Jack London’ın “İsa’nın Sosyolojisi” Terimi Üzerine Bir Çözümleme
Jack London Uçurum İnsanları (2020, [1902]) adlı yapıtında kendi çağını, Londra’nın Doğu Yakası’nda tanıklık ettiği tüyler ürperten sefil manzarasını betimlemiş ve belgelemiştir. Kitap belirli tematik bölümler halinde Doğu Yakası’ndaki en alt kesimlerin kötücül, acımasız ve bir o kadar çelişkili yaşamlarına dair önemli bilgiler sunan kurgusal-olmayan roman türündedir. Ayrıca belirtmek gerekirse London’ın bu çalışması bir gazetecilik ürünü ve başarısı olarak kabul edilir ki zaten London’ın söz konusu bölgede başlı başına bir gazeteci-sosyolog gibi gözlemlerde ve incelemelerde bulunduğunu, ele aldığı konuyla ilgili pek çok fotoğraf çektiği de bilinmektedir (Reesman&vd. 2010). London bu çalışması için “katılımlı gözlem” tekniğini kullanır. Bu anlamda Uçurum İnsanları adlı yapıtı başlı başına bir kentin etnografik dökümünü içeren ve kendi çağına tanıklık eden klasik referanslardan biridir denilebilir.
Yazarın Uçurum İnsanları adlı romanında “İsa’nın sosyolojisi” (sociology of Christ) terimini kullandığını görürüz (London, 2020: 265). Şu halde Jack London “İsa’nın sosyolojisi” demekle ne anlatmak istemiştir? Aslına bakılırsa Ortodoks Hıristiyanlık ideolojisinin dayanışmaya dair vurgusunun sır olmadığı karşımıza çıkacaktır. Zira Hıristiyanlığın kurucusu İsa yoksullara, muhtaç kesimlere, zayıf insanlara yardımcı olan, açları doyuran bir peygamber olarak bilinmektedir (Göregen, 2013: 391-92). Bu durumda İsa’nın sosyolojisinden kasıt elbette ki en temelde London’ın kendine özgü dayanışmacı-toplumcu bakış açısının bir yansımasını teşkil ettiğidir. Zira London’ın yaşamöyküsüne ve çeşitli biyografilere de bakıldığı vakit onun bu dayanışmacı-paylaşımcı karakterinin çok açık bir biçimde karşımıza çıktığı görülmektedir (Stone, 1983; Haley, 2012, Brandt, 2022). Şu halde İsa’nın sosyolojisinin pratiğine ilişkin yazar nasıl bir betimlemede, dahası ne gibi bilgiler sunmuştur?
Jack London örneğin Dr. Bernardo karakterinin yoksul insanlara nasıl yardım ettiğini betimlediğini görürüz. Dr. Bernardo sokaktaki kimsesiz çocuklara kalıcı yardımları olan bir kişidir. Dr. Bernardo’nun faaliyetleri nedir?
“Öncelikle bu çocukları henüz küçükken, kötücül toplumsal kalıp tarafından biçimlendirilmeden önce yakalar ve onları bir başka ve daha iyi toplumsal kalıpta biçimlenip büyümeleri için yurtdışına gönderir. Bugüne kadar 13.340 çocuk yollamıştır ve başarısızlık derecesi ellide bir bile değildir. Söz konusu çocukları kimsesiz ve sürüden ayrılmış, evsiz barksız ve anasız basız oldukları, uçurumun dibinden çıkarıldıkları ve ellide kırk dokuzunun insan gibi yetiştirildiği düşünüldüğünde mükemmel bir sonuçtur bu… Bu insanlara yardımcı olmak isteyen kişiler çocuklar için gündüz yuvaları açmak, Japon sanatı sergileri düzenlemek gibi işlerle oyalanmak yerine… İsa’nın sosyolojisini öğrenseler, bu dünyada yapmaları gereken işleri çok daha iyi bir şekilde yapabilirler” (London, 2020: 264-65).
