Sosyal bilimlerdeki çoğu kavram gibi yetişkin eğitimi kavramı da sınırları net belirlenemeyen kavramlardan biridir. Yetişkinin yaşadığı zamana ve yetişkinlerin ihtiyaçlarına göre bu kavramın içeriğinde değişimlerin olduğu görülmektedir. Literatür incelendiğinde bu kavramın içeriğine uygun çeşitli tanımların yapıldığı görülmektedir. Bu tanımlamalarda özellikle Latincede büyümek (adolescere) fiilinin temel alındığı görülmektedir. Bu bağlamda yetişkin terimi, ergenlik çağından yaşlılığa kadar olan devre olarak tanımlanmaktadır. Yetişkin aynı zamanda fiziksel gelişimini tamamlamış, olgun bir birey olarak sorumluluk almış kendisine ve topluma yeni değerler katan kişidir.
Çağımızda bilim ve teknolojideki hızlı gelişmeler, toplumsal yapının çeşitli alanlarında değişmelere neden olmaktadır. Ülkemizde cumhuriyetin kuruluşuyla beraber eğitim alanında hızlı değişimlerin olduğu söylenebilir. Ülkemizin olanaklarına göre yetişkin eğitimindeki eğilimleri belirleyen kurumların çağın gereklerine göre bu görevi yerine getirdiğini söylemek oldukça zordur. Ülkemizde yetişkin eğitim kavramı halk eğitim, yaşam boyu eğitim, sürekli eğitim ve toplum eğitim gibi kavramlarla beraber kullanıldığı görülmektedir.
Ülkemizde yetişkin eğitim alanında kurumlara baktığımızda bu kurumların tarihsel süreç içinde önemli görevler yerine getirdiği görülmektedir. Cumhuriyet öncesinden günümüze kadar iz bırakan kurumların başında medreseler gelmektedir. Daha sonra esnaf arasında dayanışmayı artıran ve gençlerin meslek edinmelerinde ahilik teşkilatının kurulduğu görülmektedir. Süreç içinde ahiliğin işlevlerinden daha geniş işlevler yüklenilen loncaların oluştuğu görülmektedir. Ana görevi yetişkin eğitim olmayan ordu eskiden olduğu gibi günümüzde de yetişkin eğitiminde önemli görevler yerine getirmektedir. Cumhuriyet öncesinde bu kurumların işlevlerinde değişmeler aynı zamanda bu kurumların eğilimlerini de yansımaktadır.
Cumhuriyetin kuruluşu ile beraber yetişkin eğitimini veren kurumların çağın gereklerine göre örgütlendikleri görülmektedir. Bu kurumların başında 1926’da kurulan Halk Eğitim Şubesi gelmektedir.
Daha sonra gördükleri işlevleri farklı olmakla beraber amacı yetişkin eğitimi olan Halk Derslikleri, Millet Mektepleri, Halk Okuma Odaları, Halkevleri ve Halk Derslikleri, Köy Eğitmen Kursları ve Köy Enstitülerinin görev yaptıkları görülmektedir. Kurumların kuruluş tarihleri değişmekle beraber yeni kurumları ortaya çıkaran temel olgu ise yeni ihtiyaçların ve yeni eğilimlerin ortaya çıkmasıdır.
Günümüzde kamu kurumları kadar yetişkin eğitiminde rol oynayan kurumların başında sivil toplum kuruluşları gelmektedir. Dünya genelinde STK’ların tarihi 19. yüzyılın ortalarına kadar uzanmaktadır. Dünya genelindeki sivil toplum örgütlerinin sayısı 10 milyon olarak tahmin edilmektedir. Yetişkin eğitiminde gelişmiş ülkelerde kamu kurumları kadar sivil toplum kuruluşlarının önemli rol oynadıkları söylenebilir. Ülkemizde sivil toplum kuruluşlarının yaygınlaşması daha çok yenidir. Yetişkin eğitiminde gönüllüğü esas alan bu yapılar toplumsal yaşamda önemli bir boşluğu gidermektedirler. Özellikle küreselleşmenin devletlerin politikalarını etkilediği bir çağda yaşıyoruz. Küreselleşmenin getirdiği sorunları çözmede sivil toplum kuruluşların önemli hizmetler ürettiği görülmektedir.
Yetişkin eğitimi iyi programlanması ve iyi planlanması gereken bir konudur. Dünyada ve ülkemizde yetişkin eğitiminden sorumlu tek bir kurum yoktur. Bütün kurumlar kendi ihtiyaçlarına göre çeşitli eğitim programları düzenlemektedirler. Dünyada genel eğilim bu işi yapan kurumların profesyonel olmasıdır. Profesyonel bir ekip tarafından hazırlanmayan bir yetişkin eğitim programı yetişkinlerin daha önceden elde etikleri öğrenmelerin tekrarından öteye geçmeyebilir. Yetişkinin psikolojik gelişim özellikleri; yetişkinlik dönemlerine göre farklılıklar göstermektedir. Bütün yetişkinler, oldukça karmaşık olan çeşitli yaşam biçimleri ile bu eğitim programlarına katılmaktadırlar. Yetişkin eğitimi, yaşam boyunca devam eden bir etkinlik olduğu için bıktırılmamaları gerekir. Yetişkin eğitim programlarında genel eğilim yetişkinlerin fizyolojik, psikolojik ve sosyal özelliklerini dikkate alan eğitim etkinliklerinin düzenlenmesidir.
Doç. Dr. Mehmet TEYFUR (Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü)