ORTAOKUL İÇİN YABANCI DİL AĞIRLIKLI SINIF SINAVLARI: YASAL MI, YASAK MI?

Bütün veliler, çocuklarının geleceği için en iyi eğitimi aldırmak istiyor. Bunun için, çocuklarını “iyi” gördükleri okullara göndermek istiyorlar. Velilerin iyi olarak gördükleri okulların sayısı az olunca bu “iyi” okullara kimin gidebileceği sorunu ortaya çıkıyor, sorunun çözümü de “sınav” olarak görülüyor. Sınav sonuçları, öğrencilerin “iyi” okula yerleşeceğini ya da yerleşmeyeceğini belirliyor. İyi okulların sayısı gerçek ya da varsayılan şekilde az olarak görüldüğünden, Türkiye; sınav yapanlar, sınava hazırlayanlar, kaynak hazırlayanlar kısaca sınavdan nemalananlar için “sınav cenneti”, bu sınavlara hazırlanmak zorunda kalan öğrenciler için “sınav cehennemi” bir ülke olabiliyor. Türkiye’de ilkokul öğrencileri, aşağıda açıkladığım şekilde 1998’den bu yana “iyi” okullara gidebilmek için zorlu sınavlara girmek zorunda değildir. Bununla birlikte, son dönemlerde ortaokula ya da ortaokulların yabancı dil ağırlıklı sınıflarına kayıt yaptırabilmek için ilkokul 4. Sınıf öğrencelerine yönelik sınav duyuruları yapılmaya başlandı. Bu yazıda duyurusu yapılan bu sınavların yasal ya da yasak olup olmadığı tartışılacaktır. Buyurun başlayalım.

Türkiye’de ilkokulu bitirme aşamasında olan öğrenciler, 1955-1956 öğretim yılından itibaren özel okullara ve başlangıçta İstanbul-Kadıköy, İzmir-Bornova, Diyarbakır, Konya, Samsun veEskişehir de olmak üzere 6 tane olan Maarif kolejine girebilmek için sınava girmeye başladı. Sınav 1975 yılında maarif kolejlerinin Anadolu lisesine dönüştürülmesi ve okulların yaygınlaştırılmasıyla “Anadolu Liseleri Sınavı” adıyla yapılmaya başlandı. 1985 yılından itibaren Anadolu İmam Hatip Liseleri de sınavla öğrenci almıştır. Anadolu liselerine yerleşen öğrenciler 1 yıl yabancı dil hazırlık eğitim gördükten sonra ortaokul ve lise derslerini almışlardır. Buna göre Anadolu liseleri o dönemde 1 yıl hazırlık, 3 yıl ortaokul ve 3 yıl lise olmak üzere 7 yıl eğitim veren kurumlardır. Diğer liselerden mezun olanlar 3+3 olmak üzere 6 yıl eğitim almışlardır.

Anadolu liselerinin ortaokul kademesinde derslere başlamadan yabancı dil hazırlık eğitimi alması, bir kısım derslerin yabancı dilde okutulması, öğretmen ve yöneticilerinin seçme olması gibi nedenlerle bu okullar veli ve öğrencilerin ilgi odağı olmuş, giriş sınavlarına çok sayıda öğrenci girmeye başlamıştır. Hazır bulunuşluk düzeyi yüksek seçme öğrenciler, ortaokul sonrasında fen lisesi ve Anadolu öğretmen lisesi sınavlarında, lise sonrasında üniversite sınavlarında doğal olarak akademik başarı elde etmişlerdir. Öğrencilerin başarıları daAnadolu Liseleri Sınavınagiren ve bu sınavda başarılı olmak isteyen öğrencilerin sayısını artmıştır. Veliler, çocuklarının bu sınavlarda başarılı olması için özel ders ve dershane gibi ek destekler almalarını tercih etmişlerdir. Kimi ilkokul öğrencileri için ilkokulun 4 ve 5. sınıfı, okul, özel ders ve dershane arasında geçmiştir.

1998 yılında kesintisiz zorunlu eğitimin 8 yıla çıkarılmasıyla birlikte tüm liselerin ortaokul bölümleri de kapatıldı. Ortaokullar, ilköğretimin ikinci kademesini (6,7 ve 8. Sınıflar) oluşturdu. Doğal olarak Anadolu Liselerinin ortaokul kısmı da kapandığı için öğrencilerin ilkokul sonrasında sınavla girecekleri okul, dolayısıyla da 5. Sınıftan 6. Sınıfa geçerken girecekleri sınav da kalmamış, 5. sınıf sonunda girilecek sınav, 8. sınıf sonuna ertelenmiştir.

