Dijital Sevgi ve Metaverse Üzerine
Metaverse kavramı, Mark Zuckerberg’in Facebook’un adını Meta olarak değiştirdiğini duyurduğu 28 Ekim 2021 tarihinden sonra tüm dünyada kapsamlı bir literatürün doğmasına yol açtı. “Dünyanın birbirinden farklı coğrafyalarında bulunan insanların ortak bir ağ (web 3.0/yeni-internet) aracılığıyla birbirleriyle sosyalleşmek, değer alışverişinde bulunmak ve etkileşmek için bir araya geldikleri gerçek zamanlı sanal yaşam” olarak tanımlanmış bulunan metaverse, benim felsefi yorumuma göre, bireyin yeni evresi olan posthumanın çevresini (ekoloji) tasarlamak için oluşturulmuş dijital evreni imlemektedir. Bu evrenin içeriği henüz oluşum ve gelişim aşamasında olmakla birlikte insanların dijital deneyimleri göz önünde bulundurularak sevgi için bir analizde bulunulabilir. Sevgi demek insani yaşam demektir, deneyim demek de bir bakıma üzerine gerçekçi felsefe yapılabilecek esas zemin demektir.
İnsanlar bir geçiş ve güncelleme zamanında yaşıyorlar. İnsan, tabiat ve yaşam yeniden kararlaştırılıyor. Söz konusu kararlaştırmanın yüzdesi çok fazla olduğu için de geleneksel olanla sonra olacak olan arasındaki geçiş uzun sürüyor. Basitçe 2018 öncesine geleneksel, 2018 sonrasına yeni demek kolay değil. Çünkü sonra, bir önce ile ilişki halinde ve onu tüketerek var olabilir. Sonranın farklılığı öncenin reddedilmesi olmak istense bile, iki deneyim yazılmayan tarihlerde birbiriyle daima akraba olarak var olurlar. Posthuman, Amerikan rüyasının var ettiği bireyin yeni türü olarak kabul edilebilir. Buna göre, gelişmiş biyo-teknoloji ve dijital teknoloji sonrasında yeni olanaklara entegre olmuş yeni insan evresine posthuman veya transhuman denilmektedir. Bu insanın sevgi gereksinimi bir yere kadar eski alışkanlıklardan gelen ilişki biçimleriyle tanımlanmak durumunda olduğu için sosyallik, yardımlaşma ve dayanışma gereksinimi tükenmeyecektir. Bu çerçevede metaverse’teki sosyallik, yardımlaşma ve dayanışma nasıl olabilecektir? Esas itibariyle dijital sevgi veya insani duyarlılığın anlamı nedir?
Dijitalleşme birey ve posthuman için bir gereksinim olduğu için gelişmiştir. İnsanın bireysel ve toplumsal avantajları korunmak ve dezavantajlar ise ortadan kaldırılmak istenmiştir. Bununla birlikte her yeni deneyimde deneyim sonlanmadan önce sadece öngörü bulunabildiği için maliyetler yanlış hesaplanabilmektedir. Bu da tıpkı 1928 sonrasında insanların gündemine girmiş antibiyotik deneyimi gibi dezavantajların yanı sıra avantajları da yok edebilmektedir. Bu vakıa denemeden vazgeçmeyi gerektirmemelidir ve insanlar denemekten vazgeçmezler. Nitekim sevgi yitimine veya insansızlaşmaya rağmen dijitalleşme son sürat devam etmektedir. Benim öngörüme göre, henüz avatarların birbirleriyle iş, yatırım, eğitim ve eğlence işleri üzerine spekülasyon yapılabilmektedir. Fakat avatarların birbirleriyle insani ilişkilerine dair analizler eksik kalmaktadır. Bunun nedeni deneyimlerin henüz eksik olması ve metaverse’ün ekonomik yatırım nedeniyle gündemimize gelmiş olmasıdır. Sosyal medya ilk ortaya çıktığında da böyle olmuştu. Elbette zamanla suçlar ve sorunlar da gelişti, ama sosyal medyada hiçbir insaniliğin ve duyarlılığın kalmadığını söyleyemeyiz.
Transhümanizm ve posthümanizm literatürlerine göre insanların yaşlanmaları, hastalanmaları, engelli durumları ve ölümler bir süre sonra duracak. Hatta şu anda gelişmiş dünyanın bazı bireylerinde ve gelişmekte olan dünyaların bazı bireylerinde bu durum kendini göstermeye başladı. Güzelleşme ve yaşlanmama, ölüm yaşının çok geç zamanlara sarkması bunun somut bir verisi olarak anılabilir. Bu gelişme ve iddialara rağmen insanların geneli yaşlanıyor, hastalanıyor ve ölüyor. Bu kader metaverse evrenine de insani karakterini verecektir. Avatarların ve gerçek dünyadaki sahipleri olan posthumanların birbirleriyle konuşmaya, dertleşmeye, tabir yerindeyse felekten bir gün çalmaya, birlikte dua etmeye ve beraber şiir okuyup şarkı söylemeye ihtiyaçları olacaktır. Sosyal medyada anonim hesaplarla veya aleni gereksiz hesaplarla bazı fenalıkları yapanlar metaverse’te de olacaklardır. Bence bu da insaniliğin ve sevginin bir göstergesi olacaktır. Çünkü hata yapmak da sevginin bir parçası olarak kabul edilmelidir. Bu vakıa, İslam kelamı ve Hıristiyan teolojisi açısından da insan olmanın ve sevginin bir ögesi olarak kabul edilegelmiştir. Posthumanlar bu rahatsızlıklara karşı bazı önlemler alacaklardır, ama kripto para hırsızlığı ve hackleme gibi girişimlerin büsbütün bitmesi insanları makineleştirip birer kukla haline de getirebilir. Hırsızlığa ve hacklemeye karşıyım, ama makineleşmenin en önemli panzehiri bu riskler olabilir.
Benim öngörüme göre, dijital sevgi de zamanla gerçek sevgiden etkilenecek ve doğallaşacaktır. Ama bu arada bir dönem insanlar doğal sevgiden mahrum kalabilirler.

“The Metaverse could be defined as a multi-user real-time virtual space where individuals worldwide can connect via a network, co-exist, socialize and exchange value.” Wilson J. Davis, Metaverse Explained for Beginners: A complete guide to Investing in cryptocurrency, NFT, Blockchain, Digital Assets, web 3 & Future Technologies, Kişisel Basım, 2021, s. 8 (e-kitap).

[1] Deneyimci felsefeler için bkz. Eugen Fischer, John Collins (Ed.), Experimental Philosophy, Rationalism, and Naturalism: Rethinking Philosophical Method, London & New York: Routledge, 2015; Max Deutsch, The Myth of Intuitive: Experimental Philosophy and Philosophical Method, Cambridge, Massachusetts, London: The MIT Press, 2015.