Etkililik, kaynakları en iyi şekilde değerlendirerek mümkün olan en iyi sonucun alınmasıdır. Chester Barnard, konuya değişik bir yorum getirmektedir ve örgütteki bireylerin örgütün etkinliği ve amaçları doğrultusunda harcadığı çabanın derecesini etkililik olarak tanımlamaktadır. Etkililik kavramı hem örgütsel hem de yönetsel açıdan kullanılır. Örgütsel etkililik, bir örgütün elindeki kaynaklarla amaçlarını en üst düzeyde gerçekleştirmesidir. Yönetsel etkililik ise, bir örgütün yönetiminin, örgütsel etkililiği gerçekleştirecek biçimde tasarlanması, uygulanması ve gözden geçirilerek yeniden işe koşulmasıdır. Etkililik kavramı daha çok örgütün istediği sonuçlara ulaşma düzeyi ve derecesini anlatmaktadır.

Etkililik, belirli bir dönem sonunda başlangıçta herhangi bir biçimde tanımlanmış amaçlara ulaşabilme derecesi olarak belirlenmektedir. Etkililik, ortak amacın gerçekleştirilmesiyle ilgilidir. Sayısal olarak tanımlanabileceği gibi çeşitli nitelemelerle de ortaya konulabilir. Amacın gerçekleştirilme derecesi, etkililiğin ölçütüdür. Amaçlar, belirli bir takım faaliyetleri gerçekleştirerek ulaşılmak istenen durumlardır. Bu nedenle amaçlar mevcut hareketleri ve tepkileri yönlendiren kişisel ve sosyal olarak saptanmış birer değerdir. Amaç, bir örgütün gelecekte ulaşmayı düşündüğü durumu ifade eder. Amaçlar strateji ve misyonun oluşumuna temel teşkil eder. Strateji ve misyon amaçların gerçekleştirilmesinde bir araç konumundadır. Örgütün var olmasının nedeni, amaçlara ulaşmaktır. Yani, amaçlar ortadan kalktığı zaman, onlara ulaşmak için bir araç rolünü oynayan kurum da kendiliğinden ortadan kalkar. Amaçlar zamanla nitelik ve nicelik bakımından değişirlerse, bu durum doğrudan doğruya onlara ulaşmak için araç rolünü oynayan örgütün de nicelik ve nitelik yönünden değişmesini gerektirebilir.

Eğitim sisteminin amaçlarının gerçekleştirildiği okullar stratejik öneme sahiptir. Örgün ve yaygın eğitim okulları, eğitim sisteminin amaçlarını bulunduğu öğretim kademesi düzeyinde gerçekleştirmektedir. Okul yöneticileri görev yaptıkları okulda, eğitim sisteminin amaçlarının en üst düzeyde gerçekleştirilmesinden birinci derecede sorumludur. Okul yöneticileri, okulda eğitim sisteminin amaçlarının en üst düzeyde gerçekleşebilmesi için öğretmenlere liderlik etmeli ve öğretmenleri güdülemelidir. Çünkü stratejik konumda olan öğretmen(ler), eğitim sisteminin amaçlarının okulda gerçekleştirilmesinde en önemli sorumluluğu üstlenmektedir. Okul yöneticileri en başta öğretmenin hem üstlendiği sorumluluğu en iyi şekilde yerine getirebilmesi hem de kendini sürekli geliştirebilmesi için olanak ve ortam sağlamalıdır. Daha sonra öğretmenin moral ve güdülenmesini (istekliliğini) yüksek tutacak eğitsel, sosyal ve kültürel etkinlikler düzenlemeli, başarısını takdir etmelidir. Diğer taraftan öğretmenin kişisel, eğitsel, mesleki sorunlarıyla yakından ilgilenmeli, çözüme kavuşturulmasını sağlamalıdır. Aksi takdirde, öğretmenler aracılığıyla okulda eğitim sistemi amaçlarının en üst düzeyde gerçekleştirilmesi bir hayal olmaktan öteye gitmeyecektir.

Prof. Dr. Ali Rıza ERDEM

Adnan Menderes Üniversitesi, Eğitim Fakültesi