YAPAY ZEKÂ ÇAĞINDA ÖĞRETMENLİK
Prof. Dr. Ali BALCI
Giriş
Gelinen Yapay Zekâ (YZ) çağında öğrenim, öğretim ve öğretmede büyük değişme ve gelişmeler yaşanmaktadır. YZ, her öğrenci için öğrenme deneyimini kişiselleştirebilmekte, anında geri bildirim sağlayabilmekte ve ilerlemelerini izleme olanağı sağlayabilmektedir. YZ ayrıca öğretmenlerin kendi öğretim uygulamalarını izlemelerine ve geliştirmelerine de yardımcı olabilmektedir. Ancak bunun için, öğretmenlerin yeni beceriler öğrenmesi ve yeni zorluklara uyum sağlaması gerekmektedir. Öğretmenlerin bu doğrultuda YZ araçlarını nasıl kullanacaklarını, verileri nasıl yorumlayacaklarını ve öğrenci ve velilerle nasıl iletişim kuracaklarını öğrenmeleri gerekir (Agrain, 2024). Kısaca öğretmenler için YZ okuryazarlığında yeterlik, kaçınılmazdır.
Gelinen noktada YZ, öğretimi ve öğrenmeyi geliştirmede önemli bir potansiyele sahiptir. Öyle ki okullarda ve kampüslerde YZ gittikçe kabul görmekte ve geleneksel öğretim yöntemlerine meydan okumaktadır. YZ araçları, güvenli ve uygun şekilde kullanıldığında öğrenci motivasyonunu artırabilir, özelleştirilmiş öğrenme yollarıyla tüm öğrencilere daha geniş bir eğitim içeriği erişimi sağlayabilir, eğitimcilerin zamanını tasarruf ettirerek öğrencilere daha etkileyici deneyimler sunmalarına olanak tanıyabilir ve daha fazlasını yapabilir durumdadır (NEA, 2024).
YZ Kullanımı Politikasının Belirlenmesi
Günümüzde öğrencilerin istesek de istemesek de YZ araçlarını kullandıkları görülmektedir. Önemli olan özellikle de sınıfta bu kullanımın nasıl olacağının belirlenmesidir. Bu ilk elde büyük ölçüde her öğretmenin kendi kararıdır ve ders hedefleri ve disiplin normlarına göre değişme gösterebilir. Burada şu sorular akla gelebilir: Öğrencilere YZ kullanımına ne zaman ve nasıl izin verilmeli? Bir görevi tamamlamaları için öğrencilerden YZ aracı kullanmalarını istemek doğru mu? Kullanmalarını isteme durumunda alıntı yapmaları gerekir mi? Bu sorular özellikle de sınıfta YZ kullanımıyla ilgili ulusal bir politikanın geliştirilmesini ve öğretim-ders programında belirtilmesini önermektedir. Akademik bütünlük açısından öğretmenin öğrenci çalışmalarından beklentileri söz konusu olduğunda böyle bir politikanın geliştirilmesi, şu üç konuya açıklık getirecektir ( Leary, Varela, Casarez ve Ambrose, Uk.):
- YZ’nin yetkilendirilmiş ve yetkilendirilmemiş kullanımı,
- YZ kullanımının uygun şekilde kabul edilmesi,
- Politikaya uymamanın sonuçları.
Pek tabii ki ulusal, bölgesel politika doğrultusunda deyim uygunsa öğretmenin mikro YZ politikasını öğretmenin öğrenci görüşlerine başvurarak şekillendirilmesi gereklidir. Bu, öğrencilerin görüş ve deneyimlerine saygı duyulmasını sağlayacak, sonunda politikaya uyumu artıracaktır.
YZ’nin Doğası ve Çalışması
YZ, özünde büyük bir veri kümesinden belli kalıpları arayıp bulma ve "öğrenme" fırsatı sağlayan istatistiksel bir modeldir. YZ daha sonra, tespit edilen kalıplara dayanarak olasılıklara göre yeni çıktılar oluşturur. Örneğin bir YZ istatistiksel modelinin, şimdiye kadar gönderilen tüm kısa mesajlarla eğitildiğini hayal edelim. Bu model "teşekkür" kelimesinin ardından "ederim" veya "bana" sözcüklerinin gelmesinin daha olası olup olmadığını bulabilir mi? "Teşekkür" kelimesinin ardından "ederim" gelmesinin daha olası olduğunu varsayalım. Şimdi, tatilde harika vakit geçirdiğinizi arkadaşınıza bildirmek için YZ’nin bir kısa mesaj yazmasını istediğinizde, "teşekkür ederim" ifadesini "teşekkür bana" ifadesinden daha olası bir şekilde dâhil edeceği görülecektir. Açıkçası uzmanından YZ’nin nasıl çalıştığını öğrenmek gerekli olacaktır. Öğretim, öğrenim ve araştırma için çeşitli işlevlere sahip YZ araçlarını listelerken, YZ’nin verileri nasıl toplayıp paylaştığını, telif hakkı sorunlarını ve erişilebilirlik hususlarını göz önünde bulundurmak faydalı olacaktır (Center for Teaching ve Learning, uk.).
YZ’nin Gelişimi
Microsoft Open AI, Kasım 2022'de ChatGPT'nin üçüncü sürümünü (ChatGPT 4) piyasaya sürmüştür. Bu sürüm kısa sürede yüz milyonlarca kullanıcıya ulaşarak dünyanın en hızlı yayılan yazılım uygulamalarından biri haline gelmiştir. Bu teknoloji bazılarında adeta "YZ kaygısı" geliştirmiş ancak; avukatlar, öğretmenler, sağlık çalışanları, video oluşturucuları gibi meslek gruplarında destek bulan "insan benzeri" araçların yeni bir çağının habercisi olarak benimsenmiştir. ChatGPT’nin ilk sürümü 2018'de piyasaya sürülmüş, onu her yıl yeni sürümler takip etmiştir. Üçüncü sürümün ilk sürümden farkı, kullanıcıların sorularına yanıt vermek için kullandığı bilgi tabanıdır. ChatGPT 1, 117 milyon parametre üzerinde "eğitilmişken". 2023'te piyasaya sürülen mevcut sürüm (ChatGPT 4), bir trilyon parametre üzerinde "eğitilmiştir; ayrıca da internete canlı erişim sağlamaktadır. Zamanla ChatGPT’nin daha doğru hale geldiği, daha az "saçma" yanıt ürettiği, önyargıyı azalttığı ve dünyanın daha fazla dilinde daha fazla bilgiye eriştiği görülmüştür (NEA, UK.).
Microsoft, Open AI tarafından geliştirilen ChatGPT ve diğer YZ ürünlerini entegre etmek için 10 milyar dolar harcamış ve bunları, Office ürünlerinin tamamına, "co-pilot" adı verilen büyük dil öğrenme modeli tabanlı YZ sistemleri olarak entegre etmeye girişmiştir. Sonunda bu, kullanıcıların Word'de belge yazmasına, PowerPoint slayt sunuları oluşturmasına veya Excel'de veri analizi yapmasına olanak tanırken, 7/24 dijital bir asistana erişerek iş akışını hızlandırmayı ve görevlerin karmaşıklığını azaltmayı sağlar hale gelmiştir. Pek tabii ki ChatGPT gibi YZ sistemlerinin ortaya çıkışıyla derin endişeler de dile getirilmiş ve yasal, etik, siber güvenlik ve önyargı konularının daha iyi anlaşılması gerektiği vurgulanmıştır. Öyle ki bazı okul bölgeleri ve eğitim kurumları, ChatGPT'yi, "kopya çekme" ve "intihal motoru" olarak gördükleri için yasaklamışlardır. Avrupa ve Asya'daki bazı hükümetler, bu ürünlerin gizlilik ve güvenlik konularıyla ilgili endişelerinden dolayı erişimini durdurmuş ve uyumluluğun gösterilmesini beklemektedirler (NEA, uk.).