2012 yılına gelindiğinde sekiz yıllık kesintisiz zorunlu eğitim sona erdirilmiş, zorunlu eğitim süreci 4 yıl (ilkokul) +4 yıl (ortaokul) +4 yıl (lise) olmak üzere kesintili şekilde yeniden yapılandırılmıştır. 2012 yılında yapılan değişiklikle 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’nu şu şekildedir:

Madde 24. İlköğretim kurumlarının ilkokul ve ortaokul olarak bağımsız okullar hâlinde kurulması esastır.

Madde 25. İlköğretim kurumları; dört yıl süreli ve zorunlu ilkokullar ile dört yıl süreli, zorunlu ve farklı programlar arasında tercihe imkân veren ortaokullar ile imam-hatip ortaokullarından oluşur.

Ortaokulların nasıl yapılandırılacağına ilişkin 1739 sayılı kanungayet açıktır. Kanuna göre, ilkokul sonrası ilköğretim kurumları ortaokullar ve imam-hatip ortaokullarından oluşmaktadır. Herhangi bir şekilde Anadolu ya da meslek okulu özelliği taşıyan ortaokul açılamaz. Okul Öncesi ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği ile de ortaokul tespiti ile ilgili olarak yerleşim yeri adres bilgileri esas alınarak kayıt yapılacağı düzenlemesi yapılmıştır(Madde 7/a):

İlkokul öğrenimini tamamlayan ve kayıtların yapıldığı eylül ayı sonu itibarıyla zorunlu öğrenim çağı dışına çıkmamış öğrencilerin kayıtları ulusal adres veri tabanındaki yerleşim yeri adres bilgileri esas alınarak e-Okul sistemi üzerinden ortaokula yapılır.

Sonuçta 2012 yılında getirilen 4+4+4 sistemi, ilkokul öğrencilerinin ortaokul için sınava girmesini gerektirecek bir değişiklik gerektirmemiş, öğrenciler öncesinde olduğu gibi ortaokul sonunda lise için sınavlara girmeye devam etmişlerdir. Bu durum Millî Eğitim Bakanlığı’nın (MEB) ilgili yasa değişikliği sonrasında, değişiklikleri kamuoyuna tanıtmak için hazırladığı “12 Yıl Zorunlu Eğitim, Sorular - Cevaplar” kitapçığında net bir biçimde şu şekilde açıklanmıştır(MEB, 2012):

SORU 17: İlkokullardan ortaokullara kayıt nasıl olacak?

CEVAP 17: 2011 - 2012 eğitim ve öğretim yılında ilköğretim 4. sınıfta okuyan ve bir üst sınıfa geçen öğrencilerin 2012 - 2013 eğitim ve öğretim yılında ortaokul 1. (5.) sınıfa kayıtları e-okul sistemi üzerinden merkezi olarak yapılacaktır. … Ancak 2012 - 2013 eğitim ve öğretim yılında eğitim öğretime başlamış olan imam hatip ortaokulları varsa bu okullara devam etmek isteyen 5. sınıf öğrencilerinin kayıtları velileri tarafından bu okullara yapılacaktır. Dolayısıyla bu çocukların imam hatip ortaokullarına kayıtları yapıldığında e-okul sisteminden kaydının yapıldığı ortaokuldan kaydı düşülecektir.

SORU 18: Ortaokullara sınavla mı geçilecek?

CEVAP 18: Bütün ortaokullara geçiş herhangi bir sınava tabi olmaksızın e-okul sisteminden merkezi olarak Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre yapılacaktır.

Ortaokula öğrenci kaydı ile ilgili olarak 2024 yılı itibarıyla MEB’in bu açıklamasını değiştirecek bir kanuni düzenleme yapılmamıştır.

Bütün bunları niçin yazdım? Yazma nedenim 2023-2024, öğretim yılının ikinci döneminden itibaren aşağıda örneğini verdiğim, yukarıda açıkladığım yasal metinlere aykırı olduğunu düşündüğüm iki tür ilanın dikkatimi çekmesidir. Birincisi, proje imam hatip liselerinin ilanlarıdır. Bir okul ya da kurumu hedef gösteriyor gibi olmamak için kaynak kullanmadan aşağıda bu ilanların bir örneğini veriyorum. Benzer ilan çok sayıda okulun internet sayfasında bulunmaktadır.

