Özel Dersler /Yeraltına Kayan Örgün Eğitim

Hüseyin Canerik

Kamu eğitim kurumunda görevli öğretmen, asgari ücret artışının hemen ardından, evinde özel ders verdiği öğrenci velilerini ‘fiyat güncellemesi’ hakkında bilgilendiriyor:

“Değerli Veliler, bugünden itibaren ders saati ücreti 250 liraya çıkarılmıştır. Bilginize… “

MEB’de görevli bir öğretmenin, okulundaki öğrencilere özel ders vermesi, belli aralıklarla zam yapması, öğrencisinin uzattığı parayı çekmeceye koyması vb. davranışlar giderek sıradanlaşıyor.

Olgular, özel derslerin örgün eğitimle yarıştığını gösteriyor. Kayıt dışı özel ders gerçeği, kendine özgü kuralları da beraberinde getiriyor.

SORU VE YANITLARLA ÖZEL DERS GERÇEĞİ

Özel ders nedir?

Özel ders, yaygın hâliyle, öğrenciye, örgün eğitim kurumlarında kazandırılması gereken kazanımların, ücret karşılığı kazandırılmasına yönelik çalışmaların bütünü olarak tanımlanabilir. Güzel sanatlar ve spor dallarında bire bir eğitim gerektiren ve örgün eğitim kurumlarının mevcut koşullarında karşılanamayan eğitim ihtiyacı da özel derslerle karşılanmaktadır.

Özel dersler, hangi ihtiyacı karşılıyor?

Özel ders, karavanayı beğenmeyen asker ya da öğrencinin, kantinden beslenmesine benzetilebilir. Toplu yemeği tatmak istemeyen, karın doyurmak için cebine el atar. Eğitim kurumlarında verilen eğitimi yeterli bulmayan ya da daha fazlasını isteyen, ‘özel’ ders arayışına giriyor. Öğrencinin elenmesine yönelik sistem, veliyi, okul dışı ‘takviye’ye âdeta mecbur bırakıyor.

Örgün eğitim kurumlarında, öngörülen kazanımların kazandırılması konusunda yeterli eğitim verilebiliyor mu?

Kamu eğitim kurumlarının birçoğunda, merdiven altı özel eğitim kurumlarından daha nitelikli eğitim veriliyor. Devlet okullarında görev yapan kadrolar, mesleki yeterlik ve deneyim bakımından ‘özel’ okulları geride bırakıyor. Eğitimde, kamu hastanelerinden özel hastanelere doktor geçişini çağrıştıran bir insan kaynağı göçü yaşanmadı. Kamuda görevli öğretmenler, sınırlı sayıdaki marka özel okulun öğretmenleri dışında, özel okul öğretmenlerinden görece iyi koşullara sahip. Bu ifadelerden, kamuda her şeyin mükemmel olduğu sonucu çıkarılamaz, ama bugün tartışılan özel ders gerçeğini, kadro vb. etkenler değil, sınav odaklı sistem dayatıyor.

Özel dersler, devlet okullarında eğitim gören öğrencilerle mi sınırlı?

Bilindiği kadarıyla, bu konuda yapılmış herhangi bir bilimsel çalışma söz konusu değil. Ne var ki özel ders alan öğrencilerin devlet okullarıyla sınırlı olmadığı görülüyor. Birçok ailenin, özel okulda öğrenim gören çocuklarına özel ders aldırdığı biliniyor.

Özel ders ücretleri ne kadar ve nasıl belirleniyor?

Özel ders ücretlerini piyasa belirliyor. Fiyatlar, arz-talep ekseninde belirleniyor. Fiyatlarda eğitim kademesi, öğrenci düzeyi, semt, ders, öğretmen deneyimi vb. etkenler rol oynuyor. Ortalama 200-300 TL dolayında olan özel ders ücretleri, sosyoekonomik yönden avantajlı ailelerin yaşadığı semtlerde 600-700 TL’ye kadar çıkıyor.

Bir özel ders saatinin süresi kaç dakikadır?

Bir özel ders saatinin, ortalama 60 dakika olduğu görülüyor. Bu süre, bazı ‘özel’ öğretmenler tarafından 30 ya da 40 dakika olarak da belirlenebiliyor. Ders saatini 30 dakikaya indiren öğretmenlere 60 dakikalık eğitim için iki ders saati ücreti ödeniyor.

Kamu eğitim kurumlarında görevli öğretmenler niçin özel ders veriyor?

Kamu eğitim kurumlarında görevli öğretmenlerin, geçmişe oranla, özel ders konusunda daha rahat hareket ettiği görülüyor. Görev yaptığı okulun öğrencilerine ücretli ders veren öğretmen sayısı, giderek artıyor. Özel ders verme gerekçelerinin başında ‘hayat pahalılığı’ geliyor. Öğretmenleri özel derse âdeta mahkûm eden ekonomik koşulların iyileştirilmesi, bir zorunluluk. Ancak öğretmenliğin, toplumsal sorunlara çözüm arayışında önemli roller üstlenen önemli bir meslek olduğu gerçeği unutulmamalı.

Halkı yoksul olan bir ülkenin öğretmeni sarayda yaşayamaz!

Özel dersler hangi mekânlarda veriliyor?

Özel dersler için oldukça zengin bir ‘derslik’ seçeneğinden söz edilebilir. Özel derslerin verilmesinde öğretmen ya da öğrenci evi, büro, iş yeri, dernek, kurs merkezi vb. mekânların kullanıldığı söylenebilir.

Özel dersler, öğretmenlerin asli görevlerini nasıl etkiliyor?

Kamu eğitim kurumlarının, özel derslerden olumsuz yönde etkilendiği söylenebilir. Gücünü ve enerjisini, bireysel başarıya odaklanan öğrenci için tüketen öğretmen, görevli olduğu okulda beklenen verimi sağlayamaz.

Kamudan maaş alan bir öğretmenin, devlet okulunun kapısından ağır adımlarla içeri girmesi ve koşar adım uzaklaşması, durumu özetliyor. Haftalık ders programını özel derslere göre ‘ayarlayan’ bazı öğretmenler için kamu eğitim kurumları, ne yazık ki, sosyal güvence dışında bir anlam ifade etmiyor. Bu durum, insan kaynaklarında nitelik erozyonuna yol açıyor. Özveri, adanmışlık, vatanseverlik vb. duygular yıkıma uğruyor.

Örgün eğitim yeraltına iniyor

Özel dersler, merdiven altı eğitim olarak da tanımlanabilir. Ücretli derslerin neredeyse tamamı, kayıt dışı. Örgün eğitim, kayıt dışı özel derslerle yer altına iniyor. Parası olan, dilediği mekânda ders alıyor/aldırıyor. Özel dersler, eğitimde eşitsizliği derinleştiriyor. Tasada ve kıvançta bir olma duygusu zayıflıyor.

Açık öğretim ve özel dersler

Açık öğretim, özel dersleri özendiren etkenlerden. Ortaöğretimin son sınıflarındaki öğrencilerin büyük bölümü Açık Liselere geçiş yapıyor. Bu öğrenciler özel ders/kurslarla sınava hazırlanıyor. Örgün eğitim çağındaki öğrencilere açık öğretimin kapısının aralanmasıyla yüz yüze eğitime zarar veriliyor, eğitimin piyasalaşmasına zemin hazırlanıyor.

LGS, çocuk yaşta özel derslerle tanıştırıyor

Liselere Geçiş Sistemi (LGS), özel ders alma yaşını düşürüyor. ‘Nitelikli okul’ arayışındaki veliler, çocuklarının ‘dışarıda’ kalmaması için özel ders aldırıyor. Herhangi bir okula yerleşemeyen öğrencinin özel okula verilmesinin maliyeti, özel derslerden daha yüksek oluyor.

DYK yerine özel ders

Okullarda ek ders ücreti karşılığında verilen Destekleme ve Yetiştirme Kurslarının (DYK) ‘getirisi’, özel derslerin gerisinde kalıyor. Bu durum, öğretmenlerin bir kısmında okul dışında özel ders eğilimini güçlendiriyor.

‘Marka okullar’ tercih ediliyor

Özel ders arayışındaki öğretmenlerin, ‘marka okullar’da görev almak için çaba gösterdiği belirtiliyor. Söz konusu okullar, sosyoekonomik yönden avantajlı velilerden dolayı, özel ders potansiyeli yüksek eğitim kurumları olarak nitelendiriliyor.

Ömür törpüsü

Özel ders, öğrenciler için ömür törpüsü. Küçük yaşta başlayan dersler, oyun çağı çocuklarının beden ve ruh sağlığını olumsuz yönde etkiliyor. Kapalı alanlarda masa başında geçirilen uzun saatler, öğrencilerin hareket olanağını kısıtlıyor. Sanat ve edebiyat, öğrencilerin erişemeyeceği lükslerden biri hâline geliyor. Mevcut sistemde eğitim, insan yeteneklerini geliştirmek bir yana, frenleyici işleviyle, öğrencinin potansiyelini açığa çıkarma iddiasını en başta yitiriyor.

NE YAPILMALI?

Özel dersler, sınav odaklı eleyici sistemin parçası. Çoğu kayıt dışı. Özel derslerin eğitim gündeminden düşmesi, sistemde köklü değişikliğe bağlı. Sınava dayalı eleyici sisteme son verilmeden özel dersler kaldırılamaz. LGS sistemine son vermek, özel derse duyulan ihtiyacı önemli oranda azaltabilir. Öğrencilerin ilgi ve yeteneklerine uygun okullara girmelerini sağlayan yeni bir yerleştirme modeliyle, özel dersler Türk eğitim sisteminden tasfiye edilebilir. Kamu eğitim kurumlarının, özel yetenek gerektiren Müzik, Beden Eğitimi ve Görsel Sanatlar eğitimi için elverişli hâle getirilmesi, akla gelen çözümlerden biri olarak değerlendirilebilir. Okullarda destek eğitimini sınırlayan ikili eğitimden vazgeçilmesi, özel ders sorununun çözümüne katkı sağlayabilir.

(Kocaeli Körfez, 4 Mart 2023)