İŞYERLERİNDE MOBİNG NEDEN VE NİÇİN UYGULANIR?
Bu hafta farklı bir konuyu ele almak istedim, konumuz farklı olduğu kadar aynı zamanda çağımızın kanayan yarası. Mobbing yüzünden birçok kişinin intihar ettiğini ve /veya intihara teşebbüs ettiğini yâda ağır bir şekilde depresyona girerek tedaviye muhtaç hale geldiğini bilmekteyiz. Çok uzun yıllar Mobbing mağduru olan bir kişi olarak mobbingin kişide uyandırdığı duyguları çok iyi bilirim. Peki, ama nedir bu mobbing? Ve neden kişiler birbirlerine Mobbing uygulama gereksinimi duyarlar. Şimdi ben sizlere öyle çok Akademik ifadelerle bu konuyu aktarmayacağım, hani derler ya sanat için mi olmalı? Yoksa sanat halk için mi olmalı? İşte benden bundan hareketle öyle afili kafiyeli cümleler kullanmayarak tamda herkesin anlayabileceği dilden Mobbingin ne olduğunu sizlere aktarmaya çalışacağım. Serbest olarak yazılarını yazan bir fikir yazarıyım, bunun içinde burada ele aldığım yazımdaki aktardıklarım tamamen kendi tecrübelerime ve yaşantılarıma dayanmaktadır. Öyleyse ilk önce Mobbingin ne olduğundan başlayalım yazımıza ve doğaçlama alıp başımızı gidelim bakalım nereye kadar uzayacak yazımız...
MOBBİNG NEDİR...
Mobbingin ne olduğu konusunda nette inanamayacağınız kadar tarifle karşılaşabilirsiniz, amma velâkin Mobbing denildiği zaman benim anladığım ve sizlere aktaracağım şöyle bir tariften ibarettir.
“Mobbing” demek, bir kişiyi taciz etmek, sindirmek, ona karşı kabadayılık yapmak, kabadayıvari hareketlerle gözdağı vermek, ya da rahatsız etmek için işbirliği yapan bir grup kişiyi veya tek bir kişiyi ifade eder ifade eder. Tariften de anlaşılacağı üzere mobbing yapan kişi gurupla harekette ediyor olabilir ki, muhtemeldir, çünkü başkalarından güç alıp devleşme eğilimi gösteriyordur. Yâda tek başına takıntı haline getirdiği için, gece gündüz kafada kurgulayıp mobbing uygulayacağı kişiyi kendi ağlama duvarı, yâda hastalıklı zihnini aktaracağı bir meta olarak gördüğü için tek başına mobbing uyguluyordur. Çoğunlukla her iki karakterde hastalıklı kişilerin karakterleridir ve baskın ebeveynler tarafından yetiştirilip sürekli aşağılanmaya maruz kalmış aile yapılarına sahiptirler. O halde hep birlikte Mobbing uygulayan insanların genel karakterlerine bakalım.
Mobbing uygulayan kişiler özellikle işyerlerindekiler, bunlar ister erkek ister kadın olsun, öncelikle kendilerinle barışık değildirler. Herkesin gözünün onlarda ve makamlarında olduğunu zannettikleri paranoyakça bir düşünce yapıları vardır. Hatta bazen bu işi o kadar ileriye götürürler ki herkesin arkasından konuştuğu gibi duygulara kapılarak işyerinde çalışan kişiler ile ilgili günlük çeteleler bile tutarlar. Bu çetele işi nedir dediğinizi duyar gibiyim? Evet, bu çetele işi sizin iş yerinizde mutlu göründüğünüz, gülümsediğiniz zamanların çetelesidir. Dedektif gibi gün gün takvime işlenmiştir, es keza birde bizim patron veya müdür evden huzursuz bir şekilde işyerine veya okula gelmişse, işte o zaman daha da bi yandınız. Ona göre o gün kim gülüyorsa suçludur ve onun kötülüğünü istediğiniz için, onun mutsuzluğuna gülüyorsunuzdur. Bu tipler kendileri evde eşleri tarafından çok fazla eleştirilip, aşağılandıkları için, yuvalarında mutsuz olduklarından bu olumsuz duygu yükünü başkasına aktarmaları gereğinden kaynaklı (psikolojide başkasına yöneltme, eyleme dökme (action -out ) problem yaşayarak rahatlamak için başkasına yöneltme savunma mekanizmasını kullanırlar. Kendilerinin yaşadığı tüm olumsuz duyguları başkasını aşağılayarak mobbing uygular ve bu şekilde rahatlarlar. Bunun sonucunda kendi ruhsal dengesini koruma eylemi gösterirken bir başkasına duygusal boyutta taciz ve mobbing uygular. Çoğu zaman kişi bunu bilinçli yapar, çünkü karşısındaki onun için bir tehlikedir. Peki, Mobbing ne zaman ortaya çıkar, onu da kendi dilim döndüğünce sizlere şöyle aktarayım.
