Cesur Vizyon ve Dönüştürücü Düşünme
Okul örgütlerinin başarısında, okulun içinde ve dışında bulunan pek çok değişkenin doğrudan ya da dolaylı olarak etkisi olduğu bilinmektedir. Sistematik bakış açısı bir sonuca etki eden bağımsız değişkenlerin sayısının tüm ayrıntılarıyla görülebilmesine olanak tanımaktadır. Bu değişkenlerin her biri ayrıntılı olarak ele alınıp, hakkında kitaplar ve makaleler yazılacak kadar önemli olmakla birlikte bu yazıda okul liderlerinin okulun başarısındaki rolleri arasında oldukça önemli bir yer tutan “vizyon” ve “dönüştürücü düşünme” becerileri üzerinde durulmaktadır.
Cesur bir vizyon ve dönüştürücü düşünme, günümüzün hızla değişen, bir yandan teknolojik gelişmelerin bir yanda da doğal, sağlık ve ekonomik felaketlerin zorladığı dünyasında liderliğin ve başarının önemli bileşenleri olarak düşünülmelidir. Cesur bir vizyon, herhangi bir toplum ya da örgütün arzuladığı bir gelecek durumunun açık, net, iddialı ve çekici bir resminin oluşturulması anlamını taşımaktadır.
Bununla birlikte, dönüştürücü düşünceye sahip olmaksızın böyle bir vizyonun oluşturulması ve hayata geçirilmesi doğrultusunda yenilikçi çözümleri hayal etme ve oluşturma yeteneği de olamaz. Bu iki kavram, yani vizyon ve dönüştürücü düşünme, birlikte kişisel ve profesyonel gelişim ile toplumsal ya da örgütsel ilerleme için güçlü bir çerçeve oluşturur.
Bu noktadan hareketle okul liderlerinin okulu amaçlarına ulaştırmada bu iki beceriye sahip olmaları gerektiği ileri sürülebilir. Etkili okul liderleri öncelikle çevredeki artık işlemeyen, güncelliğini yitirmiş geleneksel zihinsel modellerin ötesine geçerek oluşturacağı, mücadele gerektiren cesur vizyonlarını oluşturmalıdır. Cesur bir vizyon, bir okul liderinin geleceğe ilişkin net bir hedef belirlemesini sağlamasının önemli bir aracıdır. Ancak, hayata geçirilemeyen vizyonların sadece bir rüya* olduğunun unutulmaması ve dönüştürücü liderlik becerilerini kuşanarak geliştirdikleri cesur vizyonu gerçekleştirecek somut adımları atmaya başlamalıdırlar. Örneğin, bir okul lideri, eğitimde eşitliği, kapsayıcılığı, yenilikçiliği, adaleti vs. sağlamak için sürdürülebilir bir plan geliştirebilir veya teknolojiyi eğitim süreçleriyle bütünleştirerek öğrencilerin daha etkili bir şekilde öğrenmelerini sağlayabilir.
Cesur bir vizyon, sadece liderin kendi hedeflerini değil, aynı zamanda öğretmenlerin, öğrencilerin, velilerin kısacası tüm okul paydaşlarının da katkı sağlayabilecekleri bir ortamın oluşturulmasını sağlar. Bu da hem toplumsal bağları güçlendirir hem de liderlik altındaki değişimin daha sürdürülebilir olmasını sağlar.
Cesur vizyon dönüştürücü düşünme becerisi olmaksızın eksik kalacaktır. Dönüştürücü düşünme becerileri, mevcut durumu sorgulama, alternatif çözümler arama ve yenilikçi yaklaşımlar geliştirme yeteneğini içerir. Bir okul lideri, sadece mevcut uygulamaları sürdürmek yerine, eğitimde gerçek bir değişim sağlamak için mevcut sistemleri sorgulamalı, analiz etmeli ve iyileştirmelidir. Onu yöneticilikten kurtarıp, liderlik mertebesine yükseltecek de bu becerileridir.
Dönüştürücü düşünce becerileri, liderin öğrencilere en iyi eğitimi sağlamak için yaratıcı çözümler bulmasına yardımcı olabilir. Örneğin, teknolojinin sağladığı imkanları kullanarak öğrenme deneyimini daha etkili hale getirebilir, okuldaki yönetsel ya da öğretimsel sorunları çözebilir veya öğrencilerin farklı öğrenme stillerine uygun öğretim yöntemleri geliştirebilir.
Cesur vizyon ve dönüştürücü düşünce temelde statükodan ayrılmayı temsil eder. Bunlar geleneksel düşünmenin dar kalıplarından kurtulmak ve dünyaya yeni bir bakış açısıyla yaklaşmakla ilgilidir. Böyle bir yaklaşım engellerin aşılmasına, değişime uyum sağlamaya ve hedeflere ulaşmaya olanak tanıdığı için yöneticiler, kurumlar ve toplumlar için son derece önemlidir.
Etkili okul liderlerinin hiçbir zaman mevcut durumla yetinmezler ve örgütünü daha ileriye götürecek yolları ararlar. Liderlik alanyazınında liderlerin sahip oldukları özellikler içinde sıkça sözü edilen “daha iyiye gitme arzusu (desire to excel) cesur vizyon ve dönüştürücü düşünmeyle ortaya çıkabilecek bir yetenektir. Vizyon ve dönüştürücü düşünme, mevcut durumdan ayrılacak gemide bir bilet almaya benzetilebilir.
Okulun tüm paydaşlarıyla paylaşılmış cesur bir vizyon geleneksel düşüncenin sınırlarından kurtulup yeni bir bakış açısıyla, yeni maviliklere yelken açmak anlamına gelmektedir. Bu yelkenlinin hedefine ulaşabilmesi, uygun koşullar, yeterli rüzgar, teknik donanım ve usta bir kaptan ile olanaklı hale gelebilir. Vizyon oluşturmak, dönüştürücü düşünce ile olanaklı olacağı gibi, eldeki olanaklar ve çevresel koşullarla da çok iyi bir biçimde hazırlanma sürecidir. Zaten dönüştürücü düşünce becerisine sahip olmayan kimselerin cesur bir vizyon oluşturma şansları yok denecek kadar azdır.
Cesur vizyon ve dünüştürücü düşünme becerileri nasıl geliştirilebilir? Cesur vizyon ve dönüştürücü düşünce geliştirmek her zaman kolay olmasada, mevcut yasalar ve düzenlemeler buna olanak sağlayıcı nitelikte olmasa da, bugünün dünyasında hemen hemen her toplumsal alt yapıda başarı için önemli bir beceridir. Bu becerilerin planlı bir eğitim süreci ile bireylere kazandırılabilmesi olanak çerçevesindedir. Bu konuda hayata geçirilecek planlı bir eğitim sürecinin aşağıdaki önerilere ve ipuçlarına dikkat etmesinde yarar görülmektedir:
- Kutunun dışında düşünmek: Öncelikle bizi sınırlayan ve farklı açılardan bakmamızı engelleyici önyargılarımızı sorgulamamız ve mevcut durumun ötesine geçebilmemiz gerekmektedir. Herşeyin nasıl farklı olabileceğini düşünmenin ve yeni olasılıkları hayel etmenin büyük faydaları vardır.
- Hesaplı riskler almak. Cesur vizyon ve dünüştürücü düşünce, risk almaya ve yeni şeyler denemeye istekli olmayı gerektirir. Cesur bir vizyon sahibi olan liderler, geleneksel yöntemlerin ötesine geçmeyi ve yenilikçi uygulamaları denemeyi cesaretlendirirler. Bunu yaparken, olası riskleri göze almayı ve değişim sürecindeki zorlukları kabul etmeyi de göze alırlar. Ancak bu riskler, dikkatli analiz ve planlama ile bilinçli bir şekilde hesaplanmalıdır.
