle bir konuda eğitim vermek için yaklaşık elli öğretmenin karşısına çıkıyorsan hazırlıklı olmalısın. “Madem kendine güvenmiyorsun, neden çıktın o kürsüye?” Diğer eğitimlerde olduğu gibi içimdeki heyecan hüsrana uğramıştı. O anlardan bende kalan tek bilgi ise Prof. Dr. İnayet AYDIN Hocamızın “ETİK” adlı kitabı oldu. Bu kitabı, tüm eğitim yöneticilerine okumaları için öneriyorum.
Yüksek lisans eğitimim sırasında konu ile ilgili yayınlanmış birkaç tez okumuş ve o eğitimde içimde kalan heyecanımı gidermiştim. Önemli gördüğüm notlarımı sizlerle paylaşmak istiyorum.
Etik kelimesi Yunanca’daki “ethos” veya “ethicos”, Latince’de ise “ethica” kelimelerinden türemiştir. Anlamı, özellikle belirli bir gruba ait töre, gelenekler veya alışkanlıklardır.
John Dewey de etiği “Doğru veya yanlış, iyi veya kötü olarak düşünülen davranışlarla ilgilenen bilim dalı.” olarak tanımlamıştır. Başka bir kaynakta etik, insan davranışlarını özel bir problem sahası olarak araştıran, bu sahayı belirleyen değerlerin karakterini ve insan davranışlarının bağımlı veya bağımsız olduklarını inceleyen disiplin olarak tanımlanmıştır(Erdoğan, 2007). Bu durumda etik, insan davranışlarını doğru veya yanlış, iyi veya kötü olarak belirleyen bir takım ilkeler veya standartlar bütünü olarak da tanımlanabilir.
Birçok etik tanımlanmasında ”iyi veya kötü davranışlardan” söz edilmektedir. Çünkü “etik” ile “iyi” kavramları, birbiriyle doğrudan ilişkilidir. Bu noktada, bir davranışın iyi olup olmadığına nasıl karar verileceği konusu akla gelmektedir. “İyi” kavramının belirgin ve net bir tanımını yapmak oldukça zordur. Bir durumun veya davranışın neye göre, kime göre iyi olduğu her zaman netlik kazanamayabilir.
Ahlak felsefesi “iyi” kavramını, toplumca kabul gören, onaylanan olarak tanımlar. Başka bir yaklaşımla “iyi” kavramı, arzu edilen veya aranan hedef veya sonuç olarak da tanımlanabilir. Genel anlamda “iyi” kavramı; akla yatkın olan, memnuniyet sağlayan, faydalı olan, ilgi, istek ve ihtiyaçları karşılayan anlamında kullanılır ancak bu ifadeler “iyi”nin kesin ve net bir tanımını yapmayı sağlamaz.
Russell’a göre ilk bakışta istenen şey iyi, tiksinilen şey ise kötüdür. Ancak insanlar istekleri konusunda görüş birliği içinde değildirler ve genellikle istekler de birbirleriyle çelişir. İşte etik, insanların çelişen isteklerinin veya istenen iyiler konusunda bireylerin çatışmalarını çözümleyecek ilkelerin belirlenmesi sürecine ilişkin tartışmalar üzerinde odaklanmaktadır(Aydın, 2003).
Eğitim yöneticisi, eğitim sistemi içinde çok önemli bir birimi temsil etmektedir. Yöneticinin liderlik biçimi ve her gün yüz yüze geldiği durumlarda gösterdiği mesleki ve ahlaki davranışlarında, sahip olduğu etik değerlerin yansımaları görülür. Günlük kararlarda bilinçaltında yer alan ahlaki eğilimler davranışları etkilemektedir. Bu yüzden okul yöneticilerinin sahip olduğu etik değerler yöneticilik davranışlarının kaynağı konumundadır(Erdoğan, 2007).
“Etik anlayışa dayalı bir yönetim tasavvuru” yeni değildir, bu anlayış çok eskilere dayanır. Farabi’nin ERDEMLİ ŞEHİR kurgusunu hatırlayalım. Farabi’ye göre insanın nihai amacı, mutluluk ve erdeme ulaşmaktır. Farabi, mutluluk ve erdemi amaçlayan yönetime “El-Medinet’ül Fazıla (Erdemli Şehir)” adını vermiştir. Selçuklu ve Osmanlılarda adalet dairesi anlayışı, Divan-ı Mezalim, Adaletname, Fütüvvetname ve benzeri kurumlar ve Nizam’ül Mülk’ün, ünlü “Mülk (yönetim) küfürle devam edebilir fakat zulümle devam edemez” sözü, etik yönetimi kurma yönündeki geleneksel yaklaşımların bazı örnekleridir(Eryılmaz,2008).
Eğitim Yöneticileri İçin Etik İlkeler
Eğitim yöneticileri içinde yasadıkları toplumda önemli bir görevi üstlenmektedir. Bu görevin yerine getirilebilmesi için eğitim yöneticilerinin saygıdeğer mesleki davranışlar sergilemeleri ve hizmet sundukları kişilerce lider olarak kabul edilmeleri gereklidir. Bu nedenle eğitim yöneticilerinin mesleki davranışlarını tanımlayan etik ilkelere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu etik ilkeler sayesinde eğitim yöneticilerinin güvenilirlik ve dürüstlüğü artacak, yasalara veya kurallara aykırı davranışları da önlenmiş olacaktır. Eğitim yöneticilerinin karşılaşabileceği tüm olayları tahmin etmek imkânsızdır ancak temel etik ilkeler her zaman onları yönlendirmede faydalı olacaktır. Dünyanın birçok ülkesinde yasama meclisleri veya eğitim yöneticileriyle ilgili örgütler, eğitimcilerin ve okul yöneticilerinin etik davranışlarına ilişkin ilkeler belirlemişlerdir. Örneğin, ABD’nin Alabama eyaletinde 1975’te birçok mesleki alana etik standartları getiren Alabama Etik Kanunu kabul edilmiştir. Florida’da Eğitim Standartları Komisyonu tarafından eğitimciler için Mesleki Davranış İlkeleri ve Etik İlkeleri belirlenmiştir. Texas’ta 1975’te Eğitimciler için Etik İlkeler Yasası kabul edilmiştir. Türkiye’de ise 2005’te okul müdürlerine veya eğitimcilere özel olmayan ancak tüm kamu görevlilerini kapsayan Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri Yönetmeliği çıkarılmıştır.
Eğitim yönetimi alanındaki çeşitli araştırmalar yoluyla bulunan veya farklı ülkelerde çeşitli dernek ve kuruluşlar tarafından okul müdürleri için hazırlanan etik ilkeler, birbirleriyle pek çok konuda benzerlikler içermektedir. Bu ilkeler arasında bulunan benzerliklerin incelenmesi amacıyla aşağıda bir araştırmada elde edilen ve birkaç farklı kurum tarafından belirlenen etik ilkelere yer verilmiştir(Erdoğan, 2007).
Okul müdürleri için etik ilkelerin önemini belirlemeye yönelik yapılan bu araştırmada uzman görüşlerine başvurularak eğitim yöneticileri için önemli kabul edilen etik ilkeler ve davranışlar belirlenmiştir. Uzmanların en çok üzerinde durdukları ilke ve davranışlar şunlardır:
1. Eleştirel Düşünce
2. Saygı
3. Doğruluk ve dürüstlük
4. Güvenilirlik
5. Öğrenciler için en yararlı olanı yapmak
6. Açık fikirlilik
7. Örnek lider olmak
8. Sorumluluk
9. Çocuklar için güvenli bir yetişme ortamı sağlamak
10. Başkalarına zarar vermemek
11. İnsanları cesaretlendirmek
12. İyi iletişim becerilerine sahip olmak
13. Dürüst ve düşünceli davranışlarla örnek olmak
14. Hoşgörülü olmak
15. Cesur olmak
16. Esnek olmak
17. Kararlı olmak
18. İçten ve samimi olmak
19. İhtiyaç ve sorulara karsı duyarlı olmak
20. Vizyon sahibi olmak
21. Sevecen ve şefkatli olmak
22. Mütevazı olmak
23. Öz eleştiri yapmak ve bu konuda örnek olmak
24. Dinî ve kutsal değerlere karşı saygılı olmak
25. Azimli olmak
26. Her zaman farklı görüş ve düşüncelere değer vermek
27. Başkalarını dinlemek (özellikle yaşadıkları çatışma durumlarını dinlemek)
28. Sosyo-kültürel farklılıklara karşı saygılı olmak
29. İnsanlara değer vermek
30. Yasa ve yönetmeliklere uygun hareket etmek
Sevgili okur!
Etik, iyi yönetimin temelidir.
Saygılarımla.

Kadir BAYŞU

KAYNAKÇA:

Aydın, İ.(2003). Eğitim ve Öğretimde Etik. Ankara: Pegem Yayınevi.

Eryılmaz, B.(2008). Etik Kültürü Geliştirmek. Türk İdare Dergisi, 459, 1-12.

Erdoğan, Ç.(2007). İlköğretim Okul Müdürlerinin Etik Davranışları. Yıldız Teknik Üniversitesi- Sosyal Bilimler Enstitüsü-Yüksek Lisans Tezi.