Şayet bir işyerinde, bir gurup çalışan belli bir kişiye yani bir çalışana karşı düşmanca davranışlarda bulunuyorsa ve bu çalışanın yapmış olduğu çalışmalar veya karizmatik kişiliği (yakışıklı veya güzel, neşeli, sosyal, yardımsever, özgüven gibi özellikler ) kendilerini güvende hissetmelerini bu durumdan dolayı da, görevlerini yerine getirmelerini zorlaştırdığında o iş yerinde MOBBİNG meydana gelir. Mobbing hedefleri yukarıda saydığım karizmatik özelliklerin dışında, genellikle yaratıcı, zeki, adil ve etik kurallara uygun hareket eden ve yetkin olan kişilerdir. Peki, bu kişilere neden mobbing uygulanır üstte de bahsettik bir kaç şeyden ama en belirgin şık, diğer çalışanların ve patronun veya müdürün kendi pozisyonuna tehdit olarak görmesidir.
Mobbing türleri çeşit çeşittir. Yani bir insana çok farklı şekillerde Mobbing uygulanabilir. Bunlardan bazılarına değinecek olursak benim aklıma gelenleri burada sizler için kaleme alayım. İşyerlerinde çoğunlukla yapılan bir mobbing türü vardır ki bu belli bir kişi tarafından ortalığa yayılır buda, belli bir çalışan hakkında söylenti yaymaktır. Çalışanlar arasında o kişiye karşı güven duyulmaması için çıkarılan bir söylentiden ibarettir lakin etkisi güçlüdür. Kişiyi görenler ondan vebalı gibi kaçarlar dolayısı ile bu kelebek etkisi ile ikinci bir dalgayla işçi veya memurun ofiste tecrit edilmesi haline dönüşür. Şayet ofiste değil de okulda çalışan bir memur ise müdür veya müdaranım herkese onunla konuşulmaması gerektiğini tembihlemiştir ve kişi öğretmenler odasında tek başına yapayalnız oturmaktadır. Oda kalabalıktır ama kimse onunla göz teması kurmuyor hatta getirdiği kekten, börekten çörekten kimse almıyordur. Bir başka yöntem ise çalışan kişinin görevlerini yerine getirmesini zorlamak için önüne farklı farklı engeller çıkarmaktır. Mesela okulda egzersiz çalışması yapacaksınız sizin çalışmanız bitene kadar kameradan sizi izler, biraz dinleneyim çocuklar dinlensin dersiniz bit gibi başınızda biter. Hele birde kendi gibi bir müdür yardımcısı varsa okulda inanın o okul olur bir Belene kampı. Yâda bir fabrikada çalışıyorsunuz sizin işlerinizi düzgün yapmamanız için müdürünüz sürekli yanına çağırıp size ekstra iş yükleri çıkarıyorsa buda gizli mobbingtir. İşyerinde çalışan kişinin veya bir öğretmenin sürekli sözünün kesilmesi, toplantılarda kişiye söz hakkı verilmemesi hep mobbing türleridir. Tüm bunların temelinde kişiyi işine küstürmek, işten ayrılmasını sağlamak, ruhsal durumuna zarar vermek gibi eylemler yatmaktadır. İşyerlerinde veya okulda birden bire o kişiye herkes küser ve kişiyi yok sayarlar, lakap takarlar. Mesela geliyor yine kafadan kontak gibi sözler söyleyen, üst makam yalakaları başarılı yetilere sahip kişiyi görmezden gelerek yıldırma politikası uygularlar. Bu işleri daha da ileri götürebilirler, kişinin yaptığı işleri sabote edebilirler, onun hakkında sağda solda veya sınıflarda konuşarak çalışanı yâda öğretmeni zor durumlara sokabilirler. Bu tip komplo hazırlıklarında okul müdürü özellikle sınıf öğretmenlerinden yararlanır ve bir gurup mobbing canavarı tek bir kişiyi hedef alarak onu adım adım uçurumun kenarına doğru itmeye çalışırlar. Üst makamdaki kişi kendisi veya oluşturmuş olduğu mobbig tayfasıyla, günah keçisi olarak seçtikleri kişiyi sürekli suçlayarak, eleştirerek kişinin kendine olan güvenini, öz benlik algısını yok etmeye çalışırlar. Anlamsız üslupsuz, yersiz şakalarla yine kişiye karşı küçümseme hareketi ile mobbing uygulama yoluna gidilir. Statü küçümsenmesi de bir mobbing türüdür ve yine mobbing türlerinin içinde en kötüsü cinsel tacize maruz kalınmasıdır. Kişi işini kaybetme korkusu ile karşı karşıya kaldığı için kimse ile paylaşamaz bu utanç merkezli bir mobbingtir. Bu mobbing türüne daha çok kadınların ve çocukların maruz kaldığını söyleyebiliriz.
