Aşağılık Kompleksi: Diğerleriyle Kıyaslanmanın Yıkıcı ve Yaralayıcı Etkisi
Kendinizi sürekli başkalarıyla kıyaslayarak bazen fiziksel bazen de ruhsal olarak yetersiz, değersiz veya onlardan aşağı gördüğünüz oluyor mu? Sürekli yaşadığınız veya gelecekte yaşama ihtimaliniz olan bu duygu durumun kökenlerinde aşağılık kompleksi yatıyor olabilir. Aşağılık kompleksi nedir ve bununla baş etmek mümkün müdür? Aşağıda kısaca bu konuyu ele almaya çalıştım…
Aşağılık Kompleksi Nedir?
Aşağılık duygusu insanın kendisi ile ilgili değerlendirmelerin ürünüdür. Her insanın ruhsal yapısında var olan değerlendirme tarzı yaşamın ilk dönemlerinde şekillenir ve sonraki yıllarda devamlılık gösterme eğilimi taşır. Kişinin kendisi ile ilgili değerlendirmeleri olumsuzlayıcı, değersizleştirici ve aşağı görücü nitelikler taşıyorsa bireyde aşağılık duygusu yaşanır. Birey kendisini herkesten değersiz ve aşağı imiş gibi görür. Olumsuz değerlendirme tarzı yineleyici biçimde ortaya çıkıyorsa ve kalıcı nitelikler taşıyorsa aşağılık kompleksinden söz edilir.
Yetersizlik duygusu, gündelik hayatta baş etmeye çalıştığımız duygulardandır. Bu duygunun temelinde, aşağılık kompleksi olarak adlandırabileceğimiz daha derin ve etkili bir duygunun da yer alabileceği düşünülüyor. Acı kaynağının fiziksel ve ruhsal olarak benzer beyin bölgelerini tetiklediği gerçeğinden hareketle aşağılık kompleksinin de bize zarar verme potansiyeli olan ruhsal mekanizmaları etkilediği de literatürde yer almakta. Bu psikolojik rahatsızlığın, genellikle çocukluk döneminde anne ve babanın yanlış tutumlarından kaynaklandığı bilinmektedir. Ayrıca çocukluk çağlarında başlayan aşağılık kompleksi, ileri ki yaşlarda daha ciddi sorunlara yol açabilmekte.
Aşağılık kompleksi olarak bilinen bu psikolojik rahatsızlıkta kişi kendini yetersiz görür, çekingen ve içe kapanık olur ve sevilmeye, kendilerinden bahsedilmeye ihtiyaç duyarlar. Bu sorun hem kişinin sosyal ve mesleki yaşamı zorluklarla devam eder hem de yakın ilişkide olduğu kişiler de olumsuz bir etki yaratmış olur.
Aşağılık Kompleksi Hangi Psikoloji Kuramlarına Dayanır?
Psikoloji biliminde aşağılık kompleksi farklı biçimlerde pek çok bilim insanı tarafından ele alınmış. Alfred Adler’in kişi odaklı içsel mekanizmaları inceleyen ekolünde yer alan aşağılık kompleksi, bu ekolden etkilenen Erik Erikson’un kimlik bunalımı kavramı altında bir duygu durumu olarak tanımlanır. Erikson’un gelişim kuramında yer alan aşağılık kompleksi, temelde bireyin, gerçek veya hayali kaynaklardan beslenen; kendisini fiziksel ya da ruhsal olarak yetersiz, değersiz ve önemsiz görmesine yol açabilen karanlık duygu birikimidir. Gündelik yaşamda sürekli hissedilen ve buna bağlı olarak etkisi günden güne artan bu duygu, bireyi durmaksızın kıyaslama yapmaya iterek çevresindeki diğer insanlardan daha aşağı olduğu gerçeğine inandırır.
Aşağılık duygusunun temelinde yer aldığı Alfred Adler’in Bireysel Psikoloji kuramı, bireylerin; yaşamın ilk evresinde kendisini daima erişkin bireylerle karşılaştırdığını ve aşağılık duygusunun yapılan tüm bu karşılaştırmaların doğal bir sonucu olduğunu ileri sürer. İlk adımda oluşan bu duyguyu üstünlük duygusuna dönüştürme çabası ise bireyin yaşamının akışında görülen olağan bir efordur. Buna göre yaşam, negatif duyguyu (aşağılık duygusu) pozitif duyguya (üstünlük duygusu) çevirmekle geçer. Erik Erikson, aşağılık duygusunun kaynağının 5-13 yaş aralığında aranması gerektiğini vurgular. Erikson’a göre, 5-13 yaş arasında psikososyal gelişimini başarıyla geçiren bireyler; bu başarının sonucunda yeterlilik duygusuna erişir. Bu gelişimi gösterememiş olan bireyler ise aşağılık ve yetersizlik duygularıyla donanarak ileride sürekli yaşanacak olan duygu durumunun temelini hazırlamış olur.
Aşağılık Kompleksi Belirtileri Nelerdir?
Aşağılık kompleksi olan insanların özellikleri özetle şu şekildedir;
• Aşağılık kompleksine sahip olan kişilerde öncelikle eleştiriye karşı düşük tolerans söz konusudur. Eleştirilmekten, açıklarının aranmasından hoşlanmazlar. Ayrıca çok naif ve yapıcı bir eleştiriyi bile kaldıramamaktadırlar. Bu durumu kişisel bir saldırı olarak algılayabilirler. Buna karşın etraftakileri sürekli eleştirirler, böylece kendilerinin çok da kötü olmadığını hissetmeye yönelik aşağılık duygularını telafi etme çabaları bulunmamaktırlar.
• Bu rahatsızlığı bulunan kişilerde kendi yetersizliklerinin ya da başarısızlıklarının ardında hep başka birini ya da bir şeyi arama eğilimi vardır. Suçu başkalarına atmak, diğerlerinin kendine düşman olduğunu düşünmek veya dış güçler tarafından başına bir iş getirileceğine inanmak vs. bu kompleksle ilişkilidir.
• Rekabet etmekten kaçınırlar ve yapabilecekleri şeyleri dahi düşük öz güvenleri nedeniyle yapmaktan çekinirler. Ancak rekabet yerine diğerini karalama veya ötekiler hakkında dedikodu yaparak hıncını alma gibi yollara da sık başvururlar.
• Bu kişiler bazen kendilerinin övülmesine o kadar ihtiyaç duyarlar ki sosyal ortamlarda kendileri hakkında olumsuz şeyler söyleyip diğerlerinden bunun tam tersini nezaketen de olsa söylemelerini karşı taraftan beklemektedirler.
Aşağılık Kompleksi Nasıl Anlaşılır?
Aşağılık kompleksine sahip olan kişilerde ilk dikkat çeken davranış eleştiriye duyarlı olmalarıdır. Bu konuda aşırı derecede tahammülsüzlerdir. Ayrıca sürekli övülme ihtiyacı duyan ve kendilerinden bahsedilmesini isteyen bu kişiler başkalarıyla kendilerini kıyaslamaktadırlar. Yani sürekli başkaları tarafından onaylanmak isteyen ve daha da önemlisi başkaları tarafından onaylanma ihtiyacı duyan bu kişiler her şeyi karşılaştırma yoluyla anlamaya çalışma durumunda olmaktadırlar. Bu durumda kişiyi, oldukları ve olmak istedikleri kişi arasındaki uçurumu anlatma durumu, aşağılık kompleksi testi olarak da bilinir. Birileri ile karşılaştırıldığı hissine kapıldığında kolayca kendisi ile ilgili olumsuz değerlendirmelerde bulunur. Benlik saygısı yetersizliği ve kendini kolayca değersiz bir insan olarak görme (kırılganlık) aşağılık kompleksinin önemli yansımalarıdır. Ayrıca aşağılık kompleksi ve kıskançlık durumu da doğru orantılıdır ve bu kişiler sürekli diğerlerini kıskanırlar. Çevresindeki birisiyle kendilerini karşılaştırırlar ve başkası olup kendilerinde olmayan kişilik ve karakterlere öykünürler. Aşağılık kompleksinin ileri durumlarında kıskandıkları kişiye zarar verme davranışı sık görülür.
Aşağılık kompleksi ile güven duygusu arasında bir ilişki var mıdır?
Güvenin önemi, özellikle gündelik hayatta çoğunlukla ikili ilişkiler üzerinden açıklanmaya çalışılsa da bireyin kendine olan güveni de çok büyük önem taşımaktadır. Ruh sağlığının yerinde olabilmesiyle bireyin kendine duyduğu güven arasında doğru orantı bulunur. Aşağılık kompleksi, bireyde güven noksanlığı yaratır. Bu noksanlık, yetersizlik duygusunu besleyen önemli etkenlerden biri olduğundan bireyin yaşam kalitesinde ciddi düşüş gözlemlenir.
