Türk Kamu Sisteminin Toplam Kalite ile İmtihanı: Eğitimde Kalite Uygulamaları ve 2005-2015 Arası Ödül Süreci-6
MEB’in Kurum Kategorisi Ödül Süreci
1. OKUL-KURUM KATEGORİSİ MASA BAŞI DEĞERLENDİRMESİ
2005 yılı itibariyle MEB, “yılın kaliteli okulu/kurumu kategorisi” ile kurumsal düzeyde ödül sürecini başlatmıştır. Sürece baktığımızda okul ve kurumlar düzeyinde EFQM temel yaklaşımı üzerinden değerlendirme yapıldığı görülmüştür. EFQM çatı olmak kaydı ile milli eğitimin okul ve kurumlarının çeşitliliği dikkate alınarak geniş bir yelpazede değerlendirme kriterleri oluşturulmuştur. Bu kapsamda okul öncesinden, ilkokula, ortaokuldan lise ve meslek lisesi çeşitliliğine, kurumsal olarak öğretmenevlerinden İl/İlçe müdürlüklerine kadar değerlendirmeler kendi kurumsallığı içerisinde yapılmıştır. Bu çeşitlilik eğitim sahasında kabul görerek hemen hemen her kurum çeşitliliğinden ödüle başvurular olduğu görülmüştür. Milli Eğitim Bakanlığı, sadece Bakanlık Merkez Teşkilatında bulunan alt kurumlarını sürece dâhil etmemiştir.
Kurumların başvuru yapabilmesi için bazı prosesler mevcuttur. Bu prosesler sürecin adil, tarafsız, sistematik işleyebilmesi adına önemli olmuş ve eğitim paydaşları tarafından pozitif karşılanmıştır. Okul-kurumun ödül sürecine başvuru yapabilmek için en az özdeğerlendirme yönlü 3 yıllık verilerinin olması gerekmektedir. Eğer 3 yıllık özdeğerlendirme uygulama verileri yok ise okul-kurum ödül süreci değerlendirmesine alınmamıştır. Bunun yanında ödül için aday olan okul ve kurumun raporu 40 sayfayı geçince başvuru değerlendirilmemektedir. Aşağıda kaliteli okul/kurum raporunda bulunması ve içeriği doldurulması gereken temel başlıklar bulunmaktadır:
-Birinci Bölüm (Değerlendirme puanına alınmamış, ancak eksik bilgide raporun değerlendirilmesi yapılmadığı bölüm);
İl/İlçe Adı; Okul Kurum Adı; Kurumun Adresi; İletişim Kurulacak Kişinin Adı Soyadı, Telefonu ve e-postası; Okul Kurumun Tarihçesi ve Bugünkü Durum.
-İkinci Bölüm (Değerlendirme puanı olan bölüm-1000 puan üzerinden);
Yönetim ve organizasyon (eğitim liderliği); okul/kurumun gelişim planı/stratejik plan; işbirlikleri; maddi kaynaklar ve bilgi birikimi yönetimi; süreç yönetimi; öğrenci ile ilgili sonuçları (memnuniyet ve diğer gösterge sonuçları) (kurumlar için hizmet götürülen kesimin memnuniyeti); veli ile ilgili sonuçları (memnuniyet ve diğer gösterge sonuçları) (kurumlar için hizmet götürülen kesimin memnuniyeti); çalışan memnuniyet sonuçları; çalışan memnuniyeti ile ilgili diğer sonuçlar; toplumsal ve sosyal sorumluluk ile ilgili diğer sonuçlar; finansal sonuçlar; temel performans sonuçları.
MEB kurum kategorisi ödül sürecini değerlendirmek için Türkiye genelinde 205 ve merkez teşkilatı bünyesinde 40 personeli yetiştirmiştir. Toplam 245 yetişmiş değerlendirici yukarıda iki bölümde sunulan başvuru raporlarını değerlendirmeye tabi tutmuştur. Bu süreci MEB il-ilçe ve okullara kadar indirgeyerek başvuru raporlarının değerlendirilmesini ilçelere kadar indirgemiştir. Okul-kurum öncelikle ilçelerde kendi aralarında yarışmaktadır. İlçe de ilk üçe giren okul-kurumlar il milli eğitim müdürlüklerine gönderilmektedir. Eğer il büyükşehir değilse merkez ilçeden gelen okul-kurum başvuruları ile birlikte ilçeden gelenler tekrar değerlendirilmekte ve İl’de dereceye giren okul-kurumlar belirlenmektedir. İl’de dereceye giren okul-kurum ise Milli Eğitim Bakanlığına gönderilmektedir. Bakanlık değerlendirmesi model çerçevesinde iki safhada yapılmaktadır. Birincisi Masa Başı Değerlendirmesi; ikincisi, Saha Değerlendirmesidir.
