Mesleki Ortaokulların Açılmasının Hukuki Bir Analizi
Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) Web sayfasında 12 Eylül 2024 tarihinde “Türkiye'nin İlk "Mesleki Ortaokulları"nın Eğitim Vereceği İller Belli Oldu” başlığıyla bir haber yayınlandı (MEB, 2024a) Haberin alt başlığında, “Millî Eğitim Bakanlığınca mesleki ve teknik Anadolu liseleri bünyesinde bu yıl eğitim vermeye başlayacak Türkiye'nin ilk "mesleki ortaokulları" 4 ilde açılacak” açıklaması vardı. Haberin ayrıntısında Türkiye'de ilk defa ortaokulda öğrenim görecek öğrencilerin kabul edileceği mesleki ve teknik Anadolu liseleri bünyesindeki mesleki ortaokulların Bursa, Sivas, Konya ve Burdur'da açılacağı açıklanıyordu. Haberde mesleki ortaokul açılmasının amacı aşağıdaki şekilde açıklanıyor:
"Mesleki ortaokullar" uygulamasıyla ortaokul dönemindeki öğrencilerin mesleki eğitime ilişkin farkındalığının oluşması, öğrenci ve velilerinin ortaokul sonrası eğitim planlamaları sürecinde meslekler hakkında daha sağlıklı bilgilere ulaşması amaçlanıyor.
Bu ortaokullarda eğitim alacak öğrencilerin beceri ve yeteneklerinin daha erken yaşlarda keşfedilip yetenekleri doğrultusunda uygun eğitim sürecinin planlanması hedefleniyor.
Açılan dört ortaokul için de bu okullara nasıl öğrenci alınacağına ilişkin olarak, bir merkezden hazırlandığı belli olan “5. Sınıf Öğrenci Alım Kılavuzu” yayınlanmış (MEB, 2024b). Öğrenciler, okulun özelliğine göre karma ya da tek cinsiyetli olarak kabul ediliyor ve okulların kontenjanları 20-30 arasında okula göre değişiyor. Alınacak öğrencilerin sınavla alınacağı belirtiliyor ve bu ortaokullara kayıt yaptırabilmek için sınava girmek ve sınav sonucuna göre sıralamada okulun kontenjanı içinde yer almak gerekiyor.
Kılavuz’da sınavın dayanağı olarak Millî Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliğinin 20/A maddesinin 4. Fıkrası gösterilmiş ve madde, kılavuza şu şekilde yazılmış:
“Gerekli görülmesi hâlinde bünyesinde ortaokul bulunan okulların ortaokul kısmına öğrenci alımı, okul yönetimince yapılacak yazılı ve/veya sözlü sınav sonucuna göre yapılabilir.”
Kılavuz’da belirtilen sınavın dayanağı ile ilgili bir sorun var. O sorun da kılavuzu hazırlayanların Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliğinin 20/A maddesinin 4. Fıkrasını değiştirerek kılavuza yazmalarıdır. Maddenin orijinali şu şekildedir (MEB, 2016):
“Gerekli görülmesi hâlinde bünyesinde ortaokul bulunan proje okullarının ortaokul kısmına öğrenci alımı, okul yönetimince yapılacak yazılı ve/veya sözlü sınav sonucuna göre yapılabilir.”
Sınavın dayanağı olarak gösterilen yönetmelik maddesinde ciddi bir hata bulunmaktadır. Kılavuzda yer alan madde, orijinal yönetmelik maddesinden farklı olarak değiştirilmiştir. Orijinal maddeye göre sınav sadece proje okullarında uygulanabilirken, kılavuzda tüm ortaokullar için sınav yapılabileceği belirtilmektedir. Bu durum, sınavın yasal dayanağını zayıflatmaktadır. Kılavuzu hazırlayanlar bu değişikliği yanlışlıkla mı yapmışlardır? Bu sorunun yanıtını tam olarak bilme şansımız yok ama bildiğimiz şey, bünyesinde ortaokul açılan mesleki ve teknik Anadolu liselerinin proje okulu olmadığı ve anılan ortaokullara öğrenci alırken sınav yapmanın mevzuata uygun olmadığıdır. Ayrıca unutulmaması gereken husus “bütün ortaokullara geçişin herhangi bir sınava tabi olmaksızın e-okul sisteminden merkezi olarak Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre yapılacak olmasıdır” (Ünal, 2024). Anılan bu sorunlar, bir yönetmelik değişikliği ile kolayca çözülebilir. Dolayısıyla aslında varmak istediğim yer farklı. Bu kapsamda, basitçe çözülemeyecek ve tartışılması gereken asıl sorun, MEB’in 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’na rağmen mesleki ve teknik Anadolu liselerinin bünyesinde ortaokul açmasıdır.