Aşağılık kompleksiyle baş etme yöntemleri nelerdir?
Bu sorun ile başa çıkmak için öncelikle bu sorunun varlığını kabullenmek gerekir. Daha sonra kendi yeteneklerinin farkına varması ve bunun soncunda özgüven kazanması kişiye iyi gelmektedir. Aşağılık kompleksiyle profesyonel yardım eşliğinde baş etmenin yanı sıra, kendi kendimize baş etmek de mümkündür. Ancak elbette ki bunun da yorucu bir süreç olduğunu unutmamak gerekiyor. Bu sürecin hızlı olmasını beklemek, aşağılık kompleksini daha da besleyip eskisinden de aşağı hissetmeye yol açabilir.
Temel baş etme mekanizmaları şu şekilde sıralanabilir:
• Yaşadığınız duygu durumunun köklerini bulun: ''Bu kompleksin kökeni nereye dayanıyor?'' Belki de kendinize sormanız, en baştan peşine düşmeniz gereken temel soru bu. Bu sorunun cevabı, yaşadığınız aşağılık kompleksinin temelini keşfedip süreci en doğru biçimde yönetmenize katkı sağlayacaktır. Konu ister aşağılık kompleksi olsun ister başka bir şey; kişinin bir şeyin kökenine kendi kendine inmesi her zaman kolay olmaz. Profesyonel yardım almaya ikna olmak, tam da bu noktada çok kritik bir karar olabilir. Bu kararı almaktan çekinmeyin!
• Hedef kişi analiziyle güven duygunuzu artırın: Kendinizi sürekli kıyasladığınız ve sizden üstün olduğuna inandığınız kimse, kendinizde eksik ya da yetersiz gördüğünüz noktaları tespit edip üzerinde çalışmanıza yardımcı olabilir. Hedef kişi analizi, güven duygunuzu artırarak aşağılık kompleksi mücadelesinde size güç sağlayacaktır.
• Kendiniz hakkında olumlu düşünüp konuşun: Aşağılık kompleksinin getirdiği olumsuz duygu ve düşünceler, kişinin kendisini tabiri caizse itip kakmasına yol açar. Bu da kişinin her ne olursa olsun kendinde mutlaka bir kusur bulmasına ve kendi hakkında hep kötü sözler sarf etmesine neden olur. Kendimiz hakkında olumlu düşünüp olumlu konuşmak, güven duygusunu artıran bir başka faktörüdür. Artan güven duygusu, karşıdan gelen negatif duygu, düşünce, söylem ve yargılarla mücadelede de size kuvvet sağlar.
• Olumlu bir çevre beraberinde olumlu duygular getirir: Bu süreçte belki de en son isteyeceğiniz şey, sizi daha da aşağı çeken olumsuz insanlarla bir arada olmaktır. Olumlu düşünen, konuşan ve bunu etrafına da yansıtıp herkesi aydınlatan insanlarla birlikte olmak size çok daha iyi gelecektir. Bu insanlar, olumlu davranışlarıyla sizin de olumlu yönlerinizi besleyerek daha iyi hissetmeye başlamanız konusunda size destek olacaktır.
• Kendiniz olun ve kendinizi geliştirin: Birilerinden ilham almak, birilerini örnek almak… Bunlar pek tabii zararsız davranışlardır; fakat bunların ötesine geçtiğinizi ve artık başkalarının benliğini yaşadığınızı düşünüyorsanız buna derhal son vermelisiniz. Başkalarının izinden gitmeyi bırakıp kendi izinizin peşine düştüğünüzde, kendinizi bulmanız ve olduğunuz gibi kabul etmeniz kaçınılmazdır. Üstelik kişisel gelişiminizi de bu doğrultuda yönetmeniz daha mantıklı olacaktır. Başkaları gibi yaşarken kendimize yaptığımız yatırımdan verim alamayız.

Betül KANDEMIR - 27 Mart 2022 10:50

Oldukça güzel olmuş, temel bilgilere yer verilmiş. Aslında aşağılık kompleksi toplumun büyük bölümünde yer alan bir hastalık. Okullarda öğretmen ve yöneticilerin bu hastalıktan muzdarip olduğunu biliyoruz. Veliler ve öğrenciler arasında da yaygın. Bu soruna dikkat çektiğiniz için teşekkür ederim, Ali Hocam.