Fen ve Sosyal Bilimler Proje İmam Hatip Lisemizin bünyesinde eğitim öğretime devam eden imam hatip ortaokulumuza 2024-2025 yılında 5.sınıf öğrenci kayıtları akademik sınavla yapılacaktır. Sınav başvurusu için kılavuzumuzu inceleyebilir, aşağıdaki link'ten başvurunuzu yapabilir veya daha geniş bilgi almak için okulumuzu ziyaret edebilirsiniz.

İlanda belirtilen kılavuza bakıldığındasınav kılavuzunun dayanağı hakkında yazılanlar şu şekildedir:

Dayanak: Bu uygulama kılavuzu 25/08/2011 tarih ve 652 sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 37. Maddesinin 9. fıkrasına, Millî Eğitim Bakanlığı Özel Program ve Proje Uygulayan Eğitim Kurumları Yönetmeliğinin “Öğrencilerin Seçilmesi ve Kaydı” başlıklı 7. Maddesine dayanılarak hazırlanmıştır.

Kılavuza dayanak olarak gösterilen Millî Eğitim Bakanlığı Özel Program ve Proje Uygulayan Eğitim Kurumları Yönetmeliği, 1.9.2016 tarihinde yayınlanmış; 8.2.2023 tarihli Millî Eğitim Bakanlığına Bağlı Özel Program ve Proje Uygulayan Eğitim Kurumlarına Öğretmen Atama ve Yönetici Görevlendirme Yönetmeliği ile yürürlükten kaldırılmıştır. Dayanakta belirtilen yönetmeliğin “normlar hiyerarşisine” aykırılığı (yönetmelik kanuna aykırı olamaz) bir tarafa, yürürlükten kalkmıştır. 2023 yılında yürürlükten kaldırılmış bir yönetmeliğin 2024 yılında okula öğrenci almak için sınav yapmaya dayanak oluşturulması, eğitim yöneticilerinin mevzuatı takip etmemesi ya da sınavla öğrenci alma isteği nedeniyle mevzuat değişikliğini görmezden gelme düşüncesiyle açıklanabilir.

İkinci dikkatimi çekenilan türü, imam hatip ortaokulu ya da ortaokul ilanlarıdır. Bu ilanlarda aşağıda bir görsel örneğini verdiğim şekilde yabancı dil ağırlıklı sınıflara sınavla öğrenci alınacağı belirtilmektedir. Örneği verilen ilanın tarihi 1 Mart 2024’tür. İlanda sınav tarihi olarak da 12 Mayıs 2024 belirtilmiştir. Başvuru şartları arasında okul bölgesi içinde oturuyor olma şartı yoktur. Diğer bir deyişle bu okul, henüz kendi öğrencisi olmayan hatta kendi okul bölgesinde olmayan öğrencileri sınav yaparak, başarılı öğrencileri kendine çekmeyi planlamıştır. Kontrol ettiğimde, sınavda sonuçlarının okul tarafından ilan edildiğini de gördüm.

Bu sınavda başarılı olan öğrenci okul bölgesi içinde ikamet etmiyorsa okula kaydı yapılamaz. Konuyla ilgili olarak görüştüğüm bir okul müdürü, bu durumla ilgili şu açıklamayı yapmıştır:

Anılan sınavda başarılı olduğu halde okul kayıt bölgesi dışında ikamet eden çocukların velilerinin zamanında adres değişikliği yapması için bu sınavlar erken yapılmaktadır. Ayrıca, adres değişikliğinin zamanında yapılamama ihtimaline karşı bu okullar yedeklerin sayısını fazla tutmaktadır.

Bu arada, bazı okulların ilanlarında öğrencinin söz konusu sınava girebilmesi için öğrencinin okul kayıt bölgesi içinde oturmak zorunda olduğunu, başvuru sırasında bunu belgelemeleri gerektiğini de belirtmek isterim.