Sonuç olarak, özellikle eğitim alanında YZ hakkında büyük bir tartışma yaşanmaktadır. Bu noktada ileri düzey YZ'nın eğitimdeki dağıtımının altında yatan sorunlar ve olası gelecekleri, tartışılıp araştırılmalıdır. Öğretme, öğrenme ve değerlendirme çalışmalarına etki edebilecek YZ'nın belirli kullanımları için bir yol haritası önerilmesi gerekli hale gelmiştir.
Öğretmenler için YZ Araçları
Öğretmenlere öğretim ve öğrenmenin farklı yönlerinde yardımcı olabilecek birçok YZ aracı bulunmaktadır. Öğretmenlere faydalı olabilecek popüler araçlardan bazıları aşağıda sıralanmıştır (Agrain, 2024):
İçerik oluşturma. ClassPoint YZ ve Quillbot gibi araçlar, dersler için sorular, sınavlar, slaytlar ve diğer materyalleri hazırlamaya yardımcı olabilektedir. ClassPoint YZ, Bloom Taksonomisi seviyelerine dayalı olarak herhangi bir PowerPoint slayıtından sorular oluşturabilir durumdadır. Quillbot ise herhangi bir metni yeniden yazmaya, özetlemeye ve dil bilgisi ve intihal kontrolü yapmaya yardımcı olabilmektedir.
Değerlendirme ve geri bildirim. Gradescope ve Formative YZ gibi araçlar, ödevleri, sınavları ve projeleri daha hızlı ve daha doğru bir şekilde değerlendirmeye yardımcı olabilmektedir. Gradescope, soruları gruplandırabilir, puanlayabilir, geri bildirim sağlayabilir ve verileri analiz edebilir durumdadır. Formative YZ ise gerçek zamanlı geri bildirim verebilir, değerlendirmeler oluşturabilir ve öğrenci gelişimini izleyebilir haldedir.
Etkileşimli öğrenme: Fetchy ve MathGPTPro gibi araçlar, öğrenciler için ilgi çekici ve etkileşimli dersler oluşturmaya yardımcı olabilmektedir. Fetchy, dil sanatı etkinlikleri, tarih perspektifleri, matematik veya fen deneyleri ve daha fazlasını oluşturabilir. MathGPTPro ise matematik problemlerini anında çözümler ve açıklamalarla yardımcı olabilir durumdadır.
Görülen o ki YZ Çağında öğretmenlerin mesleğe geleneksel hazırlığı yeterli olmayacak onların YZ araçları konusunda hiç değilse belli bir düzeyde YZ okuryazarlığı eğitimi almaları gerekecektir.
YZ Çağında Öğretmenlerin Rol ve Sorumlulukları
Son yıllarda YZ araçları eğitim sektöründe, kişiselleştirilmiş öğrenme algoritmalarından bireysel öğrenci ihtiyaçlarına uyum sağlayabilen akıllı dijital öğretmelere-öğretimlere kadar uzanan dönüştürücü bir etki yaratmıştır. Burada “teknolojik ilerlemelerin öğretmenleri gereksiz kılabileceği korkusu duyulmalı mı?”sorusu gündeme gelebilir. Bu soruya “evet” demek doğru değildir. Zira insan olarak öğretmenler, empati, etik rehberlik ve öğrencilerin derin entelektüel ve duygusal gelişimini teşvik eden nüanslı anlayış sağlama yetenekleri ile vazgeçilmezdir. Gerçekte YZ, öğretmenlerin öğretim stratejilerini iyileştirmelerine olanak tanıyan veriye dayalı içgörüler sağlayarak bu insani özellikleri tamamlar ve öğretmenlere, makinelerin taklit edemeyeceği yaratıcı ve kişilerarası yönlere odaklanmaları için daha fazla zaman kazandırır. Beklenen; YZ’nin daha fazla yönetim-idari ve analitik görevi üstlenmesi, öğretmenlerin de öğrencilerle daha derinlemesine etkileşime geçebilmesi ve teknoloji ile zenginleştirilmiş; ancak insan dokunuşu ile yönlendirilen bir öğrenme ortamı oluşturabilmeleridir. Bu değişim, eğitimciler olarak öğretmenlerin rollerini yeniden tanımlamakta; onları bilgi aktarma ötesinde öğrencilerde geleceğin gerekli becerilerini geliştiren, öğrenci özel eğitim deneyimleri tasarlayan mimarlar haline getirmektedir (Roberts, 2024). Daha açıklık ve ayrıntılı olarak öğretmenlerin YZ çağında yüklenmesi gerekli rol ve sorumluluklar aşağıda başlıklar olarak sıralanmaktadır (Roberts, 2024):
Öğrenme yolu tasarımcısı. Bu rolde öğretmenler eğitim sürecini öğrencilerin kişiselleştirilmiş hedefleriyle bütünleştirme planları yaparlar; bunun için de öğrenciler, veliler ve mentorlarla işbirliği yaparlar. Bu, geleceğin becerilerini ve temel yeterlilikleri anlamak, esnek ve öğrencilerin hedeflerine uygun öğrenme etkinlikleri tasarlamak için gereklidir.
Beceri ve akıcılık takipçisi. Bu rolde öğretmenler kişiselleştirilmiş eğitimi destekler, gerçek dünya öğrenme fırsatlarını, haritalar ve çevrimiçi dersleri geliştiren yeterliliklerle etiketlerler. Bu rol her öğrenme deneyiminin öğrenci hedeflerine yönelik, onlarla uyumlu olmasını sağlar.
Teknoloji değerlendiricisi. Bu rolde öğretmenlerin eğitim ve yeniliğin kesişim noktasında durması, görece en iyi eğitim araçlarını belirlemesi asıldır. Bu rolde ek olarak YZ araçlarının eğitime uygulanırlığı değerlendirilir.
Portföy yöneticisi. Bu rolde öğretmenin öğrencinin öğrenme ve başarılarını sergileyen portföyü denetlemesi beklenir. Bu doğrultuda öğretmen, portföyün, öğrenci yeteneklerini en etkili şekilde yansıtmasını sağlar.
Ağ yöneticisi. Bu rol, öğrencilerin kişisel marka oluşturmalarını, mentorlarla bağlantı kurmalarını ve ağlarını genişletmelerini sağlamaya yardımcılıktır. Dolayısıyla bu rol öğrencilere kariyer topluluklarına adım atmalarını sağlama fırsatı sunar.
Dönüm noktaları kontrolcüsü. Bu rolde öğretmen öğrencilerle birlikte anlamlı eğitim dönüm noktaları belirler; yapı ve destek sağlar, öz yönelimli ve yaratıcı öğrenmeyi teşvik eder.
Öğrenme işbirlikçisi. Bu rolde öğretmen öğrencilerle birlikte yeni bilgiler arar, olumlu öğrenme alışkanlıkları geliştirir; işbirlikçi bir öğrenme ortamı yaratır.
Dijital okuryazarlık uzmanı. Bu rolde öğretmenlerin öğrencileri, dijital kaynakları değerlendirme, dijital etik ve sosyal medyanın sorumlu kullanımı konusunda eğitmesi beklenir.
Çapraz eğitim programı yenilik koçu. Bu rolden öğretmenlerin farklı ders alanlarını bütünleştirmesi-entegre etmesi, disiplinler arası projelerle öğrencilerin bütünsel bir anlayış geliştirmelerini sağlaması beklenir.
YZ öğrenme bütünleştiricisi. Bu rolden öğretmenlerin, YZ araçlarını etkili kullanarak öğrencilere özgü kişiselleştirilmiş öğrenme deneyimleri sunması beklenir.
