Türk Kamu Sisteminin Toplam Kalite ile İmtihanı: Eğitimde Kalite Teorisi ve Uygulamaları-2
TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ (TKY)’NİN TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNE GİRİŞİ:
Eğitimde kalite, 1990’dan sonra bilim çevrelerinde tartışılmaya başlamıştır. Aynı sürece paralel olarak eğitim uygulayıcılarında, eğitim ile ilgili karar verici durumdaki bürokrat ve siyasilerin gündemine de girmeye başlamıştır.
Milli Eğitim Bakanlığı sürece 1990 da Dünya Bankasıyla imzalanan Milli Eğitim Geliştirme Projesi (MEGP) il adım attığı söylenebilir. Bu projenin finansmanını Dünya Bankası karşılamıştır. Projenin Milli Eğitim Bakanlığındaki yöneticilere yönelik süreci yönetebilmesi için 1994 yılında Yönetimi Değerlendirme ve Geliştirme Başkanlığı (YÖDGED) kurularak önce 7 yıl bağımsız olarak, devamında 11 yıl Personel Genel Müdürlüğünün çatısı altında daire başkanlığı olarak görevini sürdürmüştür. Bu anlamda YÖDGED, Milli Eğitim Bakanlığı başta olmak üzere Taşra Teşkilatlarına bir dizi uygulama planı ile TKY’yi tanıtmaya ve yerleştirmeye çalışmıştır.
Eğitimde kalite kavramı ve kalite uygulamalarının Türkiye ölçeğinde uygulanabilirliğiyle ilgili ilk akademik çalışmayı, Prof. Dr. Servet Özdemir (1995)’in “Eğitimde Verimlilik ve Toplam Kalite Yönetimi” isimli çalışmasında görmekteyiz. Böylece TKY akademik çevrelerce de tartışılmaya ve sonuçları incelenmeye başlamıştır.
1990’lı yıllarda başlangıçta eğitim kurumlarının dışında ilgi gören toplam kalite yönetimi, eğitim bürokratları tarafından ilgi görmeye başlamıştır. Eğitim bürokratları ve bilim insanları özellikle TKY’nin ilkeler düzeyinde eğitim kurumlarına uyarlanmasının eğitim üzerinde başarı getireceğini, kalitenin yakalanıp artacağını, eğitim alanında önemli sorunların birçoğunu çözülebileceğini düşünmüşlerdir.
Eğitim sistemine uyarlanması ve uygulamaya dönük modelin oluşmasında başlangıç olarak Deming’in ilkelerini kusursuzca uygulayan Japonya’nın hizmet ve üretim sektörlerindeki başarısı örnek gösterilerek başlanmıştır. Japonya’nın, Deming ilkeleri uygulamalarını bitirip süreci bir üst aşama olan ‘Sıfır Hata Yönetimine” getirmesi, toplam kalite süreci savunucuları ile örgüt uygulayıcılarını daha da güçlü hâle getirmiştir. Türkiye’de Milli Eğitim Bakanlığı karar alıcıları bu sürece kayıtsız kalmamıştır.
Milli Eğitim Bakanlığı 1990 yılında uygulamaya koyduğu MEGP ve yine paralelinde 1990 yılında MLO Uygulamalarını Yaygınlaştırma Yönergesi ile geliştirdiği OGYE uygulamalarını da referans alarak Kasım 1999 yılında 2506 sayılı Tebliğler Dergisinde “Toplam Kalite Yönetimi Uygulama Yönergesi’ni yayınlamıştır. Böylece Türkiye’de MEB düzeyinde ve okullarda toplam kalite yönetimi çalışmaları başlamıştır.
Toplam kalite yönetimi uygulama yönergesiyle devlet okullarına yeni uygulama ilkeleri getirilmiştir. Bununla birlikte bir dizi faaliyetler sistematiği oluşturulmuştur. Toplam kalite uygulamaları çerçevesi çizilerek Bakanlığın, ilgili Bakanlık birimlerinin, taşra teşkilatlarının ve nihayetinde okulların bu çerçevede hareket etmesi amaçlanmıştır.
Bu süreci desteklemek ve geliştirmek adına Bakanlık Teşkilatında TKY uygulamaları üç aşamalı bir geçiş sistemi ile planlanmıştır. Süreç 2001 yılında tamamlanmış ve ilk sonuçlar değerlendirilmiştir.
MEB Merkez Teşkilatındaki bu uygulamanın artından 2001 yılında 37500 sayılı Bakan onayı ile ‘MEB Taşra Teşkilatı Uygulama Projesi’ yürürlüğe girmiştir. Bu aşamada Okul /Kurumlar Avrupa Kalite Yönetimi Vakfı tarafından geliştirilen ‘Mükemmellik Modeli” (EFQM) baz alınarak TKY Uygulama Yönergesi içerisinde belirtilen kurul, komisyon ve işleyiş hiyerarşisini oluşturulması istenmiştir. Böylece okullarda ve kurumsal olarak ilçe ve illerde, kalite kurulları ve işlevselliği sağlayacak kalite ekipler kurulmuş; bu ekiplerin görev tanımları ile sınırlılıkları belirlenmiştir. Bu ekiplerin kalite yönetim sistemi öngörüsünü gerçekleştirmek için var güçleriyle uygulama gayreti göstermesi amaçlanmıştır. Bu sayede okullar ve kurumların hedefledikleri kaliteyi yakalaması öngörülmüştür.
1999-2002 yılları arasındaki süreci değerlendirdiğimizde ulaşılan ilk sonuçlar ile uygulamaların yeterli derecede başarılı olamadığı görülmüştür. Bu açıdan kısa bir süre uygulamadan vazgeçilme veya durdurulma durumuna gelinmiştir. Ancak MEB bu durağanlığı fırsata çevirmeye çalışarak süreci revize etme yolunu seçmiştir.
İlk uygulamaların yeterli derecede başarılı olmamasının pek çok değişkene bağlı olduğunu söylemek mümkündür. Eğitimde toplam kalite uygulamalarındaki başlangıç boyutunda başarısızlığın en önemli sebebinin okullarda TKY kültürü oluşturulmadan TKY uygulamalarına geçilmesidir. Deming, Japonya’da ki süreç başlangıcında; TKY kültürünün benimsenmesi ve yerleşmesi için en az yirmi yıllık bir süreye ihtiyaç olduğunu belirtmiştir. MEB ise ilk uygulamasında TKY kültürünü oluşturmaya yönelik hiçbir adım atmadan direkt TKY uygulamalarını başlatmıştır. Bu durum eğitim toplumunda; TKY uygulamalarına inanmayan, TKY hedefleri ile bütünleşmeyen ve TKY’ yi önemsemeyen önemli bir paydaş grubunun doğmasına, ani ve tepeden inme değişime karşı, bir pasif direniş refleksi göstermesiyle karşılık bulmuştur.
MEB’in ilk uygulamalarda yeterli başarı göstermemesinin önemli ikinci nedeni olarak; TKY genel uygulama felsefesinde en alt birimle en üst birim arasında en fazla üç kademe olması ilkesini dikkate almamasıdır. MEB’in mevcut bürokratik yapısı değiştirilmeden, örgütsel anatomisinin uygunluğu araştırılmadan, yeni bir uygulama yapıya entegre edilmeye çalışılmış ve doku uyuşmazlığı sonucu TKY adaptasyonu, Türkiye’ deki eğitim kurumlarında pasif bir direnişle reddedilmiştir.
Yazımız devam edecektir…
Anahtar Kelimeler: Kalite, Toplam Kalite Yönetimi, Eğitimde Kalite.
Kaynakça:
Adams, D. (1998). Eğitimde Kalitenin Tanımlanması. (Çev. Necati Cemaloğlu). Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 4 (14). 68-81.
Aydın, R., Polat, Ü. (2008). Gelişen ve Değişen Yüzyılda Eğitimde Toplam Kaliteye Pragmatist Yaklaşımlar, XVII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi.
Bakioğlu, A., Baltacı, R. (2013). Akreditasyon, Eğitimde Kalite, Ankara, Nobel Yayınları.
Çetin, K. ve Vural, C. (2019). Eğitimde Kalite Yönetimi Uygulamaları. Ankara, Gece Kitaplığı.
Erduran, Ç., Erduran, S. ve Hacısalihoğlu, H. (2012). Eğitimde Akreditasyon ve Etkin Okul Modeli, Ankara, Anadolu Okul Yayınları.
Gawande, A. (2011). Checlist Manifesto. (Çev. Şiirsel taş). İstanbul: Domingo Yayınları.
MEB, (2002). MLO Modeli. Ankara: Düzeltilmiş III. Basım EARGED Yayınları.
Özdemir, S. (1995). Eğitimde Verimlilik ve Toplam Kalite Yönetimi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 1 (3).

Cem Öğretir - 02 Aralık 2021 16:04

Cemil Hocam, kalemine yüreğine sağlık...

Cem Hoca-İzmir - 01 Aralık 2021 22:46

Sayın Hocam, TKY önemli eleştiriler alsa da son 20 yılda eğitim yönetimine çok büyük katkılar verdiği görüşündeyim. Her şeyden önce eğitimciler yönetimsel ve gelişimsel düzeyde bir sistem sorgulamasına girdiler. Bol bol kaynak taradılar. Bilim çevreleri meydana gelen farklılaşmayı birçok çalışmaya aktarıp sahanın tartışmasına katkı verdiler. Hocam kullandığınız dil de çok akıcı, değişik. Diğer yazıları bekliyorum. Emeğine ve kalemine sağlık…

İlhan Kibaroğlu - 27 Kasım 2021 17:13

Hocam süreç aynen yazdığınız gibi oldu.

Mustafa Akcan - 27 Kasım 2021 15:40

Tebrikler Guzel bir çalışma olmuş