MEB Temel Eğitim Genel Müdürlüğü, ortaokullarda yabancı dil ağırlıklı eğitim uygulamasına ilişkin dikkat edilmesi gereken hususlara yönelik broşür hazırlamıştır (MEB, 2019). Bu broşürde, “yabancı dil ağırlıklı eğitim şubelerinde eğitim görecek öğrencilere seviye belirleme sınavı ya da notlara göre şube belirleme gibi uygulamalar yapılmayacaktır.” açıklaması yapılmıştır. Bu açıklamadan, MEB’in okulların kendi öğrencilerine bile sınav uygulaması yapması istemediği anlaşılmaktadır. Son olarak MEB’in, öğrencilerin şubelerinin nasıl belirleneceğini ilişkin olarak yaptığı düzenleme de uygulamada ortaokul yöneticilerinin kendi öğrencisi olmayan öğrencilere sınav yapmasının önünde bir engeldir. Düzenleme şu şekildedir (MEB, 2024):

Yabancı dil ağırlıklı 5. sınıf şubesi bulunan ortaokul müdürlüklerince, bu şubelerde eğitim görmek isteyen öğrencilerin velilerinden “Öğrencimin yabancı dil ağırlıklı 5. sınıf şubelerinde eğitim görmesini istiyorum.” şeklinde yazılı başvurular alınarak aday kayıt/kesin kayıt işlemleri sırasında e-Okul’a işlenecektir (Madde 7/ç).

Sonuç olarak net bir şekilde söylenebilir kiokul türü ne olursa olsun (ortaokul, imam hatip ortaokulu ya da lise bünyesindeki imam hatip ortaokul), ortaokullarda 5. sınıflarda yabancı dil ağırlıklı eğitim uygulaması için öğrenci seçmek amacıyla seçme, sıralama, hazır bulunuşluk vb. herhangi bir adla sınav yapmak, başarılı olanları kaydetmek, pedagojik olarak yanlışlığı bir tarafa,yasal olarak yanlıştır. Sonuç, başlığa uygun şekilde ifade edilecek olursa ortaokul için yabancı dil ağırlıklı sınıf sınavları yasal değildir, yasal olmadığı için de yasaktır. Bu yasa dışı uygulamaları gerçekleştiren ve göz yuman tüm taraflar, hukuki olarak sorumludur.

MEB yetkilileri, konuyu bilerek şimdiye kadar göz yummuşlarsa kendilerinin de yasaya uymak ve uyulmasını denetlemekle görevli olduğunu hatırlatmak isterim. Örnek verdiğim ilanlar ve benzerleri okulların resmi internet sitesinde ya da okulların sosyal medya hesaplarında bulunmaktadır. Gizli saklı bir durum yoktur. İl ve ilçe milli eğitim müdürlükleri ve MEB, bu ilanlara benim eriştiğim gibi kolaylıkla erişebilir. Beklentim, açıkladığım uygulamaları yapanların ceza alması değil, öncelikle bu uygulamaların engellenerek hem hukuki metinlere uygun davranılmasını sağlamak hem de öğrencilerin kaderlerini etkileyebilecek sınavlarla mümkün olduğunca geç karşılaşmasını sağlamaktır.

Bu yazının kapsamı dışında olduğu için değinmediğim ancak MEB yetkililerine hatırlatmak istediğim bir başka husus da çoğu veli ve okul yöneticisi tarafından normalleşmiş görünen, yabancı dil ağırlıklı sınıflara kayıt için velilerden okula bağış istenmesi, bağış yapmayanların kaydının yapılmaması uygulamalarına ilişkin iddialardır.

Kaynakça:

MEB. (2012). 12 Yıl Zorunlu Eğitim Sorular – Cevaplar. Erişim: https://www.meb.gov.tr/duyurular/duyurular2012/12Yil_Soru_Cevaplar.pdfMEB.

(2019). Ortaokullarda yabancı dil ağırlıklı eğitim uygulamasına ilişkin dikkat edilmesi gereken hususlar. Erişim: https://tegm.meb.gov.tr/www/ortaokullarda-yabanci-dil-agirlikli-egitim-uygulamasina-iliskin-dikkat-edilmesi-gereken-hususlar/icerik/636

MEB (2024). Millî Eğitim Bakanlığı İlkokul 1. Sınıf Şubeleri ile Sınıf Öğretmenlerinin ve Ortaokul 5. Sınıf Şubelerinin e-Okul Üzerinden Belirlenmesine İlişkin Yönerge. Erişim: https://mevzuat.meb.gov.tr/dosyalar/2224.pdf