Eleştirel Düşünür mü?

Eleştirel Olmayan Düşünür mü?

Uzun yıllar eleştirel düşünme üzerine çalışan ve uluslarası otorite olarak kabul edilen Dr.Richard Paul ve Dr.Linda Erdel, Eleştirel düşünmeyi, “ Düşünmeyi daha iyi hale getirmeyi düşünürken düşünme hakkında düşünme sanatı olarak” tanımlamışlardır(Paul, R.,& Elder, L., 2016).

Peki,Neden Düşünürüz?

İnsanoğlu dünyaya geldiği ilk günden itibaren anlamaya çalışır; nesneleri, insanları, sesleri, renkleri, içinde bulunduğu dünyayı.Anlamaya çalışması zihinsel bir süreçtir. Bu zihinsel süreç içerisinde düşünür; çünkü her gün anlaşılması gereken bir problemdir. Her problem bir öğrenme, her öğrenme yeni bir bilgi ve yeni bir düşünmedir.

Türk Dil Kurumu düşünmeyi kısaca; “Bir konu  üzerinde akıl yürütmek, zihni yormak, muhakeme etmek, aklından geçirmek, hayal etmek”  olarak tanımlar. Bizler düşünerek ya içinde bulunduğumuz bir durumu açıklar, ya kafamızı meşgul eden bir problemi çözer, ya tercihler arasında bir karar alır, ya da bir soruyu yanıtlarız, aslında düşünerek anlamaya çalışırız.

Gün içerisinde zihnimizden sayısız düşünce geçer. Bazen bugün ne pişirsem diye düşünürüz saatlerce, ertesi gün ne giyeceğimizi, arkadaşımızla nerede buluşacağımızı. İzlediğimiz bir dizinin başrol oyuncusunun önümüzdeki bölümde başına neler geleceğini merak eder bir hafta boyunca düşünürüz.

Bazen zihnimizi biraz daha meşgul eder konular, çocuğumuzun geleceği üzerine düşünürüz; hangi okula gitmeli, hangi kursa yazılmalı, hangi dersi almalı, bazen de alacağımız maaş zammı ya da terfiyi hayal ederiz.

Kimi zaman mesai arkadaşımızın özel ilişkisini, kimi zamanda sahip olduğu yeni arabasını, kimi zaman ülkenin ekonomik durumunu, kentsel sorunları, dünyanın nereye doğru gittiğini düşünür; kıyaslar, eleştirir, yorumlarda bulunuruz.

En çokta kendi hayatımızı düşünürüz. Belki ay sonunu, belki bir sene, belki on sene sonrasını. Bugün arkadaşımızı neden kırdığımızı ya da neden kırıldığımızı, karşımızdaki komşunun neden selamsız geçtiğini.Geçmişte yapamadıklarımızı, bugün neleri yapabildiklerimizi, gelecekte yapabileceklerimizi.

Listeyi sınırsız uzatabiliriz ama zamanımızı sınırsız uzatabilmemiz mümkün değil. Hayatımıza yön veren duygu ve düşüncelerimizse eğer bu sınırlı vaktimizi hangi duygu ve düşüncelerle geçirdiğimiz önemli.

John Dewey, How We Think adlı kitabında birçoğumuzun farkına varmasakta zamanımızın önemli bir bölümünün “ üstünkörü zihinsel resimler, rastgele anımsayışlar, mutlu fakat temelsiz umutlar, uçuşan, yarı gelişmiş izlenimlerle” harcayarak geçirdiğimizi gözlemlediğinden bahsetmiştir.(Akt. Ruggıero, V.R. , 2017)

Günümüz düşünmekle geçiyor ama bu düşüncelerimiz yaşam kalitemizi artırmaya yetmiyor, geçici mutluluklar yaşıyor, uzun vadede mutsuz oluyoruz, hep tekdüze düşündüğümüz için davranışlarımızı da değiştirmek tercihimiz olmuyor, duygularımız düşüncelerimizin önüne geçiyor, sahip olduklarımızın ve yaşamın güzelliklerinin farkına varamıyoruz.