Duygusal zeka geliştirici. Bu rol öğrencilere öz farkındalık, empati ve dayanıklılık öğretilmesini; onları modern yaşamın duygusal karmaşıklıklarına hazırlamasını gerektirir.
Küresel yeterlilik kolaylaştırıcısı. Bu rol öğretmenlerin öğrencileri küresel dünyada çalışmaya hazırlamasını gerektirir. Bu bağlamda öğretmenler onlara kültürel okuryazarlık, küresel sorunlar ve yabancı dil öğretir, uluslararası işbirliği projelerini kolaylaştırır.
Sürdürülebilirlik eğiticisi. Bu rolde öğretmenlerden çevre konularında eğitim vermesi, iklim değişikliği ve sürdürülebilir kalkınmanın önemini öğretmesi beklenir.
Veri okuryazarlık analisti. Bu rolde öğretmenler, öğrencilere veri yorumlama ve analiz etme becerileri kazandırır.
Zihniyet ve metabiliş rehberi. Bu rolde öğretmenlerin öğrencilere büyüme zihniyeti ve kendi öğrenme süreçlerini anlama konularında eğitim vermesi beklenir.
Girişimcilik mentoru. Bu rolde öğretmenlerin öğrencilere, iş planları oluşturma, pazar ekonomilerini anlama ve girişimcilik becerileri kazandırması beklenir.
Sanal değişim koordinatörü. Bu rol öğretmenlerin öğrencilere, dünya çapında akranlarıyla etkileşime girmelerine, kültürler arası diyalog ve işbirliği kurmalarına yardımcı olmasını gerektirir.
Eğitim deneyimi tasarımcısı. Öğretmenlerin bu rolden simülasyonlar, gerçek dünya problemlerinin çözümü ve oyunlaştırma gibi karmaşık öğrenme deneyimleri yaratması beklenir.
Refah mimarisi. Bu rol öğretmenlerin, öğrencilerin fiziksel, zihinsel ve duygusal sağlığını destekleyen programlar oluşturmasını gerektirir.
Görüleceği üzere bu roller ve sorumluluklar, eğitimin önceliklerinde ve yöntemlerinde süregelen değişimi yansıtmaktadır. YZ ve ileri teknolojilerin bütünleştirilmesi, açıkçası öğretimi sadece geliştirmekle kalmamakta, aynı zamanda devrim niteliğinde değişime uğratmaktadır. Bu çerçevede öğretmenlerin; dijital araçlarla, kişiselleştirilmiş öğrenme ortamlarının uyumlaştırıcısı ve kolaylaştırıcıları olması beklenmektedir. Bu yeni roller, takdir edilir ki öğrencilerin değişken ve belirsiz bir geleceğe hazırlanmaları ve başarılı olmalarını sağlamaları için gereklidir. Açıkçası öğretmenler, teknolojinin insanlıkla buluştuğu bu yeni öğrenme dünyasının mimarları haline gelmektedir.
YZ’nin Eğitimde Kullanılması
YZ araçlarının sınıf, okul ve kampüslere entegrasyonunun pek çok potansiyel faydası bulunmaktadır. Bu araçların bazıları eğitim pazarı için özelleştirilmişken, diğerleri genel kullanıma da açıktır. YZ, gelinen noktada öğrenmeyi, değerlendirmeyi, araştırmayı, yaratıcılığı ve işbirliğini mümkün kılar hale gelmiştir. YZ'nin yararlı olacağı eğitimdeki kullanım alanları aşağıda özetlenmektedir (NEA, 2023; NEA 2024);
Öğrenme analitiği. Algoritmalar ve veri kümeleri kullanılarak öğrenci davranışları öngörülmekte ve onların desteklenmesi için erken müdahaleler gerçekleştirilmektedir.
Otomatik değerlendirme. YZ kullanılarak öğrenci gelişimi değerlendirilmekte ve artırılmaktadır. YZ çeşitli değerlendirme uygulamaları geliştirme potansiyeline sahiptir. Bazı YZ araçları, öğrenci çalışmalarını değerlendirme ve puanlama sürecini hızlandırabilir; ancak YZ değerlendirme araçlarıyla ilgili algoritmik önyargı ve yanlış veya anlamsız çıktılar gibi sorunlar da bulunmaktadır. Bu değişikliklerin adil olması ve öğrencilerin gizliliğini ve güvenliğini koruması için mevcut değerlendirme uygulamalarının gözden geçirilmesi önemli görülmektedir.
Çeşitli öğrenme destekleri. YZ yoluyla multimedya materyallerinin (video, ses, infografikler, slayt sunumları, metin-okuma, ses-yazıya dönüştürme ) otomatik olarak oluşturulması mümkün olmaktadır. Bu, özellikle engelli ve özel yetenekli öğrenciler için öğrenmeye erişimi sağlamak açısından önemlidir.
Yumuşak (soft) becerilerin değerlendirilmesi. Video mülakat değerlendirme sistemleri, öğrencinin bilgi ve duygusal durumunu değerlendirebilmekte ve duygusal zekâ ile ilgili geri bildirim sağlayabilmektedir.
Araştırma. YZ araçları yoluyla uygun araştırma materyallerinin otomatik bulunması ve kaynaklar arasındaki ilişkilerin gösterilmesi ve aralarında bağlantılar önerilmesi mümkün olmaktadır.
Veri analizinin daha akıllı kullanımı. Araştırmacılar, öğrenciler ve diğerleri tarafından toplanan verilerin daha akıllıca analiz edilmesi mümkün olmaktadır. YZ'nin büyük veri analiz yeteneği sayesinde eğitimciler, öğrenci öğrenme kalıplarını ve beceri düzeylerini anlayabilir. Bu veri, öğrencilerin zorlandığı alanları tespit etmelerine ve öğretim stratejilerini buna göre ayarlamalarına yardımcı olabilir. Örneğin Writable gibi YZ araçları, öğrenci yazılarını analiz ederek eğitimcilerin daha fazla öğretim ve etkileşim için zaman kazanmalarını sağlayabilmektedir.
Bilgi yükünün azaltılması. Karmaşık belgelerin, video ve ses kayıtlarının otomatik olarak özetlenmesi mümkün olmaktadır.
Yaratıcı işbirliğini kolaylaştırma. Akıllı toplantı yazılımları aracılığıyla, fikir paylaşımı, kaynakların ortak oluşturulması sağlanmaktadır.
Otomatik ders-kurs oluşturma. YZ araçları kurs içeriği, değerlendirme, flaş kartları ve diğer kaynakların otomatik olarak oluşturulmasına imkân vermektedir.
Anında dil çevirisi. ChatGPT 33 farklı dil arasında çeviri yapabilirken Google Translate 130'dan fazla dil arasında çeviri yapabilmektedir.
Eğitimciler için ders planlama. YZ ile ders planlama süreci kolaylaşmakta, böylece eğitimciler değerli zaman kazanarak anlamlı öğretim, tartışmaları teşvik etme ve öğrenciler ile eğitim deneyimlerini yansıtma fırsatı bulabilmekteler. Örneğin Magic School gibi YZ araçları, eğitim programları ve standartlarıyla uyumlu, özelleştirilebilir ders planları oluşturabilmektedir.
Kişiselleştirilmiş öğrenme. Birçok YZ aracı, öğrencilerin ihtiyaçlarına göre içerikleri özelleştirebilir, öğrenme tercihlerini dikkate alarak dersleri yavaş veya hızlı bir tempoya ayarlayabilir ve ilgi alanlarını derslere entegre edebilir yetenektedir. Örneğin LitLab gibi kişiselleştirilmiş öğrenme araçları, erken okuyucuların bilgi ve kelime dağarcığını geliştirmelerine yardımcı olabilmektedir.
Katılım ve motivasyon. YZ destekli eğitim oyunları ve simülasyonlar, öğrenciler için öğrenmeyi daha çekici hale getirebilmekte, bu da motivasyonu ve katılımı artırabilmektedir. Bu interaktif araçlar, karmaşık kavramları anlaşılabilir yollarla görselleştirmeye de yardımcı olabilmektedir.
Eğitimci destek ve gelişim. YZ, eğitimciler için kişiselleştirilmiş öğrenme fırsatları sunarak, öğretim uygulamaları hakkında içgörüler sağlayabilmekte ve gelişim için önerilerde bulunabilirlik sağlamaktadır. Örneğin StretchYZ gibi YZ koçları, eğitimciler için kişiselleştirilmiş ipuçları ve stratejiler sunarak daha kapsayıcı öğrenme ortamları oluşturmayı sağlayabilmektedir.
Görülen o ki bu gelişmeler, öğrencilerin bilgi, beceri ve yeteneklerini daha iyi anlamalarına yardımcı olabilir ve geleneksel ölçütlerin ötesinde daha bütüncül bir öğrenme yaklaşımını benimsemeye yönelik bir kültürel değişim getirebilir. Bu noktada öğretmenlerin, yöneticiler ve politika yapıcıların, iyileştirilmiş değerlendirme uygulamalarına yol açan işbirlikçi tartışmalara katılması önerilmektedir. Takdir edilir ki bu sistemlerin hepsi, deyim uygun ise işlerini yapmak için önemli miktarda veriye dayanır ve bazıları insanlarla etkileşimlerinden öğrenir ve bilgiyi geliştirmek için bu bilgiyi kullanabilir. Şu da bilinmelidir: Bazı algoritmalar dar ve küçük bir kanıt temeline dayandıklarında kötü performans gösterebilirler. Bazı algoritmalar, bazı görüşleri diğerlerine tercih eder ve bazı kültürel grupları diğerlerine tercih eder şekilde önyargı gösterebilir. YZ'nin eğitme ve öğretme bilim ve sanatını ve öğrenme riskini nasıl etkilediği açıktır. Eğitimi sadece ölçebilen yüksek riskli testler üzerinden değerlendirmek, eğitimin zengin ve karmaşık deneyimlerini birkaç basit göstergeyle ölçmeye indirgemek her halde arzu edilir bir durum değildir. Görülen o ki YZ’nin doğru bir şekilde kullanılmasıyla eğitim, öğrencilerin öğrenme süreçlerine yardımcı olma ötesinde onların etkin vatandaşlar olarak yetiştirilmesi yoluyla daha insanî, yaratıcı ve şefkatli bir forma dönüştürülebilir.
YZ’nin sınıfta potansiyel kullanım alanları. Sınıfta öğretim elemanı ve öğrenciler tarafından kullanılma imkânı olan birçok ücretsiz ve ücretli YZ aracı bulunmaktadır. Bunlar arasında doğal dil işleme araçları (örneğin ChatGPT, Bing, Google Bard), metinden görüntü üreticileri (DALL-E, Adobe Firefly, Midjourney) ve dil çeviriciler (Deep, L, Reverso) en yaygın kullanılan üç ana türdür. Bu YZ araçları öğretim ve öğrenme süreçlerine birçok fayda sağlar ( Leary, Varela, Casarez ve Ambrose, uk.). YZ araçlarının öğrenciler ve öğretmenler tarafından kullanımı alanları aşağıda sıralanmaktadır ( Leary, Varela, Casarez ve Ambrose, uk).
Öğrencilerin kullanma alanları. Bu alanlar aşağıda sıralanmaktadır:
Karmaşık ders materyallerinin daha iyi anlaşılması. Bu sistemler genellikle giriş metinlerini özetleme konusunda mükemmel olduğundan, öğrenciler YZ kullanarak karmaşık okuma materyallerini sentezlemeye, özetlemeye ve açıklamaya girişebilirler.
Yaratıcılığı teşvik etme ve fikir üretimi. Öğrenciler yazılarında, konu fikirleri veya yazma teşvikleri üretmek için YZ araçlarını kullanabilir, böylece daha önce düşünmedikleri başka olasılıkları keşfedebilirler. Bu fikirler için ana hatlar oluşturarak ek destek alabilirler.
Kişiselleştirilmiş öğrenme. Öğrenciler ayrıca YZ kullanarak kişiselleştirilmiş öğrenme deneyimleri geliştirebilirler. Kendi çalışma kılavuzlarını, örnek test sorularını veya problemlerini oluşturabilir ve hatta sanal bir öğretmen aracılığıyla simule edilmiş konuşmalar yaparak anında geri bildirim alabilirler.
Erişilebilirliğin artırılması. YZ, iletişim bozukluğu olan, düşük okuryazarlık seviyesine sahip veya yabancı bir dili örneğin İngilizce’yi ikinci dil olarak konuşan öğrenciler için erişilebilirliği artırma potansiyeline sahiptir. Gerçek zamanlı yanıtlar ve hızlı geri bildirim sağlayarak öğrenmeyi daha erişilebilir ve özelleştirilmiş hale getirebilir.
Öğretmenler için kullanım alanları. Bu alanlar da aşağıdaki gibi sıralanabilmektedir:
Verimli içerik oluşturma. Öğretim elemanı YZ kullanarak ders materyallerini oluşturmayı kolaylaştırabilir. YZ bir ders programı oluşturmak, kısa mini dersler yazmak, test soruları oluşturmak ve hatta sınıf tartışmaları için ders modüllerine veya ders slaytlarına görseller eklemek gibi işlemler için zaman ve çaba tasarrufu sağlayabilir.
Değerlendirme ve geri bildirim. Öğretmen öğrenci çalışmalarının kompozisyon, stil veya teknik yönlerini değerlendirmek ve yapıcı geri bildirim sağlamak için YZ kullanabilir.
Dijital okuryazarlığı teşvik etme. Öğrenciler genellikle teknolojiyi kullanırken deyim uygunsa tüketilen bilginin geçerliliği, güvenilirliği ve kalitesine fazla dikkat etmezler. Öğretim elemanı, öğrencilere, bu araçları kullanarak sağlamayı düşündükleri bilgi ve görselleri sorgulamaları ve değerlendirmelerine yardımcı olacak örnekler sunarak dijital okuryazarlığı teşvik edebilir.
Özetle YZ’nin sunduğu birçok fayda olmasına rağmen, öğretmenin veri gizliliğini koruma, YZ tarafından üretilen içeriklerdeki önyargıları ele alma, öğrenme sürecinde teknoloji ile insan etkileşimi arasında denge sağlama ve öğrencilere bu araçları etik bir şekilde kullanma konusunda rehberlik etme gibi sorumlulukları olmalıdır. Pek tabii ki öğretim elemanlarının bu araçları kendi uzmanlık alanları ve pedagojik stratejileri ile birlikte kullanarak sürekli olarak öğrenmeleri ve geliştirmeleri gereklidir.
YZ'nin Öğretmenlere Getirdiği Zorluklar
YZ’nin her duruma uyan, her durumda yararlı bir çözüm olmadığı; dolayısıyla öğretmenlerin sağladığı insan dokunuşunu ve yargısını değiştirmeyeceği açıktır. Ancak, YZ öğretmenlerden veri okuryazarlığı, dijital okuryazarlık ve duygusal zekâ gibi yeni beceriler öğrenmelerini gerektirmektedir. YZ’yi eğitim ve öğretimde kullanma; öğrenci gizliliğini koruma, adaleti ve doğruluğu sağlama ve güveni ve sorumluluğu sürdürme gibi bazı etik ve sosyal sorunları gündeme getirmektedir. Kısaca YZ'nin öğretmenlere getirdiği bazı zorluklardan söz edilebilir. Bunları ana hatlarıyla aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür (Agrain, 2024):
İş kaybı. McKinsey'in bir raporuna göre, 2030 yılına kadar otomasyon nedeniyle 800 milyon işçinin işsiz kalması olasılığı bulunmaktadır. YZ’den görece en çok etkilenen alalardan biri de öğretmenliktir. Bu doğrultuda YZ'den en çok etkilenen öğretim alanlarının belirlenerek öğretmenlerin, gerekli becerilerini ve uzmanlıklarını artırmaları gerekli görülmektedir.
Yeni beceriler gerektirmesi. Veri okuryazarlığı, YZ sistemlerini anlama ve bunlarla ilgili iletişimin, öğretmenlikte de artık iş tanımının bir parçası olacağı açıktır. Öğretmenlerin YZ araçlarının sonuçlarını ve sınırlamalarını yorumlayabilmeleri ve açıklayabilmeleri, YZ geliştiricileri ve araştırmacıları ile işbirliği yapabilmeleri gerekir. Öğretmenler ayrıca öğrenciler ve diğer paydaşlarla YZ'nin yararları ve riskleri hakkında iletişim kurabilmeli ve onların endişelerini ve beklentilerini ele alabilmelidir.
Etik ve sosyal ikilemler. YZ, verilerin kimin tarafından sahiplenildiği ve kontrol edildiği, YZ sistemlerinin kalitesinin ve güvenliğinin nasıl sağlanacağı ve karar verme sürecinde insan ve makine rollerinin nasıl dengeleneceği gibi bazı etik ve sosyal soruları gündeme getirir. Öğretmenlerin, YZ'nin etik ve sosyal etkilerinin farkında olmaları ve etik ve insan odaklı YZ'yi savunmaları gerekir.
YZ’den Yararlanma Önerileri
Gelinen noktada YZ’nin kalıcı olacağı ve öğretimi ve öğrenmeyi dönüştürmeye devam edeceği ortadadır. Bu noktada öğretmenlerin YZ öğrenimini benimsemeleri, geleceği düşünerek kendilerini geliştirmeleri ve çözümün bir parçası olmaları gerekir. Bu konuda bazı öneriler aşağıda verilmektedir ( Agrain, 2024):
YZ öğreniminin benimsenmesi. Bu konuda bol miktarda kurslar ve kaynaklar bulunmaktadır. Bunlardan yararlanılmalıdır.
Düşünerek kendini geliştirme. YZ elbette öğretmenlerin yerini almaz; ancak öğretmen olmanın anlamını değiştirmektedir. Bu bağlamda geleceği düşünerek kendini geliştirmenin yolları bulunmalıdır. Bu konuda yukarıda da belirtildiği üzere YZ'den en çok etkilenen öğretim alanlarının belirlenmesi ve beceri ve uzmanlıkları tamamlamanın yollarının bulunması gereklidir. YZ'yi uygulamalarda mentorler ve akranların deneyimlerinden ve içgörülerinden öğrenilmelidir. Ayrıca YZ'yi öğretimde tartışan çevrimiçi topluluklara ve forumlara katılınmalı ve fikirler ve görüşler paylaşılmalıdır.
Çözümün bir parçası olunması. Öğretmenler, YZ'nin öğretim alanında nasıl uygulandığı konusunda bilgi ve beceri sahibi olmalıdır. YZ araçlarının etik kullanımının sağlanması ve olumsuz etkilerin en aza indirilmesi bunu gerektirmektedir. Bu noktada çözümün bir parçası olmanın bazı yolları şöyle sıralanabilir: (1) YZ'yi içeren araştırma ve yenilik projelerine katılınmalı ve alan bilgisi ve pedagojik uzmanlık geliştirilmelidir. (2) YZ geliştiricilerine ve politika yapıcılara geri bildirim verilerek ve görüşleri paylaşarak öğretimde YZ standartları ve düzenlemelerinin şekillendirilmesine yardımcı olunmalıdır. (3) Etik ve insan odaklı YZ’nin savunulması ve öğrencilere ve meslektaşlara YZ'nin yararları ve riskleri hakkında eğitim verilmesi gereklidir.
YZ çağında etkili öğretim stratejiler. YZ’nin öğretim, öğrenme ve araştırma için sunduğu fırsatların, onu değerlendirme konusunda ortaya konulan endişeler kadar geniş olduğu söylenebilir. YZ, öğretmenleri, pedagojilerini güncellemeye ve öğrencilerin becerilerini, bilgilerini ve yeteneklerini göstermek için yeni yollar sunmaya zorlamaktadır. Bu bağlamda aşağıdaki stratejilerin kullanılması, hem YZ destekli hem de daha geleneksel öğrenme deneyimlerinin yaratılmasına yardımcı olabilir (Leary, Varela, Casarez ve Ambrose, Uk.):
Metabilişimin (Metakognisyonun) teşvik edilmesi. Öğrencilere, YZ kullanarak ödevlerini tamamlasalar da, kendi öğrenmelerini yansıtmalarını ve analiz etmelerini sağlayan görevler verilmesi, öğrencilere ustalıklarını gösterme fırsatı sağlayabilir ve genel başarıyı artırabilir. Açıkçası öğrencilerin kendi öğrenmeleri hakkında eleştirel bir farkındalık geliştirmeleri, bu öz-bilgiyi diğer alanlara aktarma yeteneklerini geliştirebilir.
Öğrencilere YZ’yi ne zaman ve neden kullandıklarının sorulması. Bu konuda öğretmenlere şu sorular sorulabilir: YZ, öğrencilere anlamadıkları bir noktayı açıklamada yardımcı oldu mu? YZ kullanımı konuyu açıklığa kavuşturdu mu yoksa karmaşık mı hale getirdi? YZ kullanımı ödevin hedeflerine ulaşmalarına yardımcı oldu mu?
Ayrıntılandırma. Gelinen noktada YZ eğitim ve öğretimde neredeyse her görevi başarmada kullanılabilir durumdadır. Öğrencilerin YZ'yi izinsiz kullanmalarını önlemek pek mümkün değildir; ancak öğrencilerin ödevleri gerçekten istenen biçimde yapmalarını sağlamak üzere ödevler, onların deneyimlerine ve yaşamlarına uygun tasarlanabilir. Bu noktada öğrencilerden YZ’de yaptıkları görevlerin sınıftaki belirli okumalarla bağlantı kurması istenebilir. Ayrıca öğrencilerden YZ’yi, sınıfta tartışma konusu edilen bir noktayı savunmak veya eleştirmek için kullanmaları istenebilir. Ayrıca ödevlerde öğrencilerin kişisel inançları veya mesleki hedefleriyle ödevlerinin nasıl ilişkilendirildiğini açıklayan yansıtıcı bir bileşen eklenebilir.
Demek ki sürece, üründen önce vurgu yapılmalıdır. Bu bağlamda gelişimsel ödevlerin, daha küçük kontrol noktalarına bölünmesi, YZ'nin izinsiz kullanımını tamamen önleyemezse de caydırıcı olabilir. Verilen görev-ödev YZ destekliyse, adımlar halinde çalışmak, öğrencileri YZ'yi etik ve etkili bir şekilde kullanmaya yönlendirebilir. Bu süreç boyunca öğrenciye geri bildirim vermek öğrencilerin fikir geliştirmelerini ve düşünce değişimlerini zaman içinde görmelerine olanak tanıyabilir.
Tersyüz (flipped) öğrenme. Geleneksel sınıf öğretiminde yeni kavram ve konular sınıfta ders içinde, genellikle bir ders aracılığıyla gerçekleştirilir. Öğrenciler daha sonra bilgilerini uygulayarak bilgilerini tamamlar ve ödevlerini öğrenilenlerin bir uygulaması olarak sınıf dışında tamamlarlar. Buna karşın öğretimi tersine çevirme-tersyüz öğrenme, bu yapıyı tersine çevirir. Öğrenciler, derse gelme öncesinde materyale önceden kaydedilmiş dersler veya okumalar aracılığıyla tanışmakla sorumludur ve sınıf katılımına ve tartışmasına bu hazırlıkla dâhil olurlar. Kısaca tersyüz öğrenmede sınıf zamanı, öğrendiklerini uygulamak ve geri bildirim almak için harcanır. Tersyüz öğrenme gereği yapılacaklar şöyle sıralanabilir ( Leary, Varela, Casarez ve Ambrose, Uk.):
- Öğrencilerin ev okumaları yapması ve ana argümanları tartışması ve aralarındaki bağlantıları kurması,
- Öğrencilerin bir kavram üzerine önceden kaydedilmiş bir video izlemesi ve sınıf öncesi değerlendirme yapması. Bu öğretmene bilgi eksikliklerine odaklanmak için sınıf etkinliklerini yönlendirme fırsatı verir.
- Öğrenciler sınıfta bir sorun seti veya vaka çalışması üzerinde birlikte çalışması veya bir problemi çözmek için takımlar halinde çalışması.
Sınıf içi uygulama, öğrencilerin izinsiz YZ araçlarını kullanma yeteneğini sınırlarken, aynı zamanda öğrencilere ve öğretmenlere disiplin sorunları üzerinde YZ'nin nasıl kullanılabileceğini denemelerine olanak tanır.
Uyum kontrolü yapma. YZ'nin daha düşük düzeyli veya rutin görevleri verimli ve doğru bir şekilde yapabilmesi gerçeği, görevlerin amacını ve öğrencilerin öğrenmeyi yeniden düşünmesini sağlayabilir. Öğrencilerin temel kavramlarda bilgilerini göstermelerinin istendiği öğrenme hedefleri, öğrencilerin daha karmaşık ve yüksek düşünme düzeylerine angaje olmalarını isteyen görevler oluşturmaya yardımcı olabilir.
YZ’nin Etik Dışı Kullanılması
YZ araçlarının hızla popülerlik kazanması, bazı öğrencilerin bu araçları eğitim ortamlarında kötüye kullanması olasılığını gündeme getirmektedir. Örneğin, öğrencilerin bir sohbetodası ( chatbot) kullanarak bir makale yazdırması; kapalı bir kitap sınavının (closed-book exam) cevaplarını YZ’den alması söz konusu olabilir. Eşitlik odaklı değerlendirme kapsamında, eğitimcilerin YZ’nin hangi kullanımlarının kabul edilebilir olduğunu ve öğrencilerin YZ tarafından üretilen içeriği nasıl alıntılamaları gerektiği, açık ve şeffaf bir şekilde öğretilmelidir. Ayrıca öğrencilerin izin verilmeyen ders ödevlerinde YZ’yi kullanma riskini azaltmak için öneriler getirilmelidir. Şu da bilinmelidir: YZ ve akademik dürüstlük konusundaki endişeler anlaşılsa da YZ tespit araçlarının aldatması olasılığının da olabileceği akıldan çıkarılmamalıdır. Örneğin, GPT dedektörlerinin, ana dili İngilizce olmayan yazıları, YZ tarafından üretilmiş olarak yanlış sınıflandırma eğiliminde olduğu saptanmıştır (Liang et al., 2023, in Center for Teaching and Learning, uk.).
YZ, insanlar ve makineler arasındaki karmaşık etkileşimleri güçlendirmekte; dolayısıyla ChatGPT gibi teknolojiler, eğitimciler için büyük fırsatlar sunmaktadır. Ancak, aynı teknolojilerin örneğin öğrencilerin YZ çıktısını kendi çalışmaları yerine kullanmaları (kopya çekme) riski yaratması olasıdır. Burada öğretim noktasında şu soru herhalde önemlidir: Öğretmenler, YZ’yi öğretime kasıtlı ve açık bir şekilde entegre ederken bu riski nasıl ortadan kaldırabilir, hiç değilse azaltabilir? Bu soruya aşağıdaki gibi bir yanıt verilebilir (Forbes, 2023):
Takdir edilir ki öğrencilerin ödev ve benzeri çalışmalarında YZ’yi kullanmaları doğal, hatta kaçınılmazdır. Bu bağlamda "metaverse" teriminden söz edilebilir. Bu terim ilk olarak 2003 yılında Neal Stephenson'ın bilim kurgu romanı "Snow Crash" ile popüler olmuştur. Artık bu fikir, çevrimiçi çok oyunculu oyunlardan ticarete kadar çeşitli insan etkileşimlerini kapsayacak şekilde evrilmiştir. YZ, blockchYZ ve merkezi olmayan özerk örgütlerle (DAO'lar) birleştiğinde, bu teknoloji Web3 olarak bilinmekte ve öğrenciler için yeni iş fırsatları sunma potansiyeli göstermektedir. Bu kavram eğitimde yeni bir sınırdır ve pandemi sırasında kullanılan çevrimiçi ve hibrit deneyimlerin ötesine geçerek uzaktaki öğrencilere ulaşmayı sağlar durumdadır. Bu, öğrenmenin, internet erişimi olan her yerde gerçekleşebileceği bir dönemin başlangıcı olabilmektedir. Ancak öğrenciler her şeyden önce ChatGPT’nin yanıtının doğruluğunu bağımsız olarak doğrulamak zorundadır. Diğer bir deyişle öğrenciler YZ’den elde ettikleri sonuçlardan sorumlu olmalıdır. Bu nedenle de öğrencilerin YZ yanıtını desteklemek veya reddetmek üzere kaynaklar bulmaları gerekmektedir. Kısaca öğrencilerin diğer araçlar veya dış kaynaklar gibi, YZ kullanımını doğru bir şekilde belirtmeleri gerekir.
Öğrencilerin YZ’yi kullanmalarının bazı faydalarından söz edilebilir: İlk olarak, öğrencilerin YZ’yi kullanarak bilgi birikimlerini genişletmeleri, derinleştirmeleri ve ifade etmeleri olanaklı hale gelmektedir. Ne denir? YZ “kutudan çıkmıştır” ve geri koymak mümkün değildir. Bu noktada öğrencilerin YZ teknolojisinin en iyi şekilde nasıl kullanılacağını öğrenmeleri gerekmektedir. Evrensel olarak erişilebilir YZ, diğer sektörlerde olduğu gibi eğitimde de eğitimcilerin ve öğrencilerin sahip olmaları beklenen becerileri değiştirecektir. Klasik verileri toplamak ve iş kararlarını desteklemek üzere onları manipüle etmek yerine, eğitimci ve öğrencilerin, Web3'ün mevcut tüm kamu bilgilerini tarayıp örgütleyerek faydalı bir yanıt üretmesi için doğru soruyu nasıl soracaklarını öğrenmeleri gerekecektir. YZ hatasız değildir; yanıtlarını dayandırdığı verilere bağlı olarak kusurlu olabilir ve soruyu soran kişilerin eğilimlerinden etkilenir. YZ’nin sonuçlarının doğruluğunu artırmanın belki de tek yolu, bireylerin YZ’nin sonuçlarının doğruluğundan sorumlu tutulmasıdır. İkinci olarak, YZ öğrencilerin kendi bilgilerini, YZ ile karşılaştırması imkânı vermektedir. Bu, insan yaratıcılığı ve sezgisinin, yenileşmesinin (inovasyonun) ana itici gücü olduğunu vurgular. YZ eğitime elbette faydalı olabilir; ancak Web3'ün getirdiği anonimlik ve sanal dünyanın genişliği, dikkat dağınıklığı ve uygunsuz etkileşimler gibi zorluklar yaratabilir. Bu bağlamda kimlik doğrulaması gerektirmemesi herkesin erişebilmesine olanak sağlar. Pek tabii ki bu durum öğrencileri üretken olmayan yollara yönlendirebilir. Herkesin bildiği YZ, artık bir öğrencinin ödevini tamamen yazabilir. Bu noktada öğretmenler, öğrencilere ödevlerini kendilerinin yazıp yazmadığını sorabilir; metin üretim araçlarının kullanıldığını tespit etmek için intihal tespit yazılımlarını kullanabilirler. Ayrıca, öğrencilerin düşünce süreçlerini ve mantıklarını açıklamalarını isteyerek, YZ tarafından üretilen metinlerin tespiti mümkün olabilir. Bu bağlamda yeni bir araç olan GPTZero, YZ'nin yazdığı metinleri tespit etmek için cümle yapısı ve kelime seçimindeki tutarsızlıkları ölçen “perplexity” puanını kullanır. Ancak, gene de YZ bu aracı aşmak için yüksek perplexity ile metinler üretebilir. Açıkçası teknoloji, kültürden daha hızlı ilerlemektedir ve örneğin ChatGPT’nin piyasaya sürülmesi, eğitimin çehresini değiştirmektedir (Forbes, 2023).
