AKADEMİK ÖZGÜRLÜK

Özgürlük, günlük dilde sıklıkla kullandığımız bir sözcük olarak karşımıza çıkmaktadır. Özgürlük, insanların doğal olarak sahip olduğu en önemli temel haklardan birisidir. Özgürlükle ilgili çeşitli tanımlamalar yapılmıştır. Brubacher’a (1980) göre özgürlük “bir doğal yasa olarak insanın başkasına devredemeyeceği bir hak”tır. Yayla’ya (1992) göre özgürlük “bireyin davranışlarında her türlü dış müdahaleden, engellemeden bağımsız olabilmesi”dir.Dedeoğlu’na (2014) göre özgürlük “insanın seçim yapabilmesi, hayatını şekillendirebilmesi, yapmak istediklerini yapabilmesi”dir. Özgürlükle ilgili tanımlamalarda bireyin kendini ifade edebilmesi ve potansiyelini geliştirebilmesi vurgulanmaktadır.

Akademik özgürlük, üzerinde tartışılan ve üzerinde tam olarak uzlaşının sağlanamadığı bir olgudur. Akerlind ve Kayrooz’a (2003) göre son zamanlarda akademik özgürlükle ilgili geniş kapsamlı tartışmalara rağmen, akademik özgürlüğün gerçekte ne anlama geldiği konusunda taraflar arasında çok az fikir birliği bulunmaktadır.Üniversite özerkliğiyle karıştırılan akademik özgürlük, akademisyenlerin eğitim-öğretim etkinlikleri, bilimsel çalışma ve topluma hizmet için hareket alanını ve serbestliğini belirlemektedir.

Akademik özgürlük, akademisyen(ler)e üstlendiği sorumlulukların gereklerini yerine getirebilmesi için ortam ve olanak sağlamaktadır. Akademik özgürlükle ilgili çeşitli tanımlamalar yapılmıştır.Akerlind ve Kayrooz’a (2003) göre akademik özgürlük “akademisyenlerinçalışmalarına müdahale edilmemesi özgürlüğü”dür.Örnek Büken’e (2006) göre akademik özgürlük “akademisyenlerin bilimsel çalışmalarını bilimsel ölçütlere göre serbestçe yapabilmesi”dir. Galambos’a (2010) göre akademik özgürlük “akademisyenlerin işverenlerin kontrolünden veya kısıtlamasından bağımsız olarak araştırma, öğretim ve bilim yapabilme hakkı”dır. Akademik özgürlükle ilgili tanımlamalarda akademisyenin sorumluluklarını yerine getirirken sahip olması gereken özgürlükler vurgulanmaktadır. Yazara göre akademik özgürlük, üniversitede görev yapan akademisyenlerin bilimsel çalışmalarını serbestçe seçebilmesi ve sonuçlarını söz ve yayınla ifade edebilmesi, meslek insanını yetiştirirken eğitim-öğretim etkinliğini eğitim biliminin gereklerine göre herhangi bir kısıtlamaya maruz kalmadan gerçekleştirebilmesi, toplumdaki bireyleri bilgilendirirken engellenmemesi ve baskıya uğramamasıdır.

Akademik özgürlük, eğitim-öğretim açısından bilimsel temellere dayalı planlama, uygulama ve değerlendirmeleri kapsamaktadır. Bilimsel araştırma açısından akademik özgürlük, toplumdaki bireyleri ve kurumları etkileyen sorunların çözümüne ilişkin veya bilime katkı getirecek yeni bilgilere ulaşılmasını sağlayan bilimsel yöntemlere dayalı çalışmaların gerçekleştirilmesidir. Bilimsel araştırma sonuçlarının sempozyum, kongre ve konferanslarda sözlü olarak sunulması ve yayınlanması veya bilimsel dergilerde makale olarak paylaşılması yada bir kitap olarak basılması da akademik özgürlük çerçevesindedir. Topluma hizmet açısından akademik özgürlük, toplumdaki bireyleri kendisinin ve diğer akademisyenlerin gerçekleştirdiği bilimsel araştırma sonuçlarına dayalı olarak bilgilendirmek ve aydınlatmaktır.

Akademik özgürlük, akademisyenlerin bilime ve uygarlığa katkı yapmasını sağlayarak üniversiteyi toplum nazarında saygın bir kurum haline getirmektedir. Menand’a (1996) göre akademik özgürlük üniversiteyi meşrulaştırmaktaveüniversitelerin geleceği hakkındaki tartışmalara odak noktası olmaktadır. Altbach’a (2001) göre akademik özgürlük, eğitim ve bilimsel araştırma için gerekli olup üniversite görevlerinin tam merkezinde yer almaktadır. Gelişmiş bir yükseköğretim sistemi akademik özgürlük olmadan var olamayacaktır. Jassbi’ye (2002) göre akademik özgürlük uluslararası düzeyde kültürü, bilimi, endüstriyi ve toplumu geliştirerek uygarlığı ilerletmektedir. Akademisyenler açısından akademik özgürlük hem bir “hak” hem de bir “değer”dir.

Prof. Dr. Ali Rıza Erdem

Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

Kaynaklar

Akerlind G. S. ve Kayrooz, C. (2003). Understandingacademicfreedom: Thenviews of socialscientists. Higher

Education Research and Development, 22(3), 327-344. https://doi.org/10.1080/0729436032000145176.

Altbach, P. G. (2001). Academicfreedom: International realitiesandchallenges. Higher Education 41(1–2), 205–

219.

Brubacher J. S. (1980). Akademik özgürlük. Çeviren: A. Ferhan Oğuzkan, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri

Fakültesi Dergisi, 13(1), 163-175.https://doi.org/10.1501/Egifak_0000000640.

Dedeoğlu, S. G. (2014). Özgürlük, mahremiyet, demokrasinin değeri ve bilişim toplumunda maruz kaldığı

tehditler. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 9(34), 5887-5897.

Galambos, C. (2010). From the editor: Academicfreedom: A rightworthprotecting. Journal of Social Work

Education, 46(1), 1-6. https://doi.org/10.5175/JSWE.2010.334812010.

Jassbi, A.J. (2002). Academicfreedomandcivilisedsociety. Higher Education Policy, 15(4), 371-373.

Menand, L. (1996). The limits of academicfreedom. L. Menand (ed.), In The future of academicfreedom (pp, 3-

20). Chicago: The University of Chicago Press.

Örnek Büken, N. (2006). Türkiye örneğinde akademik dünya ve akademik etik. Hacettepe Tıp Dergisi, 37, 164-

170.

Yayla, A. (1992). Liberalizm. Ankara: Turhan Kitabevi.