Vincent Ryan Ruggıero, “Eleştirel Düşünme İçin Bir Rehber”adlı kitabında,içinde bulunduğumuz yüzyılın tüm zorluklarına rağmen yaşam kalitemizi iyileştirmek için eleştirel olmayan düşünür ile eleştirel düşünür karşılaştırması yapmış ve her iki düşünürün özelliklerini sıralamıştır:

Eleştirel olmayan düşünürler; olduğundan daha çok bilir gibi yapar, sınırlarını görmezden gelir ve görüşlerinin hatasız olduğunu varsayar, buna karşılık Eleştirel düşünürler; kendilerine karşı dürüsttürler, bilmediklerini kabul eder, sınırlarını tanır ve kendi hataları hakkında dikkatli olurlar.

Eleştirel olmayan düşünürler; Sorunları ve çelişkili durumları, benliklerine yönelen birer sıkıntı veya tehdit olarak görürler.Eleştirel düşünürler; Sorunları ve çelişkili durumları heyecanlı birer zorluk olarak görürler.

Eleştirel olmayan düşünürler; Karmaşa karşısında sabırsızdırlar ve anlamak için çaba harcamak yerine kafası karışık kalırlar.Eleştirel düşünürler; Anlamaya gayret eder, merakı hep canlı tutar, karmaşıklık konusunda sabrını korur ve karışıklığın üstesinden gelmek için zaman harcamaya hazırdırlar.

Eleştirel olmayan düşünürler; Yargılarını ilk izlenimlere ve içgüdüsel tepkilere dayandırırlar. Kanıt miktarı ve kalitesini umursamayıp görüşlerine kararlılıkla tutunurlar.Eleştirel düşünürler; Yargıları kişisel tercihler yerine kanıtlara dayandırır, kanıtın yeterli olmadığı zamanlarda ise yargıda bulunmayı ötelerler. Yeni kanıtlar verilen yargının hatalı gösterdiğinde, yargılarını gözden geçirirler.

Eleştirel olmayan düşünürler; Kendileri ve kendi görüşleri tarafından işgal edilmiş durumdadırlar ve başkalarının görüşlerine özen göstermeye istekli değildirler. Fikir ayrılığının ilk işaretiyle birlikte “bunu nasıl çürütebilirim” diye düşünme eğilimdedirler.Eleştirel düşünürler; Diğer insanların fikirlerine karşı ilgili ve bu yüzden aynı fikirde olmadıkları zaman bile söz konusu fikirleri dikkatlice okumaya ve dinlemeye isteklidirler.

Eleştirel olmayan düşünürler; Dengeli olmalı ihtiyacını görmezden gelir ve kendi görüşlerini destekleyen görüşleri tercih ederler.Eleştirel düşünürler; Aşırı görüşlerin ( muhafazakâr veya liberalolsun) çok nadir doğru olduklarının farkındadırlar, bu yüzden onlardan sakınır, tarafsız kalmaya çalışır ve dengeli bir görüş benimserler.

Eleştirel olmayan düşünürler;Duygularını izleyip düşünmeden eylemde bulunmaya eğilimlidirler.Eleştirel düşünürler; Duyguları tarafından kontrol edilmek yerine, onları dizginleyip kontrol etmeyi ve eylemden önce düşünmeyi alışkanlık haline getirirler.

Sizde yaşam kalitenizi iyileştirmek için üzerinde düşündüğünüz, cevap aradığınız herhangi bir sorunun cevabına her iki düşünüründe sahip olduğu özelliklere bakarak eleştirel bir düşünür mü? yoksa eleştirel düşünceden uzak bir düşünür mü?olduğunuzu görebilirsiniz.

AYGÜL BALKIN

Yıldız Teknik Üniversitesi&İstanbul Aydın Üniversitesi

Eğitim Programları ve Öğretim Yüksek Lisans Öğrencisi

Kaynakça;

Paul, R.,&Elder, L. (2016).“ Kritik Düşünce: Yaşamınızın ve Öğrenmenizin Sorumluluğunu Üstlenmek İçin Araçlar”, Çev. Aslan, A. Sart, G. Nobel Akademik Yayıncılık, Kasım, Ankara

Ruggıero, V.R. (2017).“Eleştirel Düşünme İçin Bir Rehber”,Çev. Dedeoğlu, Ç. Alfa Basım Yayım Dağıtım, Kasım

TDK; “TDK Sözlük” http://www.tdk.gov.tr/2019