Meslek liselerinin bünyesindeki ortaokul kısımlarının kapatılması, sekiz yıllık kesintisiz zorunlu ilköğretim düzenlemesiyle birlikte 1997-1998 öğretim yılından itibaren olmuş ve bu düzenleme çokça tartışma konusu olmuştur. 2012-2013 öğretim yılından itibaren de ortaokullar, 4+4+4 olarak kesintili bir şekilde düzenlenerek, 12 yıla çıkarılan zorunlu eğitimle birlikte yeniden açılmıştır. Zorunlu eğitimin kesintili 12 yıla çıkartılmasıyla ilgili düzenlemeler yapılırken mesleki ortaokulların da açılması, mesleki teknik eğitimin ortaokuldan başlaması önerilere de gündeme gelmiş ancak bununla ilgili yapılan öneriler uzun tartışmalar sonucunda TBMM’de kabul edilmemiştir.
1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunun ilgili maddeleri halihazırda şu şekildedir:
“Madde 24.İlköğretim kurumlarının ilkokul ve ortaokul olarak bağımsız okullar hâlinde kurulması esastır.
Madde 25.İlköğretim kurumları; dört yıl süreli ve zorunlu ilkokullar ile dört yıl süreli, zorunlu ve farklı programlar arasında tercihe imkân veren ortaokullar ile imam-hatip ortaokullarından oluşur.”
Ortaokulların nasıl kurulabileceğine ilişkin 1739 sayılı kanun oldukça açık olup, MEB’in mesleki ve teknik Anadolu liselerinin bünyesinde “mesleki ortaokul” açması yasaya açıkça aykırıdır. Bu aykırılık nedeniyle yazının asıl konusu, mesleki ve teknik Anadolu liseleri bünyesinde eğitim verecek mesleki ortaokullara nasıl öğrenci alınacağı değil, mesleki ortaokulların açılması, açılabilmesidir.
MEB yetkilileri, yazının başlangıcında verilen internet sitesinde yaptığı açıklamayı göstererek açılan mesleki ortaokullarda meslek eğitimi yapılmayacağını, öğrencilerin meslekleri, ilgi ve yeteneklerinin tanınmasının amaçlandığını ifade edebilirler. Kılavuzun 36. Maddesinde yer alan “Okulumuzda 2024-2025 öğretim yılı için normal ortaokul müfredatı okutulacaktır” (MEB, 2024b), bu ifadeyi doğrulayabilir. Bunun yanında Konya’da mesleki ortaokulun açıldığı, Gazi Kız Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi internet sitesine girildiğinde karşımıza çıkan TRT HABER’in konuyla ilgili haberinin bir bölümünde okul müdürü şunları söylüyor (MEB, 2024c):
“Ortaokul kısmandaki müfredatımız diğer ortaokullarla aynı. Sadece 2 saat meslekleri tanıma ile ilgili ders var. Bunu çocukların ders programına yerleştirdik.”
