Korona Virüs, Kütüphaneler ve Sanat Algoritmaları

11 Mart 2020 günü Türkiye’de ilk vakası görüldüğü açıklanan corona salgının etkilediği ve önümüzdeki aylarda etkileyeceği ön görülen alanlardan biririsi de kütüphaneler ve güzel sanat alanlarıdır.Her ne kadar şu an güzel sanatlar alanı ile iligili sosyal medya üzerinden bazı gösteriler sunulmaya çalışılsa da; sinema,tiyatrı,konser,opera,bale gibi sanatsal çalışmaların salonlarda veya açık havada izleyici ile buluşması uzun bir zaman alacak gibi görünmektedir. Açılışlar yapılsa bile, gerek yurttaşlarda oluşan kaygılar gerekse kontrollü sosyal koruma önlemleri nedeniyle seyirci sayılarında azalma ve ekonomik olarak büyük kayıplar yaşanacaktır.Sanatsal etkinliklere tarihsel olarak yüksek oranlı katılımların olmadığı ülkemizde koşulların daha da ağırlaşması nedeniyle ekonomik anlamda çok ciddi daralmalar, kayıplar ve kapanmaların gündeme gelmesi kaçınılmaz gibi görünmektedir.

Salgınla ilgili benzer bir öngörü ve kaygı kütüphaneler içinde geçerlidir.Kütüphaneler açısından ücretsiz olmaları nedeniyle çok önemli ekonomik sorunlar yaşanmayacak gibi görünse de, hem ziyaretçi hem de yeni kütüphane yapımlarında bir azalma yaşanması olsaılığı yüksektir.Bu çalışmada MEB’in ve üniversitelerin verilerini, TÜİK’in 2019 verileri henüz açıklanmadığı için 2018 verilerini baz alarak analiz edeceğiz.Kütüphaneler ile ilgili analizlerimizi Kültür ve Turizm Bakanlığının 2019 İdari Faaliyet Raporunda yer alan verilerle destekleyerek salgın süreci ve sonrasına dair kütüphaneler ve güzel sanatlar alanında yaşanan ve yaşanması olası gelişmeleri ele alacağız.

Sinema,Tiyatro,Opera,Bale ve Orkestra Yerinde Sayıyor

TÜİK istatistiklerine göre Türkiye genelinde sinema salonu sayısı 2018 yılında 2 bin 858 oldu. 2018 yılında Ardahan ve Şırnak illerinde sinema salonu bulunmamaktadır. 2017-2018 sezonunda tiyatro salon sayısı 736 olmuştur. Sinema Genel Müdürlüğüne 2019’da ayrılan yatırım bütçesi 5 milyon liradır.

Türkiye genelinde 2018 yılında Opera ve Bale Genel Müdürlüğü'ne bağlı opera ve bale gösterisi 6 ilde yapıldı. Diğer taraftan, Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü'ne bağlı 6 orkestra, 13 koro ve 9 topluluk faaliyet gösterdi. Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğüne 2019 yılında 6 milyon lira bütçe ayrılmıştır.

*Yukarıda ter alan verileri ülkenin nüfusu ile kıyaslandığında ortaya çok dramatik sonuçlar çıkmaktadır. Oran-sayı-nüfus kıyaslaması yapıldığında içimiz karartan sonuçlar oluşmaktadır.Katılım sayılarının bu denli düşük kalmasının nedenleri arasında, bu tür faliyetleri genelde elitlerin/seçkinlerin katılım/zaman geçirme alanı olarak görmek, gelenek,görenek ve ön yargılı yaklaşımları saymak mümkündür.Dolayısıyla talep olmayınca ne etkinlik ve salon ne de seyirci ve sanatçı sayısı çoğalmamaktadır.

Halk Kütüphaneleri 5 Yılda 45 Kütüphane Arttı

Kültür ve Turizm Bakanlığının 2019 İdari Faaliyet Raporunda, ülkemizde 1175 halk ve çocuk kütüphanesi,bu kütüphanelerde 20.742.540 kitap bulunmaktadır.3.995.968 kişi kütüphanelere üye olmuştur. 5 yıl önceki dağılımın, 1130 kütüphene, 18.007.101 kitap,1.367.139 üye şeklinde olduğu bilgisi aynı faliyet raporunda yer almaktadır.Faliyet Raporunda Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğüne 78 milyon 11 bin lira yatırım bütçe ayrılmıştır.

*Türkiye nüfusunun 2019’da 83.154.997 olduğu TÜİK tarafından açıklandı.2019 yılı nüfus ve kütüphane sayısını 0-6 yaş 7.5 milyon ile okur yazar olmayan yaklaşık 5.5 milyon yetişkini düşerek hesapladığımızda yaklaşık 70 milyon kişinin okur yazar olduğu var sayılabilir.Bu durumda bir kütüphaneye 59.574 kişi,kütüphanaelerdeki kitap sayısına göre ise bir kişiye 3.4 kitap düşmektedir.70 milyonun sadece %5,7’si kütüphanelere üyedir.

54.277 Örgün ve Yaygın Eğitim Kurumunda Kütüphane Yok

TÜİK’in 2018 yılı istatistiklerindeki verilere baktığımızda, 598 üniversite kütüphanesi ile 29 bin 690 örgün ve yaygın eğitim kurumu kütüphanesi olmak üzere toplam 30 bin 188
kütüphanenin mevcut olduğu bilgisini görmekteyiz.Üniversitelerdeki kitap sayısı 17 milyon 600 bin 15,üniversite kütüphanelerinin üye sayısı 3 milyon 912 bin 306 olmuştur. Örgün ve yaygın eğitim kurumlarındaki kitap sayısı ise 30 milyon 263 bin 384 oldu.

*2018-19 MEB istatisttiklerine bakıldığında örgün ve yaygın eğitim kurumlarının toplam sayısının 83.967 olduğu görülmektedir. Kütüphane sayısı kurum sayısı ile kıyaslandığında 54.277 (%64,64) örgün ve yaygın eğitim kurumunda kütüphane bulunmadığı sonucu çıkmaktadır.
*Ayrıca MEB 2018-19 İstatistiklerinde yer alan sayıılara göre MEB’e bağlı örgün ve yaygın eğitim kurumlarında (okulöncesi eğitim hariç) 28.892.826 öğrenci (açıköğretim dahil) ve kursiyer eğitim öğretim etkinliklerine kısa ve uzun süreli katılım sağlamaktadır.Bu sayılara söz konusu kurumlarda görev yapan 1.160.421 öğretmeni eklediğimizde sayı 30.053.247’ye ulaşmaktadır.Bu tabloya göre her bir kütüphaneden yararlanması gereken kişi sayısı ortalama 1.012.235 kişi olmaktadır. Söz konusu kurumlarda yaklaşık olarak her bir kişiye ortalama bir kitap düşmektedir.
*2019-20 YÖK İstatistiklerinde yer alan verilerde örgün,uzaktan ve açık öğretimde kayıtlı toplam öğrenci sayısının (y.lisans ve doktora dahil) 7.940.133 olduğu görülmektedir.Bu sayılara toplam 174.494 öğretim elemanını da eklediğimizde toplam sayı 8.114.627 kişidir. Bu verilere göre üniversitelerde, her bir kütüphaneye düşen kişi sayısı 13.569 kişi olmaktadır.Üniversite kütüphanelerinde ki kitap sayısını öğrenci ve akademisyen sayısının toplamına böldüğümüzde bir kişiye 2.17 kitap düşmektedir.Üniversitelerde okuyan öğrencileri ile görev yapan akademisyenlerin %50.77’si kütüphanelere üye olmamıştır.

Yorum ve Sonuç:

Yukarıda sıralanan alanlar esas olarak ülkenin kültür alanının alt başlıklarının bir bölümünü oluşturmaktadır.Dolayısıyla kültür alanına ayrılan kaynaklar ve yapılan yatırmlar,esas olarak ülkenin hem gelişimine hem de geçmişten bugüne,bugünden geleceğine taşınacak olan kültürel birikimlerine yapılan yatırmlardır.Böyle bakıldıığında ayrılan kaynakların çok yetersiz kaldığını söylemek mümkündür.Üstelik bu kaynağı bir bölümü aynı zamanda turizm alanına paylaştırılmaktadır.Gerçi turizm alanı büyük oranda kendini finanse edecek gelirlere sahip olsa da,salgın sonrası iç ve dış turizm hareketlerinin neredeyse durma noktasına gelmsinden kaynaklı olarak bu alanda da çok ciddi durağanlığın ve daralmanın yaşanması kaçınılmaz olacaktır.

Okullardaki kütüphane sayısı ile öğrencilerin yıllık kitap okuma sayılarını artırma hedefleri MEB’in stratejik plan ve idari faaliyet raporlarında da bulunmaktadır.Ancak hiçbir yılın sonunda konulmuş hedeflere ulaşılamadığı,özellikle kitap okuma sayılarında ortaöğretim öğrencilerinin konulmuş hedeflere ulaşılamadığı bu raporların incelenmesinden anlaşılmaktadır. Okulda kazandırılamayan bu davranışın yaş ilerledikçe kazandırılmakta zorlanılcağını biliyoruz. O nedenle kütüphane ve kitap sayısının artması kadar eğitim sürecinde çocuklara bu bilincin kazandırılması da önemlidir.

Kültür ve Turizm Bakanlığının 2019 İdari Faaliyet Raporunda 2020 yılında 20 halk kütüphanesi yapılacağı,kütüphanelerin kitap ve materyal yönünden zenginleştirileceği,güzel sanatlar alanlarıda ise pek çok yeni atılımların ve yatırımların gerçekleştirileceği hedefler arasına konulmuş olsa da, yaşanan saalgıdan kaynaklı olarak bu hedeflerin yıl sonu itibariyle gerçekleşmesi olası görünmemektedir. Bakanlığın faaliyet raporunda yer alan hedeflerde oluşacak sapmanın yanı sıra 11.Kalkınma Planının Kültür ve Sanat başlığında bulunan kütüphaneler ve güzel sanatlarla ilgili bölümde yazılmış amaç ve hedeflerin de gerçekleşmesi daha ileri tarihlere ötelenecektir.
11.Beş Yıllık Kalkınma Planının amaç ve hedefleri. ”Kültürel zenginlik ve çeşitliliğin korunup geliştirilerek gelecek nesillere aktarılması, kültür ve sanat faaliyetlerinin yaygınlaştırılması, millî kültür ve ortak değerler etrafında toplumsal bütünlüğün ve dayanışmanın güçlendirilmesi ile kültürün kalkınmadaki çok boyutlu etkisinin artırılması temel amaçtır.

Kültür ve sanata erişim ve katılım olanakları artırılacaktır. Kültür ve sanatın bir yaşam alışkanlığı olarak gelişmesi için erken yaşlardan itibaren kültür ve sanat eğitimi verilecektir.
Okuma kültürünün oluşturulması ve yaygınlaştırılması amacıyla kütüphanecilik hizmetleri geliştirilecek, kütüphaneler bu alandaki yeni teknolojiler ve yönetim yaklaşımlarından da istifade edilerek mekânsal ve işlevsel olarak yeniden yapılandırılacaktır. Gezici kütüphane sayısı artırılacaktır.(Halen var olan sayı 53) Kültür ve sanat hizmetlerinin sunumunda mahalli idareler, özel sektör ve sivil toplumun rolü güçlendirilecektir. Özel tiyatrolara verilen destekler artırılacaktır.

Türk sinemasının dünyada tanınan bir marka haline gelmesi için sinema endüstrisinin gelişimi sağlanarak uluslararası rekabet gücü artırılacaktır.
Ülkemizi önemli bir film çekim merkezi haline getirmek üzere ülkemizde çekimi yapılacak yabancı yapımlar desteklenecektir. Sinema yapım, dağıtım ve gösterim faaliyetlerinde tekelleşmenin önüne geçmeye yönelik düzenlemeler yapılacak, kültür merkezi ve benzeri yapıların sinema statüsüyle kullanımının teşviki sağlanacaktır.

İnsanca yaşam sadece iyi bir gelire,beslenmeye ve insanca yaşanabilir bir konuta sahip olmak değildir.Yurttaşlar kütüphanelere ve sanatsal etkinliklere katılım göstererek aynı zamanda sorgulamayı,harekete geçmeyi,eleştirel düşünmeyi,tekrar sorgulamayı ve bilmeyi öğrenir,öğrenilenleri pekiştirir.

Kütüphanelere kitap okumak araştırma yapmak için giden ve güzel sanat faaliyetlerine katılım sağlayan bireyler; kıyaslamayı, akıl yürütmeyi, empati yapmayı, yorumlamayı, değer bilebilmeyi, karar almayı, vazgeçmeyi ve hayal kurma yetilerini geliştirir. Sanatsal etkinliklere katılmak ve kütüphanelere gitmeyi sürdürülebilir hale getirmekte insanca yaşamın içinde görülmesi gereken önemli unsurlardır. Kamusal hizmet olarak düzenlenmesi ve desteklenmesi gereken güzel sanatlara yurttaşların maksimum düzeyde katılım göstermesi beklenir.Ancak yurttaşların ihtiyaçlar listesinde sanatsal etkinliklere katılım listede ya son sıralarada ya da hiç yer almadığı karşılaştığımız somut bir olgudur.

Bu denli yoğun değerler atfetilen kütüphaneler ve güzel sanatlar, yukarıda yer alan verilerden de anlaşılacağı gibi maalesef ülkemizde hakettiği yerde olmayıp yeterli desteği görmemektedir. Okumaya ve kütüphaneye yabancı, sanatı ve sanatçıyı sevmeyen kuşaklar yetişmektedir.Bunun nedenleri arasında birbiriyle ilişkili olan, yönetenlerin muhalif sanata ve sanatsal eleştirilere mesafali, müdahaleci,engelleyici,teşvik yerine cezalandıran tutumlarında, ayrılan kaynakların yetersizliği, yurttaşların içinde bulunduğu ekonomik,sosyal,kültürel ve eğitimsel yoksunluklar ile sanatsal etkinliklerin daha çok orta ve üst gelir grubudan insanların katılım gösterdiği alanlardan görülmesinde aramak gerekmektedir.

Öneriler;

*Güzel sanat gösterim mekanlarının ve eserlerinin, kütüphane ve kitap sayısının artması için her şeyden önce mevut ön yargılı ve anti demokratik yaklaşımın değişmesi, halk ve çocuk kütüphaneleri ile güzel sanatların bağlı olduğu Kültür ve Turizm Bakanlığına 2019 Genel Bütçesinden 0,60 oranında ayrılan payın artırılması gerekmektedir.
*Sanat alanında yaşanan ticarileşme ve özelleştirme ile Bakanlık bünyesinde görev yapan değişik sanat dalları emekçilerinin iktidar tarafından hedef haline getirilen ve iş güvencesini tehdit eden her türlü esnek, güvencesiz ve angarya çalışma uygulamalarına son verilmelidir..
*Kazanılmış haklar korunmalı, insanca yaşam ve daha iyi çalışma koşulları oluşturulmalıdır
*İktidarların sanatı kendi siyasal-ideolojik hedefleri doğrultusunda zora dayalı biçimlendirme uygulamalarına,sanatın özerkliği ve fikir özgürlüğünün tartışma konusu yapılmasına,sansür ve yasaklamalar üzerinden yapılan müdahalelerin aksine destek verecek ve cesaretlendirecek adımlar atılmalıdır.
*Sanata bütün yurttaşların eşit ve parasız ulaşılabilmesinin ve nitelikli sanat yapma hakkının önündeki engeller kaldırılmalıdır.
*Güzel sanat iş yerleri ve kütüphanelerdeki siyasi-sendikal ayrımcılık,fişleme, baskı, soruşturma, sürgün ve tehditler emekçilerin gündeminden çıkarılmalı,bütün tarafların katılımıyla kurulacak “kültür ve sanat meclisi” yaşama geçirilmelidir.

Alaaddin DİNÇER / Eğitimci

Kaynaklar:

MEB İst.İFRaporu
YÖK ve TÜİK İst.
KTBakanlığı İFRaporu
11.Beş Yıllık Kalkınma Planı
K.Sanat Sen Açıkl.