YZ Okur-Yazarlığının Oluşturulması
YZ'yi sorumlu bir şekilde kullanmayı öğrenmek, gelecekteki öğrenciler için temel bir yetenek olacaktır. YZ’yi sınıfa, derse entegre etmek, öğrencilere YZ ile pratik yapma ve transfer ile değerlendirme gibi eleştirel düşünme becerilerini geliştirme fırsatı sunar. Açıkçası sınıf, öğrencilerin YZ'nin ilkelerini, sınırlamalarını, etik düşüncelerini ve sosyal etkilerini anlamalarına yardımcı olmak için önemli bir alan olarak öne çıkmaktadır. YZ’nin kullanımı teşvik edilmeli; ancak sınırları da aşağıda olduğu şekilde ortaya konulmalıdır ( Leary, Varela, Casarez ve Ambrose, uk.):
Doğruluk: YZ sohbet odaları. İnternette gerçek zamanlı bağlantısı olanlar bile bazen yanlış yapabilirler. Bu genelde veri setini analiz etmek ve bir girişe yanıt vermek için YZ’nin kullandığı tahmin algoritmasının bir sonucudur. Ancak unutulmamalı ki YZ düşünemez ve gerçek ile kurgu, doğru ile yanlış arasındaki ayrımı yapamaz. Bazen sadece bir şey(ler) uydurur. Bu yüzden eleştirel YZ okur-yazarlığı geliştirmek önemlidir. Bunun bir parçası, şüphecilik hermeneutiğini benimsemektir: Her şeye, her okunulana inanılmamalıdır. Bu noktada öğretim elemanları öğrencilerden YZ çıktısını doğrulamalarını sağlayarak yanlışlıklarını göstermelerini isteyebilir.
Önyargı. YZ tarafından üretilen çıktı, geliştirildiği-eğitildiği verilere dayanır. Bu veriler ne kadar kaliteli ve iyi ise, çıktı da o kadar iyidir. Bu, ChatGPT ve Stable Diffusion gibi platformların, kendi corpuslarındaki önyargıları, kalıp yargıları ve yanlış bilgileri yeniden ürettiği anlamına gelir. Zira YZ doğru ile yanlışı ayırt edemez, kendi önyargısını da tanıyamaz. Endişe verici bir şekilde, yeni araştırmalar, bu önyargıların YZ kullanıcılarına da yayıldığını göstermektedir. Öğrencilere bir sohbet odasının nerede önyargı yansıtabileceği açıkça öğretilmelidir.
Fikri mülkiyet ve veri gizliliği. YZ ayrıca ciddi bir fikri mülkiyet sorunu da taşımaktadır. YZ çıktısı, sanatçıların ve yazarların stili veya tekniklerini taklit ederek "türetilmiş" eserler üreterek fikri mülkiyet haklarına tecavüz edebilmektedir. Bu noktada ne yazık ki orijinal yaratıcılar için çok az yasal koruma bulunmaktadır. YZ çıktısının kimin olduğu, asıl sahibinin kim olduğu da belirsiz olduğundan YZ kullanımının beraberinde getirdiği gizlilik endişeleri, hem öğretmenlerin hem de öğrencilerin bilinçli olmalarını gerektirmektedir.
Bu sınırlamaları göz önünde bulundurarak, YZ'yi kullanan öğrencilerin eleştirel YZ okur-yazarlığını geliştirmelerine ve daha yüksek düşünme ve derin öğrenmeye katılmalarına yardımcı olacak yollar bulunmalıdır.
Tartışma ve Sonuçlar
Bu yazıdan YZ’yi, eğitimde öğrenme sürecini desteklemek için kullanılabilecek bir teknoloji olarak görmek anlamlı olacaktır. Her teknolojide olduğu gibi sınıfta YZ’yi etkili bir şekilde kullanmada, öngörü ve planlılık-kasıtlılık gerektirdiği bilinmelidir. Bir öğretmen kendi derslerine YZ’yi dâhil etmek istiyorsa, onun birinci önceliğinin, derslerin öğrenme hedeflerini gözden geçirmesi olacaktır. Bu, YZ’nin örneğin ders ödevlerine nasıl ve ne şekilde dâhil edileceğinin belirlenmesine yardımcı olacaktır. Diyelim bir yazma dersi için belirlenen öğrenme hedeflerinden biri, öğrencilerin belirli bir dinleyici kitlesini ikna etmeleri olsun. Bu durumda öğrencilerin ChatGPT'den bir ikna edici makale yazmasını istemek, her halde bu öğrenme hedefiyle uyumlu olmayacaktır. Buna karşın öğrencilerin ChatGPT’den, yazılmış bir makaledeki dilbilgisini, belirli bir dinleyici kitlesi için daha ikna edici hale getirmesini istemek, bu öğrenme hedefiyle uyumlu olacaktır (Center for Teaching & Learning, uk.). Bu örnekler öğrencilere YZ okuryazarlığını öğretmenin ne derecede gerekli olduğunu ortaya koymaktadır. Zira YZ okuryazarlığı hem YZ araçlarının etkili kullanımını hem de bu kullanımlarda etik kodlara uyulmasını sağlayacaktır.
YZ güçlü bir araçtır; ancak her derde deva değildir; önemli sınırlılıkları vardır. YZ bazen deyim uygunsa "halüsinasyon" görür; dolayısıyla yanlış bilgiler verir. Örneğin içeriği yanlış bir kaynağa atfetmesi veya uydurma kaynaklar oluşturması böyledir. Ayrıca YZ, bir kişinin gerçekte yapmadığı veya söylemediği şeyleri yaptığı veya söylediğini görüntüleyen, videolar veya sesler oluşturmak üzere "deepfake"ler yaratmak amacıyla kullanılabilir. Dahası, YZ’nin, istatistiksel modelinin eğitildiği-dayandığı verilerde bulunan cinsiyet, ırk, dinsel vb. önyargıları içeren bir dili ve önyargıları yeniden ürettiği söz konusu olabilmektedir. (Sun et al., 2023; Johnson et al., 2022; Abid et al., 2021; Whittaker et al., 2019, in Center for Teaching and Learning, uk.). Son olarak, YZ, veri gizliliği ve telif hakları konusunda bir dizi endişe doğurmaktadır. Bu durumda öğretmenler olarak, öğrencilere yapay zekâyı sorumlu ve etik bir şekilde kullanma konusunda rehberlik etmek ve temel yapay zekâ okuryazarlık becerilerini uygulama fırsatları sunmak gerekli olacaktır. YZ okuryazarlık becerileri; gerçekleri kontrol etme, YZ tarafından üretilen çıktıları doğrulama ve etkili istekler yazma gibi becerileri içerir. Öğretmenlerin öğrencilere YZ okuryazarlığı beceri setini geliştirmelerine yardımcı olabilmesi için herhalde kendilerinin bu becerilere hâkim olması gerekli olacaktır( Center for Teaching and Learning, uk.).
Öğretmenlerin YZ modelleri için açıklanabilirlik ( explainability) yeterliği önemlidir. Zira bazı YZ modelleri dünyadaki örüntüleri-kalıpları tanıyabilmekte ve doğru eylemi gerçekleştirebilmekte; ancak nedenini açıklayamamaktadır. Örneğin, örüntü ve eylem arasındaki bağlantıya nasıl ulaştıklarını açıklayamamaktadır. Bu açıklanamama durumu öğretim için her halde bir eksikliktir. Bu noktada öğretmenlerin, bir YZ modelinin öğrencilerinden birinin çalışmasını nasıl analiz ettiğini ve neden belirli bir ders, kaynak veya sonraki adımı önerdiğini bilmesi beklenir. Bu nedenle, bir YZ sisteminin kararının açıklanabilirliği, öğretmenin bu otomatik kararı değerlendirme yeterliğinin olmasını gerektirmektedir. Zira bu tür açıklanabilirlik, öğretmenlerin YZ’ye uygun seviyelerde güven ve güvensizlik geliştirmelerine, özellikle YZ modelinin nerede kötü ya da anlamsız kararlar verme eğiliminde olduğunu bilmelerine yardımcı olacaktır. Açıklanabilirlik ayrıca, bir YZ sisteminin yanlış bilgiler üzerinde adaletsiz bir şekilde hareket edebileceği; dolayısıyla önyargılı olabileceği durumları izleme yeteneği için de kritiktir. Açıklanabilirlik fikrinin etrafında, öğretmenlerin bir YZ modelinin ne yaptığını inceleyebilme ihtiyacı vardır. YZ ile öğretmenlerin hangi kararların kimin için alındığını bilmeleri ve YZ modelinin belirli bir karara ulaşırken hangi öğrenciye özgü faktörleri ele aldığını bilmeleri önemli olabilir ( Center for Teaching and Learning, uk.).
YZ modellerini değerlendirirken eşitlik hususlarına dikkat etmek gerekmektedir. Zira belirli YZ sistemlerinde ayrımcı önyargının nasıl ortaya çıkabileceği ve geliştiricilerin bunu ele almak için ne yaptıkları hakkında bilgi gereklidir. Bu ancak, araçların veri kümelerini sonuçlara ulaşmak için nasıl kullandıkları ve sistemde mevcut olmayan ancak öğretmenin yargısına dahil edebileceği veriler hakkında şeffaflık ile sağlanabilir. Öğretmenlerin ayrıca otomatik kararları, örneğin bir öğrencinin bir sonraki hangi matematik problemleri setini çalışması gerektiği hakkındaki kararları inceleme ve kendi yargılarını yapabilme yeteneğine ihtiyaçları vardır. Öğretmenler, bir öğretim önerisinin arkasındaki mantıkla aynı fikirde olmadıklarında müdahale edip kararları geçersiz kılabilmelidir. Öğretmenlerin, YZ sisteminin kararını insan yargısına göre geçersiz kıldığı durumlar olabilmektedir (Cardona, Rodríguez ve Ishmael, 2023). Kısaca öğretmenler YZ kararlarına duyarlı olmalıdır.
YZ araçlarının sınıfa, derse entegre edildiği bir öğretimde öğretmenin, öğrencileri soru sormaya teşvik etmesi, nasıl soru sorulacağını modellemesi ve merak uyandırması gerekli olacaktır. Bu doğrultuda öğrencilere eleştirel ve yaratıcı düşünmelerini sağlayacak açık uçlu sorular sorulmalıdır. Öğretmen öğrencileri bilgiyle doldurulacak “boş kaplar” olarak görmek yerine, onları öğrenme ve öğretme sürecinin ortakları olarak değerlendirmesi gerekli olacaktır. Ayrıca öğretmenler, öğrencilerin ilgilerini çekmek için eğitim kurslarına katılmalı ve yeni beceriler öğrenmelidir. Bu bağlamda öğretmenler eğitim ağlarında aktif olmalı, seminerlere katılmalı, deneyimlerini paylaşmalı ve tasarladıkları dersleri değerlendirmelidir. Neden, nasıl ve ne öğrettiklerini bilmelidirler (Ezzeddine, 2023).
Bu tartışmalar YZ çağı öğretmenlerinin YZ araçlarını derslerine entegre edilmeler için hiç değilse belli bir düzeyde YZ okuryazarlığı yeterliğine sahip olmalarını gerektirmektedir. Bu gelişmeler öğretmenlerin mesleğe hazırlanma ve eğitimlerinde geleneksel yetiştirmenin yeterli olmayacağını, mesleğe hazırlanma - yetiştirme sürecine YZ okuryazarlığının eklenmesinin adeta zorunluluk arz edeceğini göstermektedir. Aksi halde YZ çağı öğretmenleri olmaları mümkün olmayacaktır.
Yararlanılan Kaynaklar
Agrain, U. ( 2024). Teachers, Here is How to Thrive in The Age Of AI. Policy Advocate & Strategic Communications | Championing Public Policy Reforms | Integrating YZ With Public Policy For Societal Welfare . https://www.linkedin.com/pulse/teachers-here-how-thrive-age-YZ-ujjwal-agrYZn-pa27c
Burgess, L: (uk.) What Should We Be Teaching in The Age of Artificial Intelligence?
Cardona, M. A., Rodríguez, R. J. ve Ishmael, K. (2023). Artificial Intelligence and the Future of Teaching and Learning Insights and Recommendations. Department of Education, Office of Technology (2023). https://www2.ed.gov/documents/ai-report/ai-report.pdf
Center for Teaching & Learning (uk.). Teaching and Learning in the Age of AI. HomeTeaching Resources. https://www.colorado.edu/center/teaching-learning/teaching-resources/teaching-learning-age-YZ
Ezzeddine, A. (2023). The Role of Teachers in the Age of AI. https://aliezzeddine.net/the-role-of-teachers-in-the-age-of-ai/
Ladd, T. (2023).Teaching in The Age Of Artificial Intelligence And ChatGPT. Forbes.
Followhttps://www.forbes.com/sites/tedladd/2023/01/21/teaching-in-the-age-of-artificial-intelligence-and-chatgpt/
Leary, A., Varela, S. , Casarez , R. ve Ambrose, A. (Uk.). Resource Guide: Teaching in The Age Of AI. Https://Learning.Nd.Edu/Resources/Teaching-İn-The-Age-Of-YZ/
NEA (2023). Rethinking Teaching in the Age of Artificial Intelligence. Revista Paraguaya de Educación a Distancia, FACEN-UNA, 4 (2), 4-10.
Nea (2024). Five Principles For The Use Of Artificial Intelligence in Education. The Current State Of Artificial Intelligence in Education. Https://Www.Nea.Org/Resource-Library/Artificial-İntelligence-Education/İv-Teaching-And-Learning-Age-Artificial-İntelligence
Roberts, R. (2024).The Role of Teachers in the Age of AI. https://medium.com/@rohanroberts/ai-and-teachers-of-the-future-62405d048ea6
[1] Emekli Öğretim üyesi alibalci@ankara.edu.tr, alibalc@gmail.com; GSM 05324834601