Buraya kadarki bilgilerden MEB’in mesleki ortaokulları meslek eğitimi yapmak için değil, öğrencilerin meslekleri, ilgilerini ve yeteneklerini tanımak için açtığına ilişkin yapabileceği açıklamaların doğru olabileceği varsayılabilir. Ancak bu sefer de şu soru gündeme geliyor: MEB, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından ortaokullar için “meslekleri tanıma dersi” programı kabul edildi mi? Araştırmalarımda gördüğüm kadarıyla kabul edilen böyle bir program yok. Öyleyse bu dersin amaç ve içeriğini kim belirliyor? Bu ders mesleki ortaokullarda nasıl uygulanabiliyor? Ayrıca, ortaokul öğrencilerinin meslekleri, ilgi ve yetenekleri tanıması için illa mesleki ortaokulda öğrenim görmesi mi gerekiyor? Öyleyse bunu nereden biliyoruz? Sorulara yanıt vermek için yaptığım araştırmalara göre verdiğim yanıtlara göre “ortaokul öğrencilerinin meslekleri, ilgi ve yetenekleri tanıması için mutlaka mesleki ortaokulda öğrenim görmesi gerekmiyor”. İmam hatip ortaokulları ve ortaokullarda öğrencilerin meslekleri, ilgi ve yeteneklerini tanıması, özellikle seçmeli derslerin doğru kullanılmasıyla pekâlâ mümkündür.
MEB’in birçok hukuk dışı uygulamayı göze alarak mesleki ortaokul açmak için bu kadar çabalaması çok doğal görünmüyor. Ne yani! MEB sadece 2 saat fazladan meslekleri tanıma dersi vermek için mi mesleki ortaokul açıyor? Biraz niyet okuması yaparak; MEB, “Haşlanmış Kurbağa Hikayesi”nde olduğu gibi, toplumu mesleki eğitim ortaokullarında mesleki eğitim yapmaya ve bu okulları yaygınlaştırmaya yavaş yavaş hazırlamaya çalışıyor diyebilirim. Niçin böyle yaptığı konusunda fikrim var ama daha fazla niyet okuması yapmayacağım. Söylediklerim doğruysa yeni bir soru karşımıza çıkıyor. MEB’in yapmaya çalıştığı, mesleki eğitim ortaokulları açmak ve yaygınlaştırmak doğru bir hamle mi? Sorunun yanıtını vermek, mesleki ortaokulların açılmasının eğitim sistemine ve öğrencilere olan potansiyel etkilerini, tartışmak çok önemli bir konu olmakla birlikte bu yazının kapsamı dışında.
Burada MEB olarak bahsettiğim, gerçekte Milli Eğitim Bakanı Sayın Yusuf Tekin. Öngörülerim, Yusuf Tekin Milli Eğitim Bakanı olarak kalmaya devam ederse mesleki teknik eğitimin ortaokullarda yapılıp yapılmamasını çokça tartışacağımızı söylüyor.
Gelecekteki olası bu tartışma için şimdiden tarafımı belli eden bir açıklama yapayım: Bana kalsa hukuki metinlere aykırı olarak açılan bu mesleki ortaokulları eğitim sistemine ve öğrencilere olan potansiyel olumsuz etkileri nedeniyle hemen kapatırım. Sorun şu ki bana kalmıyor ve konuyu şimdiye kadar ne muhalefet partileri ne sendikalar gündeme getirmedi. Muhtemelen sorunun farkında değiller ya da uygulamayı sorun olarak görmüyorlar.
Kaynakça:
Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2024a). Türkiye'nin ilk "Mesleki Ortaokulları"nın Eğitim Vereceği İller Belli Oldu. Erişim: https://www.meb.gov.tr/turkiyenin-ilk-mesleki-ortaokullarinin-egitim-verecegi-iller-belli-oldu/haber/34771/tr
Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2024b). Okulumuzda Mesleki Ortaokul Açılıyor. Erişim: https://selcuklugazikizmesleklisesi.meb.k12.tr/icerikler/okulumuzda-mesleki-ortaokul-aciliyor_15391920.html
Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2016). Millî Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği. Erişim:
https://www.mevzuat.gov.tr/File/GeneratePdf?mevzuatNo=18812&mevzuatTur=KurumVeKurulusYonetmeligi&mevzuatTertip=5
Ünal, A. (2024). Ortaokul İçin Yabancı Dil Ağırlıklı Sınıf Sınavları: Yasal mı, Yasak mı?. Nirvana Sosyal Bilimler Dergisi. Erişim: https://www.nirvanasosyal.com/h-2022-ortaokul-icin-yabanci-dil-agirlikli-sinif-sinavlari-yasal-mi-yasak-mi.html
Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2024c). Mesleki eğitim ortaokulda başlıyor. Erişim: https://selcuklugazikizmesleklisesi.meb.k12.tr/.