London’ın kendi düşüncelerini dille getirmedeki açık sözlülüğü bir yana yalnızca onun bu betimlemesinin bize bir şeyin önemini vurguladığı açıktır. Sözgelimi Dr. Bernardo karakterinin faaliyetlerini Anthony Giddens’ın “yoksulluk döngüsü” dediği şeyin aşılması yönünde bir pratik olduğu söylenebilir. Giddens yoksulluk döngüsünü ele alırken çocukların maddi yoksulluk içinde olmalarıyla beraber onların edindiği kötü eğitimin düşük düzeyli istihdama yol açtığını ve bu düşük düzeyli istihdamın da beraberinde bu sefer maddi yoksulluk içindeki yetişkin yoksulluğuna yol açtığını belirtir (Giddens, 1979: 79). Dolayısıyla Dr. Bernardo karakterinin tam da yoksul çocukların hem asgari ihtiyaçlarının karşılanması hem de onların daha iyi eğitim almaları için yaptığı faaliyetlerin bir bakıma yoksulluk döngüsünün aşılmasına dönük bir çabanın örneği olarak okunabilir. Bu bakımdan Jack London, Dr. Bernardo gibi adamların çok olmasını arzulamakla aslında bütün toplumda yapısal anlamda organize olacak bir reformun kayda değer olumlu sonuçlarının olabileceğini düşünür (London, 2020: 264-65). Bu bakımdan yalnızca kişisel hayırseverlikten ziyade bir hükümetin yapısal anlamda sosyo-ekonomik reformlar yoluyla halkın geniş kesimlerinin yaşam standartlarının yükseltilmesi sağlanabilir. Aksi halde geçmişteki yoksulluğun izleri daha kaliteli, üst düzey standartlarda bir eğitimle aşılamadığı sürece yoksulluk kendi kendisini yeniden üreten kötü bir kadere dönüşür diyebiliriz.
Sonuç itibariyle toplumun en alt sınıflarının durumlarının iyileştirilmesi aslında toplumun genel refah seviyesinin de yükseltilmesi demektir ki bu da ancak bu alt kesimlerin yalnızca ekonomik anlamda değil, aynı zamanda eğitsel-kültürel anlamda yetiştirilmesiyle de tamamlanan bir süreçtir. Ve aslında en alt sınıfta bulunan, kötü koşullarda yaşamlarını sürdüren insanlara yardım etmek sanılanın aksine onların muhtaç oldukları bir durumun değil, belki de onların hakkı olan bir şeyin ziyadesiyle teslim edilmesi demektir. Böylece Jack London’ın İsa’nın sosyolojisi terimi, yalnızca insanların giydirilip doyurulmasından ziyade aynı zamanda onların eğitsel ve kültürel açıdan da donatılması gerektiği fikri üzerine temellenen reformcu, dayanışmacı ve aydınlanmacı bir toplum vizyonuyla ilişkili olduğunu söyleyebiliriz.
Yazan: Hamit Ölçer, Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Sosyoloji, Doktora Öğrencisi.
Kaynakça
Brandt, Kenneth K. (2022). Jack London (E. Kılıç, Çev.). İstanbul: Runik Kitap.
Giddens, A. (1979). Central Problems in Social Theory. London: Macmillan.
Göregen, M. (2013). Dinlerde Dünyadan Feragat Etme (Fakirlik) Düşüncesi, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(2), 372-397.
Haley, James L. (2012). Jack London. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
London, J. (2020). Uçurum İnsanları (O. Çakmakçı, Çev.). İstanbul: Alfa Yayınları.
Reesman, Jeanne Campbell & Hodson, Sara S. & Ada, Philip (2010). Jack London, Photographer. Athens and London: The University of Georgia Press.
Ritzer, G. Stepnisky, J. (2014). Sosyoloji Kuramları (H. Hülür, Çev.). Ankara: De Ki Yayınları.
Walcutt, Charles C. (1944). Jack London. Minneapolis: University of Minneapolis Press.
Water, M. (2008). Modern Sosyoloji Kuramları (Z. Cirhinlioğlu, Çev.). Ankara: Gündoğan Yayınları.