- Okulun tüm paydaşları ile işbirliği yapmak. Cesur vizyon ve dönüştürücü düşünce genellikle işbirliği ve ortak çabaların sonucudur. Farklı bakış açılarını aramak ve yeni fikirler oluşturmak için okulun tüm paydaşlarıyla iletişim ve etkileşim içerisinde bulunmak son derece yararlıdır. Okul liderleri, öğrenciler, öğretmenler, veliler ve yerel topluluk gibi tüm paydaşlarla işbirliği yaparak dönüşüm sürecini destekleyebilirler. Farklı bakış açılarını bir araya getirerek daha kapsamlı ve etkili çözümler üretilebilir.
- Açık fikirli olmak. Eğitim süreci içerisinde pek çok kişinin çeşitli konularda tepkileri olacak ve geri bildirimler alınacaktır. Okul yöneticilerinin bu geri bildirimlere duyarlı olmaları ve yapılan eliştirilere sırtlarını dönmemeleri gerekmektedir. Kendimizi geliştirmek için yeni bilgilere açık olmak önemlidir. Açık fikirli olmak kimi zaman başlangıçta sahip olduğumuz vizyonun ve fikirlerimizin yeniden gözden geçirilmesine neden olabilir hatta tamamen terk edilmesine neden olabilir. Okul yöneticilerinin açık fikirli olmaları kendilerini yenilemelerine, geliştirmelerine ve dönüştürücü düşünceye sahip olmalarına yol açabilir.
- Hedeflere odaklanma. Cesur bir vizyon geliştirmek ve dönüştürücü değişiklikleri uygulamak zaman ve çaba gerektirir. Hedeflere odaklanmak ve vizyonumuzu hayata geçirmek için tutarlı eylemlerde bulunmaya yardımcı olacak en önemli nokta, nedeflerimizi hiçbir zaman aklımızdan çıkarmamaktır.
- Stratejik planlama. Okul liderleri, geleceğe yönelik stratejik bir plan oluşturarak kurumlarının hedeflerini belirleyebilirler. Bu plan, eğitimde dönüşümü hedefleyen cesur ve yenilikçi hedefler içermelidir.
- İlham Verici Liderlik: Liderler, öğretmenler ve personel için bir rol model olmalı ve cesaretlendirici bir ortam yaratmalıdırlar. İlham verici liderlik, okul topluluğunu dönüşüm için motive edebilir.
- Yenilikçi Yaklaşımların Teşvik Edilmesi: Okul liderleri, yenilikçi düşünceyi teşvik etmek için açık bir ortam yaratmalıdır. Öğretmenlere ve personeline, yeni fikirleri deneme ve hatalardan öğrenme konusunda cesaret verilmelidir.
- Araştırma ve Geliştirme: Liderler, eğitimde en iyi uygulamaları belirlemek ve benzeri görülmemiş çözümler geliştirmek için sürekli araştırma yapmalıdırlar.
- Teknoloji ve İnovasyon: Liderler, teknolojinin eğitimdeki rolünü anlayarak, dijital araçları ve yenilikçi teknolojileri kullanarak öğrenme deneyimini geliştirebilirler.
Bu yöntemler, gerek hizmet öncesinde, gerekse hizmet sırasında okul lideri yetiştirme sürecinin bir parçası haline getirilmesi gerekir. Bu becerilerin kazandırılması okul liderlerinin cesur bir vizyon ve dönüştürücü düşünce geliştirmelerine yardımcı olabilir ve eğitim kurumlarını daha iyi bir geleceğe doğru yönlendirebilir. Cesur vizyonlar ve dönüştürücü düşünme becerileri, bugünün ve geleceğin liderlerinin eğitimdeki başarılarını şekillendirecek temel unsurlardır. Bu nedenle, okul liderlerinin bu becerileri geliştirmeleri ve uygulamalarında etkin bir şekilde kullanmaları okulun tüm paydaşları açısından son derece önemlidir.
Yazan: Prof.Dr. Abdurrahman Tanrıöğen, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi
* Bir Japon atasözü şöyle der: “Vision without an action is a daydream; action without a vision is nightmare”. (Eyleme geçmeyen bir vizyon rüyadır; vizyonsuz eylem de bir kâbustur).