EĞİTİMİN ÖZÜ: BİREYSEL FARKLILIKLAR
Prof. Dr. Ali Rıza ERDEM
Adnan Menderes Üniversitesi, Eğitim Fakültesi
Aynanın karşısına geçin, ne görüyorsunuz?
Aynanın karşısına geçen insan, aynada fiziksel olarak bireysel farklılıklarını görmektedir.
Birey, her yönüyle farklıdır ve kendine özgüdür, bu farklılıkları onu diğer insanlardan ayırmaktadır. Bireyin siması, boyu, saç ve göz rengi, yüz hatları, jest ve mimikleri ve daha birçok özellikleri kendine özgüdür; asla bir başkasına benzemez. Birey, genetik özelliklerini taşıdığı ne annesinin ne de babasının kopyasıdır. Birey bazı açılardan genetik özelliklerini taşıdığı anne ve babasına benzese bile tamamen farklıdır.
Biyolojik, psikolojik, sosyolojik ve kültürel bir varlık olan insan bireysel farklılıklarından, diğer bir deyişle bireysel özelliklerinden dolayı karmaşıktır. İnsanlar arasında benzerlikler ve ortak yönlerden daha fazla insanları birbirinden ayıran ve biricik kılan birçok bireysel özellikler vardır. Bireysel özellikler insanı hem biricik ve tek kılmakta hem de kendini gerçekleştirebilmesi için potansiyel ve fırsatlar sunmaktadır. Bireyi diğer insanlardan farklılaştıran bireysel özellikler “zekâ”, “yetenek”, “ilgi”, “öğrenme stili”, “cinsiyet”, “kişilik”, “denetim odağı”, “öz-yeterlik inancı”, “epistemolojik inançlar” boyutlarındadır.
Eğitim nihai amaç olarak bireyin özelliklerden hareketle bireyin kendini gerçekleştirebilmesini hedeflemektedir. Bu açıdan değerlendirildiğinde bireyi diğer insanlardan ayıran bireysel özelliklerini tanımadan eğitim verirken bireye rehberlik yapılamaz. Bunun için öğretmenin öğrenmesine rehberlik ettiği öğrenenin bireysel özelliklerini bilmesi gerekmektedir. Fakat bunu söylemek çok kolay fakat gerçekleştirmek çok zordur. Çünkü bireyi, insanı her yönüyle tanımak hem özel bir beceri hem de özel bir çaba ve zaman ister. Ayrıca insanın karmaşık bir varlık olması da, insanı anlamayı ve tüm yönleriyle tanımayı zorlaştırmaktadır.
Bireysel özellikler insanın tüm hayatını etkilediği gibi öğrenmesiyle ilgili süreçleri de etkilemektedir. Öğrenenin öğrenmesiyle ilgili tüm faktörler ve süreçler bireysel özelliklerine göre değişmektedir. Öğretmenin, öğrenmesine rehberlik ettiği öğreneni hem bireysel özellikleri açısından çok iyi tanıması hem de eğitimde etkin işe koşması gerekmektedir. Bunun gerçekleştirilebilmesi zaman ister, bir anda olmaz. Bireysel özellikleri tanıma ve eğitimde etkin işe koşabilme açısından anaokulu ve sınıf öğretmenleri öğrenenle her gün ve yıllarca birlikte olduğu için daha avantajlıdır. Branş öğretmenleri (ortaokul, lise ve üniversite) öğrenenle haftanın belli saatleri ve belki bir yıldan az, belki bir yıl, belki de iki yıl birlikte olduğu için bireysel özellikleri tanıma ve eğitimde etkin işe koşabilme açısından daha dezavantajlıdır.
Öğrenenin bireysel özelliklerini eğitimde etkin işe koşabilme açısından şunlar söylenebilir:
i. Her öğrenen “zekâ”, “yetenek”, “ilgi”, “öğrenme stili”, “cinsiyet”, “kişilik”, “denetim odağı”, “öz-yeterlik inancı”, “epistemolojik inançlar”ıyla diğer öğrenenlerden farklıdır. Öğretmenin öğreneni diğer öğrenenlerden ayıran ve biricik yapan bireysel özelliklerini bilmesi hem öğrenene bireysel özelliklerini fark ettirebilmesi hem de öğrenenin öğrenmesine rehberlikte etkili işe koşabilmesi açısından çok önemlidir. Öğreneni bireysel özellikleriyle tanıyabilmesi için öğretmenin bireysel özelliklerin ne olduğu ve nasıl tanılanması gerektiği konusunda yeterli hale getirilmesi gerekmektedir.
ii. Öğrenenin kendi öğrenmesini gerçekleştirebilmesi için bireysel özelliklerinin farkında olması gerekmektedir. Öğretmenin öğrenene kendi bireysel özelliklerini bilebilmesi ve tanıyabilmesi için “ayna” olması gerekmektedir. Öğretmenin öğrenene bireysel özelliklerini fark ettirirken de yine öğrenenin bireysel özelliklerini dikkate almalıdır.
iii. Öğrenenin öğrenmesine rehberlikte bireysel özelliklerini etkili işe koşması. Öğrenenin öğrenme süreçleri bireysel özelliklerine göre şekil almaktadır. Öğretmenin öğrenenin öğrenmesine rehberlik ederken bireysel özelliklerini etkili olarak işe koşabilmelidir. Her bir öğrenen için bireysel özellikler farklı olacağından, her bir öğrenenin öğrenmesine rehberlik ederken bireysel özelliklerine göre öğrenme ortamı ve etkinlikleri organize etmek öğretmeni yeterliklerini uygulamaya koyabilmesi açısından oldukça zorlayacaktır.
Kaynakça
Erdem, A. R. (2018) “Öğrenmeyi öğretmeyi öğrenmiş öğretmen” eğitimi modeli (4ÖEM), Ankara: Eğiten Kitap
& quot;