Nitel Araştırma Deseni: Fenomenoloji mi, Olgubilim mi?

Prof. Dr. İlhan GÜNBAYI

Nitel araştırmada kullanılan ve bazı araştırmacılar tarafından olgubilim olarak adlandırılan araştırma deseni, olgubilim yerine ya ‘fenomenolojik bir araştırma’ ya da ‘öznel yaşantı’ araştırması olarak adlandırılması daha uygundur.

Ne yazık ki, nitel araştırma desenlerinden birisi olan fenomeneloji kelimesi Türkçe’ye yanlış bir şekilde olgubilim olarak çevrilmiştir ve bazı araştırmacılar da nitel araştırma desenlerini yazarken, fenomenoloji veya öznel yaşantı araştırması yerine olgubilim kelimesini kullanmaktadır. Oysa, olgu “bir takım olayların dayandığı neden veya bu nedenlerin yol açtığı sonuç” olarak tanımlanırken, fenomenolojin geldiği kelime olan fenomen ise “kendisini ve dış dünyayı kendisine özgü bir şekilde algılayan bireyin öznel yaşantısı” olarak tanımlanır.

Bu tanımlardan yola çıkarsak bütün bilimsel araştırmalar bir problemi yani bir olguyu ele alarak araştırır. O zaman bütün araştırmalar aslında bir olgubilim çalışmasıdır; diyebiliriz.

Ayrıca fenomenolojik araştırmalar, halihazırda yaşanmakta olan bir olguyu bağlamında ve biriminde araştıran durum çalışmalarından farklı olarak birey veya bireylerin yaşanmış bir olguya ilişkin öznel yaşantılarına odaklanılır. Fenomenolojik araştırmada odak olgudan ziyade öznel yaşantıdır.

Fenomenolojik bir çalışma insanların yaşadıkları şeylere ve yaşandıkları şeyleri nasıl deneyimlediklerinin betimlenmesine odaklanan bir araştırmadır. Fenomenolojik çalışmanın asıl hedefi bir kimsenin aklındakileri, yani yaşanmış deneyimlere ilişkin algısının özünü ortaya çıkarmaktır. (Creswel, 1998; Patton, 1990).

Fenomenolojik çalışmanın ana konusu, her gün öznel ve özneler arası dünyanı nasıl oluşturulduğunu katılımcıların bakış açısından anlamaktır (Schwandt, 2000).

Fenomenolojik bir çalışma birkaç bireyin bir kavram veya olgu konusunda yaşanmış deneyimlerin anlamını betimler.  Yani olguya değil o olguya ilişkin yaşantıya odaklanır. Fenomenoloji araştırmacıları da buna bağlı olarak insan yaşantılarındaki bilinçli yapıları araştırır ve açığa çıkarırlar. (Polkinghorne, 1989).

Yukarıdaki alıntılardan de anlaşılacağı üzere fenomenoloji ve olgu kelimeleri aynı anlama gelmemektedir.

Kaynakça

Creswell, J. W. (1998). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five traditions. Thousand Oaks, CA: Sage.

Patton, M. Q. (1990). Qualitative Evaluation and Research Methods ( 2nd ed.). Newbury Park, CA: Sage.

Polkinghorne, D.E. (1989). Phenomenological research methods. In R.S. Valle and S. Halling (Eds.), Existential-phenomenological perspectives in psychology: Exploring the breadth of human experience (pp. 41-60). New York: Plenum Press.

Schwandt, T. A. (2000). Three epistemological stances for qualitative inquiry: Interpretivism, hermenutics, and social construction. In N. K. Denzin & Y. S. Lincoln, (Eds). Handbook of qualitative research, p. 189- 213. Thousand Oaks, CA: Sage.

Ömer Savaş - 17 Eylül 2024 14:14

Hocam, önemli tespitiniz ve bilgilendirmeniz için teşekkür ederim. Yazınıza bir ekleme yapmak istiyorum. Tabii ki eklememde bir yanlışlık varsa düzeltmeniz hem benim için hem okurlar için iyi olur. Fenomenolojinin karşılığı olarak görüngübilim de kullanılabilir. Çünkü Türkçe sözlükte bu ikisi birbirinin karşılığı olarak gösterilmiş. Aynı zamanda görüngübilim bir desen adı olarak da kullanılabilir. Nitekim alan yazınında bu kullanımın örnekleri var. Görüngübilim terimini kullanarak sözünü ettiğiniz çelişkinin de önüne geçilebilir, diye düşünüyorum.