ÇEVREMİZDE ÇOK YAYGIN ve TEHLİKELİ BİR PSİKOLOJİK ŞİDDET – İSTİSMAR TÜRÜ GASLİGHTİNG
Psikolojik bir terim olan kelimenin Türkçede tam bir karşılığı bulunmamaktadır. Gaz ışığı, gaz lambası diye çevirebileceğimiz bu kelimenin hikayesi ise bir hayli ilginç. Kelime, 1930’larda oynanan bir tiyatro oyunundan geliyor. Senaryoya göre Jack, karısı Bella'nın psikolojisini manipüle etmek için her gün gaz lambasının ışığını biraz kısıyor. Karısı “Bu lambanın ışığı azaldı mı?” diye sorduğunda ise sert bir şekilde karşılık verip kadını aşağılıyor. Sonuç olarak Bella'nın kendisine olan güvenini yitirmesini ve “Acaba kafayı mı yedim?” sorusunu sormasını hedefliyor. İşte bu nedenle bir kişi tarafından uygulanan bilinçli duygu terminatörlüğünün adı Gaslighting oluyor.
Gaslighting, bireyin kendi hafıza, algı ve akıl sağlığını sorgulayıp irdelemeye iten bir çeşit kötü yönlendirme olarak tanımlanmaktadır. Bireyde veya seçilen grupta şüphe uyandırma, kalcı inkâr, çelişki ve yalan yoluyla peyderpey dikte edilir ve fark edilmesi kimi zaman güçtür. Gaslighting yaşanan ikili ilişkilerde baskın olan birey idealleştirme, değersizleştirme ve gözden çıkarma şeklindeki üç aşamayı izliyor.

Baskın ve maniple etme amacındaki birey ilk olarak birlikteliklerinin harika olduğu algısı yaratıp hayran olma safhasına geçilir.

Bir sonraki ve en zor olan evre, yani değersizleştirme evresinde hayranlık duyulan birey sorunlu, ideal olmayan ve hiçbir şeyi beceremeyen bir kişiye evriltilir.

Gözden çıkarma safhasında ise mağdur terk edilerek yeni arayışlara içine girilir. Bu dikteye maruz kalan kurbanlar sık sık kendilerini özür dilerken bulabilirler.
Sizin İçin Değerli Olan Şeyleri Silah Olarak Kullanırlar:
Hayatta neye önem verdiğinizi çok iyi tespit edip herhangi bir durumda değerlilerinizi size karşı etkili bir şekilde kullanırlar. Örneğin; ailenizin sizin için ne kadar değerli olduğunu bilirler ve her fırsatta onlara saldırırlar. Böylece sizi ele geçirdiklerine inanıp daha da güçlenirler.
Bariz Bir Şekilde Yalan Söylemekten Çekinmezler:
Apaçık bir şekilde yalan olduğunu bildiğiniz şeyleri saklamadan yüzünüze karşı söylerler. Peki neden bu kadar apaçık yalan söylerler? Yalanın ardından bu kişinin ne zaman yalan söyleyip ne zaman doğruyu söylediğini bilememeniz için bir örnek oluştururlar. Bu tarz insanlar sizin kafanızı karıştırarak sizi ona inanmaya zorlarlar.
Zamanla Sinsice Yıpratırlar:
Duygusal terminatörler, yıkıcı etkileriyle sizi günden güne güvensiz ve durmadan kendini sorgulayan kimseler hâline getirirler. Her zaman size kusurlarınızı hatırlatırlar, belirsizlikte bırakan davranışlarıyla zamana yayılmış bir yalnızlık içerisinde kaybolduğunuz hissine kapılırsınız. Kendi kendinizi aşağılayacak şeyler düşünür, zaman içerisinde kendinize çok büyük zararlar verirsiniz. Her şeyin farkında olmanıza rağmen yine de o kişi tarafından kabul edilmek ve onaylanmak arzusundan vazgeçemezsiniz.
Söylediklerinizi Kanıtınız Olduğu Halde İnkâr Ederler:
Söylediği veya yaptığı bir şeyi açık bir şekilde bilseniz ve hatırlasanız bile sizi ikna edebilmeyi başarırlar. Bir süre sonra siz kendinizi sorgulamaya hatta deli olduğunuzu düşünmeye başlarsınız.
Gaslight konusunda kurban olduğunu ve haliyle gerçeklik algısını yitirdiğini ve sona yaklaştığını fark eden kişinin atması gereken ilk adım karşı tarafı engellemektir.
Sosyal medya ile hayatımıza giren “engellemek” kavramı basit küslüklerde de işe yarayan bir yöntem. O halde karşı taraftaki sosyopat kişiyi engellemek ilk başarılı adım anlamına gelecektir. Telefonu ele alıp iletişimin sağlanabileceği tüm platform ve elbette ki rehberden o kişiyi engellemek mağduru olası baskılardan kurtarabilecektir.
Haberleşmeyi kesmek için bu engelleme yöntemi işe yarayabilir. Ancak en ufak bir sızıntıdan dahi faydalanmak isteyecek sosyopat tarafın kullanabileceği silahlardan biri de ortak tanıdıklardır. Onlara sizi etkilemesi muhtemel sözler söyleyerek, bu sözlerin size ulaşmasını amaçlayacaklardır. Yani büyük bir ihtimalle böyle yapacaklardır ki tecrübeyle sabit olan bu gerçeğin bilinmesinde fayda var.
Bu durumda bir adım daha atılmalı ve ortak tanıdıklara bir ültimatom verilebilir. Kesinlikle ondan bir haber getirmemeleri gerektiği kendilerine açıkça belirtilmeli. Böylece mağdur olan kişi canını sıkacak, kandırılmaya müsait durumlardan uzaklaştığı gibi bu ortak tanıdıkların da elçi konumundan kurtulmaları sağlanacaktır.
Uzm Psikolojik Danışman
Emin Okan OKYAY