Masa başı değerlendirmesi için İllerden gelen raporlar Model doğrultusunda maşa başında değerlendirilmektedir. Bu değerlendirme 5 kişilik değerlendirici grubu üyeleri tarafından önce ayrı ayrı, sonra ortak değerlendirilmektedir. Başvuru yapan okul-kurum girdi ve çıktı kriterlerine göre puanlandıktan sonra aynı değerlendirme alanında farklı bir değerlendirme grubuna gitmektedir. İkinci değerlendirme grubu tekrar bir değerlendirme yapmaktadır. Her iki değerlendirme sonucunda değerlendirme gruplarının verdiği puan belli bir orandan büyük değilse iki değerlendirmenin ortalaması alınarak genel puan verilmektedir. Eğer iki değerlendirme puan arasındaki fark belirlenen maksimum farkın üzerine çıkarsa üçüncü bir değerlendirme grubuna gitmektedir. Burada verilen puan diğer iki grubun hangisine mutlak değerce yakınsa bu iki puan ortalaması raporun genel puanı olmaktadır. Tüm bu neticelerden sonra illerden gelen başvurularda matematik olarak en yüksekten en düşüğe doğru sıralanmakta ve ilk ona giren iller Saha Değerlendirmesi denilen son aşamaya kalmaktadır.
Saha değerlendirmesi Bakanlık Merkez değerlendiricileri tarafından yapılan ikinci değerlendirmedir. Saha değerlendirmeleri “Saha Ziyareti” adı altında yapılmaktadır. Bu değerlendirmede temel amaç ödüle başvuran okul/kurumun beyan olarak ortaya koyduğu raporun sahada görülerek örtüşüp örtüşmediği, gözlemler ve çeşitli incelemeler yapılarak masa başı değerlendirmesinde verilen puanın teyidine yöneliktir.
Saha değerlendirmesinde Bakanlık değerlendiricileri okul toplumu ile bir araya gelmektedir. Değerlendiriciler okul toplumu ile yüz yüze bir araya geldiği ortamlar sayesinde okul iklimini görmekte, öğrenci, çalışanlar, paydaşlar, okul toplumu ve ilgili sivil toplum kuruluşlarıyla istişarelerde bulunmaktadır. Bakanlık, taşrada ki okul ve kurumlarının süreçlerini yakından görebilmekte, fikir alışverişi yapmakta, okul toplumu da Merkez teşkilatını tanımakta, kendilerini ifade edebilme fırsatı yakalamaktadır. Bu açılardan Saha Ziyaretleri MEB Kurum Kategorisi Ödül sürecinin belki de en katkılı eylemi olmuştur.
2. SAHA ZİYARETİ
MEB’in Eğitimde Kalite Ödülü Kılavuzunda saha ziyaretleri iş ve işlemler bölümünde ziyaretlerin amacı, kapsamı, iş ve işlemleri, ziyaretlerin etik ilkeleri, ekip üyeleri ve ekip başkanlarının görev ve sorumlulukları, kullanılacak formlar, değerlendirme kriterleri ile bunların puan değerleri ve değerlendirme matrislerine yer verilmiştir.
MEB ve Taşra Teşkilatlarında saha ziyaretleri çok önemli bir eşik olmuştur. Eğitimde Kalite Ödülü süreci adım adım ve titizlikle yürütülmüştür. Bu anlamda eğitim yönetimi ve çarpan etkisiyle diğer kamu kuruluşları ile kurumlara bir kilometre taşı olmuştur. Ödül süreci ve çıktıları araştırmacılar ve akademisyenlere önemli bir veri havuzu ve araştırma saha alanı oluşturmuştur.
