SOSYAL BİLGİLER EĞİTİMİNDE GÜNCEL SORUNLARA İKİ PENCEREDEN BAKIŞ

Doç. Dr. Selçuk ŞİMŞEK, Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin BAYRAM
Bu, karşılıklı bir söyleşi olarak Zoom programı üzerinden gerçekleştirilmiştir. Söyleşiye katılanlardan biri Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Fakültesi’nden Doç. Dr. Selçuk ŞİMŞEK, ikinci katılımcı ise Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, Eğitim Fakültesi’nden Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin BAYRAM’dır. Söyleşinin ortaya çıkması, “sosyal bilgiler dersinin güncel sorunlara bakış açısının öğretim programlarına yansımaları ne kadar gerçekleşmektedir?” sorusuyla ortaya çıkmış ve bu söyleşinin karşılıklı olarak gerçekleşmesini sağlamıştır. Umarız bu değerlendirme eğitime ve eğitimle ilgilenenlere bir ışık olur diye umuyoruz.
Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin BAYRAM: Hocam öncelikli olarak merhabalar, böyle bir söyleşiyi yapmaktan dolayı çok mutlu olduğumu belirtmek istiyorum. Konuşmamıza başlangıç olması sebebiyle şu soruyla başlasak nasıl olur diye düşünüyorum. Sosyal bilgiler denilince aklımıza gelenler neler olmalıdır?
Doç. Dr. Selçuk ŞİMŞEK: Hocam ben de aynı duyguları taşımaktayım. Umarım yararlı bir söyleşi olur. Şöyle başlamak uygun olur diye düşünüyorum. Sosyal bilgiler denilince Türkiye’de ve dünyada akla gelen daha doğrusu akla gelmesi gereken şey, bireylerin ve toplumların sosyal yaşama ilişkin eğitimi olmalıdır. Nitekim sosyal bilgiler, günlük yaşamda karşılaşılan olaylar, olgular hakkında farkındalıkların sağlanması ve bunlara yönelik problemlerin çözümünde kullanılabilecek bilgi, beceri, değer, tutum ve davranışların kazandırılması amacını taşıyan temel eğitim kademesinde (ilkokul-ortaokul) yer alan bir derstir .
Doç. Dr. Selçuk ŞİMŞEK: Pekâlâ hocam, sosyal bilgiler eğitiminde güncel sorunlara bakış açısı irdelendiğinde sosyal bilgiler dersinin durumunu nasıl özetlersiniz?
Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin BAYRAM: Sosyal bilgiler eğitiminin amaçları incelendiğinde; sosyal bilgiler eğitiminin, ulusal ve evrensel değerlere bağlı, üretken, öz farkındalığı yüksek ve aynı zamanda toplumsal yapıyla uyum içerisinde yaşayan bireylerin yetiştirilmesi esasına dayandığı anlaşılmaktadır. Bu esasa uygun bireylerin yetiştirilebilmesi, sosyal bilgilerin güncel sorunları yakalayabilen dinamik bir içeriğe sahip olmasıyla sağlanabilir ancak. Çünkü yaşam dinamiktir. Sosyal bilgiler sürekli değişen yaşam içerisinde etkin biçimde yer almalıdır. Yaşamla ilişkili olmalı ve yerelden evrensele doğru konuları kapsayacak şekilde kendini güncellemelidir. Dinamik olan yaşama odaklanması nedeniyle sosyal bilgilerin ulusal ve evrensel değerlere yönelik konuların dışındaki içeriği de yaşam koşullarıyla doğru orantılı olarak sürekli geliştirilmelidir. Ulusal ve evrensel değerler temelinde, sosyal bilgilerin yararlandığı bilim disiplinlerinin sosyal bilgiler öğretim programı ile ders kitaplarındaki içerik dağılımının, günlük yaşamda yaşanan olay, durum ve olgulara bağlı olarak dönüşümü sağlanmalıdır.
Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin BAYRAM: Hocam, bu açıklamalarımı desteklemesi açısından bakıldığında sosyal bilgiler öğretim programının içeriğinin güncel sorunlara yönelik durumu hakkında neler söyleyebilirsiniz?
Doç. Dr. Selçuk ŞİMŞEK: Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de toplumsal yaşamda çeşitli sorunlar yaşanmaktadır. Güncel olarak düşünüldüğünde özellikle ülkemizin etrafında bulunan bölgelerde, örneğin; Ortadoğu ve Ukrayna’da yaşanan çatışmalardan kaynaklı göçmen sorunu söz konusudur. Savaşlar sebebiyle insanlar, başka ülkelere göç etmek zorunda kalmaktadır. İnsanlar, göçmen olarak gittikleri ülkeleri sosyal, ekonomik ve politik yönlerden etkilemektedirler. Böyle bir durum, sosyal yaşamı doğrudan ilgilendirmektedir. Bu durum sizin bahsettiğiniz sosyal bilgiler içeriğinin dinamikliği açısından değerlendirildiğinde sosyal bilgilerin içeriğinin tasarlanmasında dikkate alınmalıdır. Millî Eğitim Bakanlığı tarafından tavsiye edilen sosyal bilgiler ders kitaplarında göç ve göçmenlik konusunun yeterli biçimde yer almadığı, bu konuları destekleyici bilgi metni ve etkinliklerin olmadığını görüyoruz.
Doç. Dr. Selçuk ŞİMŞEK: Hocam yukarıdaki söylediklerimi örneklendirmek istesek neler söylenebilir?
Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin BAYRAM: Günümüz temel eğitim kademesinde uygulanmakta olan sosyal bilgiler dersi öğretim programında da durum aynı. Örneğin; 4 ve 5. sınıfa yönelik öğrenme alanlarında göç ve göçmenlik konusuna yönelik kazanım ve açıklama yer almamaktadır. 6. sınıf Kültür ve Miras öğrenme alanında kavimler göçüne, 7. sınıf İnsanlar, Yerler ve Çevreler öğrenme alanında ise iç göçe yönelik kazanıma yer verildiğini görüyoruz . Bu durum güncel göç ve göçmenlik sorununu ele alan bir nitelik taşımamaktadır. Buna ek olarak mevcut sosyal bilgiler öğretim programı farklı ülkelerden Türkiye’ye doğru yapılan göçlerle ilgili içerikten yoksun olarak karşımızda durmaktadır. Bu durum programın kapsayıcı olması ilkesi açısından bu bir sorundur.
Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin BAYRAM: Hocam, konuya program açısından bakarsak sosyal bilgiler öğretim programında neler yapılmalıdır?
Doç. Dr. Selçuk ŞİMŞEK: Programlar, dinamik yapılar olması sebebiyle sürekli güncel olmak durumundadır. Sosyal bilgiler ders kitaplarında ve öğretim programında göç olgusuna yer verilmemesi, bu dersin varoluş nedenleri açısından bir eksikliktir. Çünkü göç ve göçmenlik tüm dünyada olduğu gibi ülkemizin de bir gerçeği olarak karşımızda durmaktadır. Bu durum ülkemizin toplumsal yapısını etkilediği gibi günlük yaşamı da doğrudan etkilemektedir. Hem öğretim programının hem de ders kitaplarının bu konu kapsamında yeniden içerik güncellemesinin yapılması gerekiyor.
Doç. Dr. Selçuk ŞİMŞEK: Hocam, program boyutunda yaptığım açıklamayla bağlantılı olarak sosyal bilgiler eğitimcileri güncel sorunlarla ilgili neler yapmalıdır?
Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin BAYRAM: Dünyada birçok sorun yaşanmaktadır. Bunlar arasında ekonomik sorunlar da bulunmaktadır. Ekonomik sorunlar özellikle COVID-19 pandemisiyle birlikte farklı bir boyuta taşınmıştır. Özellikle insan gereksinimlerini karşılayacak düzeyde üretimin olmaması, ülkeler arasındaki politik sorunlardan dolayı uygulanan ekonomik ve politik ambargolar, birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de çeşitli ekonomik sıkıntıların oluşmasına neden olmaktadır. Bu durumun eğitimciler tarafından özellikle de sosyal bilgiler eğitimcileri tarafından dikkatle incelenmesi ve sosyal bilgiler öğretim programı ile ders kitaplarının içeriğinin bu kapsamda şekillendirilmesi oldukça uygun olacaktır diye düşünüyorum.
Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin BAYRAM: Hocam, sosyal bilgiler eğitiminin ekonomiye yönelik içeriği konusunda sizin düşünceleriniz nelerdir?
Doç. Dr. Selçuk ŞİMŞEK: Üreten bireylerin yetiştirilmesine temel eğitim kademesinden itibaren başlanmalıdır. Çocuklara üretim odaklı bir anlayış kazandırmak ana amaç olmalıdır. Buna bağlı olarak günümüzde öğrencilerin ekonomiye yönelik bilgi, beceri ve değerlerle donatılması, önemli bir gerekliliktir. Bu kapsamda sosyal bilgiler eğitiminin ekonomik sorunlar doğrultusunda ilkokul ve ortaokul öğrencilerine sahip oldukları kaynakları nasıl daha etkili kullanabilecekleri konusunda bilgi ve beceriler kazandırması gerekir. Her ne kadar ders kitapları ve öğretim programında finansal okuryazarlık becerisine ve tutumlu olma değerine yönelik içeriğe yer verilmiş olsa da söz konusu içerik yeterli değildir. Mademki Sosyal bilgiler günlük yaşama yönelik bir ders, öyleyse öğretim programında ve ders kitaplarında günlük yaşamın en güncel konularından biri olan ekonomiye ilişkin daha fazla içeriğe yer verilmelidir. Derslerde bu bağlamda daha fazla etkinlik yapılmalıdır.
Doç. Dr. Selçuk ŞİMŞEK: Hocam, bence, bu yüzyılın hatırlarda kalan en büyük toplumsal sorunlarından biri de salgınlardır diye düşünüyorum. Sosyal bilgilerin salgınlara yönelik katkısı hakkında neler söylenebilir?
Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin BAYRAM: 21. yüzyıl adeta bir salgınlar yüzyılı olmaya aday. Nitekim 21. yüzyılın henüz ilk çeyreğinde tüm dünyayı etkileyen ve kelimenin tam anlamıyla sosyal yaşamı yeniden biçimlendiren COVID-19 ve onun mutasyona uğramış varyantlarıyla karşılaşıldı. Öyle ki hala etkileri devam etmektedir. Diğer taraftan farklı salgın hastalıkların dünyaya yayılma olasılığının olduğuna yönelik araştırmalar - - da yayınlanmaktadır. Sosyal bilgiler dersinde günlük yaşamı böylesine etkileyen bir durumla ilgili eğitimin verilmemesi, sosyal bilgiler eğitimi açısından başka bir eksikliktir. Sosyal bilgiler ders kitaplarının öğrencilere hastalanmamak için günlük yaşamda nasıl davranmaları gerektiğine ilişkin kapsamlı bilgiler sunması ve bu doğrultuda beceriler kazandırmayı amaçlayan etkinliklere yer vermesi gerekir. Öğretim programının da bu bağlamda baştan aşağı yeniden biçimlendirilmesi gerekir.
Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin BAYRAM: Hocam, sizin bu konuda eklemek istedikleriniz nelerdir?
Doç. Dr. Selçuk ŞİMŞEK: Her ne kadar ders kitaplarında ve öğretim programında temizliğin önemine vurgu yapan içeriğe yer verilmiş olsa da bu içerik basit rutin temizliğe yöneliktir. Oysaki salgın hastalık durumlarında olağanüstü koşullar yaşanmaktadır. COVID-19 salgınının neden olduğu koşulları 2020-2022 yılları arasında tüm insanlar günlük yaşamlarında yaşadılar. Böylesine önemli bir konunun sosyal bilgiler eğitiminde spesifik olarak ele alınması gerekir.
SŞ: Hocam öncelikli olarak teşekkür ederim. Sosyal bilgiler eğitimi alanında güncel konulara değinmeye çalıştık. Yararlı bir söyleşi olduğunu düşünüyorum.
Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin BAYRAM: Hocam ben de çok teşekkür ederim. Sizinle böyle karşılıklı fikir alışverişi yapmak beni çok mutlu etti. Alandaki sorunların paylaşılmasının farkındalık oluşturacağını düşünüyorum.
Doç. Dr. Selçuk ŞİMŞEK ve Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin BAYRAM’ın Sosyal Bilgiler Eğitiminde Güncel Sorunlara İki Pencereden Bakış konulu söyleşisinin sonunda sosyal bilgiler dersi öğretim programı ile sosyal bilgiler ders kitaplarının güncel yaşam koşullarına uygun biçimde yeniden tasarlanması gerektiği sonucuna varılmıştır.

[1] https://www.socialstudies.org/standards/national-curriculum-standards-social-studies-introduction#:~:text=The%20primary%20purpose%20of%20social,society%20in%20an%20interdependent%20world.

[1] MEB (2018). Sosyal Bilgiler dersi öğretim programı (İlkokul ve ortaokul 4, 5, 6 ve 7. sınıflar). Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.

[1] Bunge, E. M., Hoet, B., Chen, L., Lienert, F., Weidenthaler, H., Baer, L. R., & Steffen, R. (2022). The changing epidemiology of human monkeypox—A potential threat? A systematic review. PLoS neglected tropical diseases, 16(2), e0010141.

[1] Koundouno, F. R., Kafetzopoulou, L. E., Faye, M., Renevey, A., Soropogui, B., Ifono, K., ... & Magassouba, N. F. (2022). Detection of Marburg Virus Disease in Guinea. New England Journal of Medicine, 386(26), 2528-2530.

[1] Darboe, S., Bradbury, R. S., Phelan, J., Kanteh, A., Muhammad, A. K., Worwui, A., ... & Antonio, M. (2022). Genomic diversity and antimicrobial resistance among non-typhoidal Salmonella associated with human disease in The Gambia. Microbial genomics, 8(3).