Mobbing türleri o kadar çok ki bunları çoğalttıkça çoğaltabiliriz. Bizler yaşam içinde bazılarının farkında bazılarının ise farkında bile değiliz. Sözlü yâda yazılı tehdit, Kaba ve kötü sözlerle rencide edilme gibi hareketlerde birer mobbing türüdür. Siz çalışma eğilimdesinizdir ama sürekli sizin başarılı olamayacağınız konusunda size söz söylenerek motivasyonunuz kırılır, buda farklı bir mobbing türüdür. İşinizin dışında size iş verilir, aslında o iş sizin göreviniz değildir ama sanki görevinizmiş gibi size bunu baskı yoluyla yaptırtırlar. Bir defasında çalıştığım okulun birinde Sivil Savunma Kulübü öğretmeniydim ama bana zorla okulun 3-5 yıllık stratejik planını hazırlatmışlardı. Oysaki okuduğum yönetmeliklerde bu idarenin işiydi ve bu belgeler kırmızı mühür ile gizli diye mühürlüydü. Öyle olmasına rağmen bana zorla görevim olmayan ve üç nüsha şeklinde her biri 20-250 sayfa dosya hazırlattılar. Bu örnek kendimden verdiğim bir örnekti, işte bu şekilde mobbing uygulanacak kişiye görevi olmayan birçok iş verilerek yıldırma politikası güdülür. Mobbing uygulanacak kişinin iş düzeninin bozulması da farklı bir mobbing stratejisidir. Mesela bu durumda ne yapılır onu da biraz açalım da kişilerin zihninde mobbing çeşitleri biraz daha anlam kazansın. Bu durumda kişiyi yaptığı işin dışında görevler vererek iş düzenini bozar, farklı işlere yönlendirilerek onun kendisini yetersiz görmesi konusunda alt zemin hazırlarlar. Çünkü kişi yaptığı işin dışında bir işle karşılaştığından dolayı, o işin üstesinden gelebilmek için kendini ya yenileyecek yâda yorgunluk ve isteksizlik rehavetine kapılarak karşı tarafın istediği şekilde potaya girecektir. Aslına bakarsanız her iki durumda da kişi mobbingin tesirinden kurtulamayacaktır, birinde çok yorgun hissedecek kendini diğerinde ise bir şeye yeni baştan başlayarak öğrenme eğilimi gösterecek burada aşırı efor sonucu belki de bedensel, belki de ruhsal olarak hasta olacaktır.
Mobbing sonuçları çok kötü sonuçlar doğurabilecek bir şeydir işyerlerinde. Mobbing gören kişi duygusal anlamda güçlü bir yapıya sahip değilse çok çabuk ruhsal dengesini yitirebilir. Mobbingin insan bedeninde yarattığı duysal zararları atlatmak oldukça güçtür hele birde bu kişinin öz benliğine dönük olarak yapılmışsa bunun etkileri inanılmazdır. Paramparça eder kişinin güvenini bir müddet sonra kişi gerçekten kendinin işe yaramaz olduğuna inanır ve özgüven yerle bir olunca o kişi mobbing uygulayanın veya mobbing uygulayanların şamar oğlanı diye tabir edebileceğimiz bir oyuncağı pozisyonuna dönüşür.
Meslek hayatım boyunca çok mobbing görende duydum, yapanda gördüm kendimde bizzat mobbinge uğradım hem de mobbingin hasına uğradım. Bir gün okul bahçesinde nöbetçiydim ve müdürün odası nöbet tuttuğum yerin hemen üstündeydi. Müdürün odasından hafif bir çıkıntı vardı balkon şeklinde bende tam o çıkıntının altında durmuş çocuklara “haydi çocuklar zil çaldı içeriye” diye sesleniyordum ki üst kattan aşağıya doğru kafamdan aşağıya bir kova su döküldü. Hem de üç yüz öğrenci karşısında. Allahtan hafiften arkama doğru dönmüştüm ve su sadece sağ tarafımı ıslatmıştı, üstelik kafamdan aşağıya dökülen su asitli klima suyu idi.
Peki, ama ne oldu bunun sonucunda. Nemi oldu hiçbir şey olmadı. Körlerin sağırların birbirini ağırladığı ve asılsız iftiralar, yalanlarla birbirlerine ego sıvazlaması yaptıkları bir okulda ne olabilirdi ki. Herkes üç maymunu oynadı kimse duymadı, görmedi, bilmedi ve hatta neredeyse benim halüsinasyon gördüğüme beni inandıracaklardı o derece yani. Allahtan öğrenciler görmüştü ve bir yıl boyunca söylenip durdu, müdür Felsefecinin kafasından aşağıya su döktü diye ve ben gerçekten çok üzüldüm. Yalnız ilahi adalet diye bir şey var, hani şu hiç şaşmayan Rabbimin adaleti işte o adalet öyle bir işledi ki hepsinden bir şekilde yaptıkları tek tek çıktı ve çıkacakta. Sadece zaman evet sadece zaman gerekiyor bazı şeyler için ve şayet sabrederseniz inanın Rabbim sizi mükâfatlandırıyor tıpkı benim şimdi yeni okulumda duyduğum huzur gibi, duyduğum duygular gibi. Dokuz yıl o cehennem okulda görev yaptıktan sonra Rabbim bana öyle bir mükâfat verdi ki evimin tam karşısına atandım ve yine öyle bir müdür verdi ki bana sanki bir melek ve diğer idarecilerim ve arkadaşlarım hepsi inci tanesi gibiler. Üçüncü senemin içindeyim ve hala sanki ilk günkü gibi heyecan, huzur ve mutluluk doluyum, işyerindeki huzur kişinin verimli çalışabilmesinin yegâne şartı. Bunun için bir işyerinde başarı isteniyorsa önce mobbing unsurları yok edilmeli, çalışanları tehdit eden ortamdaki sorunlar liyakatli idareciler veya duygusal zekâsı güçlü yöneticiler tarafından, negatiften pozitife çevrilebilmeli. İşte o zaman işyerinde hem üretimde hem eğitimde adına ne derseniz deyin başarıyı yakalarsınız.
Yönetim dediğimiz şey oldukça önemli bir olay öyle egosunu tatmin etmek için yönetici olanları kast etmiyoruz. İki kelimeyi bir araya getiremiyor, evde eşi tarafından yâda anası babası tarafından sürekli duygusal tacize maruz kalıyor sonrada bu tacizin yaratmış olduğu deformasyonu gelip işyerinde çalışanlara aktararak kendini tedavi etmeye çalışan tiplerden ne müdür ne müdüranım nede iyi bir fabrika yöneticisi olur.
Bazı durumlarda mobbing yiyen kişi bu mobbingten kurtulabilmenin çarelerini aramaya başlar ve çalışma azmini farklı yönlere kanalize ederek çıkar yol bulmaya çalışır. Tıpkı benim 2015 yılında başlayıp 2018 sona erdirdiğim, 81 ilden 81 okulun ve 81 öğretmenin temsilci olarak ortak olduğu ayrıca 250 yardımcı öğretmen ve 10.000 öğrencinin çalıştığı ulusal bir proje olan “Çemberimde Gül Oya” Projesini yaparak onu başarıya ulaştırmam gibi. Bu projeyi yapınca o kafamdan aşağıya su döken müdür bana şöyle demişti “ne olmuş sanki 81 ili bir araya getirmişsin, bir b...u yapmışsın, 81 ili bir araya getirmekte ne var “demişti beni karşısına çağırarak. Ama kendisi küçücük bir okulda 30 öğretmeni yönetemiyordu, oysaki ben bu projede çalıştırdığım hiç kimseyi tanımıyordum ve hepsini internetten bulmuş üstelik hepsini gönüllü çalıştırmıştım. Projede çalışan herkes cebinden para harcamış ve her birinin hayatlarına dokunmuş proje tam 36 boyunca sürmüştü. Önümüzdeki hafta yemiş olduğum bu mobbingten kurtuluş çaresi olarak nasıl bu projeyi geliştirdiğimi ve neler yaptığımı sizlere anlatayım. O halde önümüzdeki haftaya kadar mobbingsiz günlerde görüşmek ve mobbingsiz günlere uyanmanız dileklerimle. Siz siz olun öz benliklerinize yapılan hiç bir eleştiriyi başınızı eğerek kabul etmeyin. Şayet bu şekilde sürekli hareket ederseniz sonuçta kendi kişiliğinizden çok farklı bir kişiliğe bürünür ve pısırık, güvensiz, paronoid bir kişi olur çıkarsınız.
Sevgi ve Saygılar
Nesrin KARADUMAN
& quot;