Saha değerlendirmesi Bakanlık masa başı değerlendirmesinde ilk 10(On) okul-kurum açıklandıktan sonra planlama doğrultusunda yapılmaktadır. Saha ziyaretlerinde ekiplerin oluşumu çok önemlidir. Ekipler bir başkan ve üyelerden oluşmuştur. Ekip üyeleri seçilirken aynı okul-kurum üyelerinden seçim yapılmamış, mümkün olduğunca farklı okul-kurum türlerinden üyeler bir araya getirilerek ekip oluşturulmuştur. Ekip üyelerinin alanında başarıları, temsil yetenekleri, birikimleri, tecrübeleri önemsenmiştir. Çünkü birbiriyle karşılaştırmalı bir değerlendirme ortamının hazırlanması gerekmektedir. Bu açıdan değerlendirme ekiplerinin homojen bir dağılım göstermesi önceliklenmiştir. Böylece karşılaştırma-kıyas yapılacak okul-kurum ile ilgili daha adil bir değerlendirme yapılmasının yolu açılmıştır.
Saha ziyaretindeki amacı biraz ayrıntılarsak sürecin eğitim alanına katkısının gücünü de görmüş oluruz. Bu kapsamda;
-Saha ziyaretiyle okul-kurumun başvuru raporuna yansıttığı çalışmaları yerinde görmek,
-Masa değerlendirmesinde ispata konu olan durumların saha ziyaretiyle belge ve bilgileri inceleyerek tereddütlerin giderilmesi,
-Okul yönetimi ve paydaşlarla yüz yüze görüşülerek TKY açısından diğer okul-kurumlarla paylaşılmasında fayda görülen hususları belirlemek,
-Okul-kurumun başvuru raporunda yazım tekniği nedeniyle anlatmada genişletemediği çalışmaları ifade etme fırsatı yaratmak; çerçevesinde amaç yaklaşımı ortaya konmuştur.
Saha ziyaretleri Bakanlık tarafından bir proses üzerine planlanmaktadır. Bu prosesin içeriğinde saha ziyareti yapılacak illerin ziyaret edecek ekipler için planlanmasından, ziyaret öncesi Masa Başı değerlendirme sonuçlarının ekip üyelerine dağıtımı ve ön hazırlık yapmasının sağlanmasına, saha ziyaret formlarının hazırlanmasından sekretarya görevine kadar bir dizi iş ve işlemler bulunmaktadır. Tüm bu süreci Bakanlığın “Eğitimde Kalite Harekâtı Yürütme Kurulu” yürütmektedir.
Saha ziyareti sonucu elde edilen bilgiler tekrar bir değerlendirmeye tabii tutulmakta ve ziyaret yapılan okul-kuruma 1000 puan üzerinden bir değerlendirme puanı verilmektedir. Bunun sonucunda verilen puanlar Bakanlıkta toplanarak o yıla ait Okul-kurum kategorisi birincisi, ikincisi, üçüncüsü seçilmektedir.
Okul-kurum kategorisinin eğitim alanına yadsınamayacak çok büyük kazanımları olmuştur. 10 yıl süren bu süreç Türk Eğitim Sisteminin önemli ve başarılı bir kilometre taşı olarak tarihte yerini almıştır. 2015 te son yarışması yapılan sürecin 7 yıl geçmesine rağmen çarpan etkisi ve bıraktığı kazanımların devam ettirilmesi noktasında etkisi hala sürmektedir. Bu konu ile ilgili derinlemesine tartışma ileri ki çalışmalarda yer alacaktır.
Yazımız devam edecektir…
Anahtar Kelimeler: Kalite, Toplam Kalite Yönetimi, Eğitimde Kalite.
Kaynakça:
Sayın okuyucum, Kaynakça çok geniş yer tuttuğundan sayfa yapısını tasarruflu kullanmak için eklenmemiştir. Kitap sürecinde tüm yararlanılan kaynaklar “bilimsel etik kuralları” çerçevesinde yer verilecektir. Teşekkür ederim.
Atıf için:
Kurt, Cemil. (2022). Türk kamu sisteminin toplam kalite ile imtihanı: Eğitimde kalite uygulamaları ve 2005-2015 arası ödül süreci-6. Erişim yeri: