Türk Kamu Sisteminin Toplam Kalite ile İmtihanı: Eğitimde Kalite Uygulamaları ve 2005-2015 Arası Ödül Süreci-4
MEB’İN TKY ÖDÜL SÜRECİNE GİRİŞ NEDENLERİ:
Milli Eğitim Bakanlığı Toplam Kalite Yönetimi Uygulamaları sürecine 1999’da yayınladığı genelge ile girmesinin artından aynı zaman diliminde Milli Eğitimi Geliştirme Projesi (MEGP) için Dünya Bankası ile 90 milyon 200 bin dolarlık bir hibe desteği imzalamıştır. Bakanlık kısa bir sürede her iki çalışmayı Milli Eğitim Sistemi içinde birbirine entegre ederek finansal kısmı halletmeye çalışmıştır. Bununla beraber daha önceki yazımızda ayrıntısıyla paylaştığımız Yönetimi Değerlendirme ve Geliştirme Başkanlığının (YÖDGED) kurulması eğitim ve eğitim yönetimi sahasında önemli işler yapılmasını sağlamıştır. Böylece TKY uygulamalarının koordinesi sağlanmıştır.
Ancak uygulamaların ilk dönemi özellikle MEB Bakanlık Merkez Teşkilatında ve bu teşkilatın üst düzey yöneticilerine yönelik olmuştur. YÖDGED her ne kadar başarılı işler yapmış olsa da çalışmaların yaygınlaştırılması ve eğitim toplumu alanında karşılığını bulması noktasında sıkıntılar yaşamıştır.
Bunun başlıca nedenleri arasında siyasi karar vericilerinin eğitim entelektüel sermaye birikim eksikliği, üst yönetimin kalite yönetimi felsefesine olan inanç eksikliği, MEGP’in bir amacının olmasına rağmen bir sistem tanımlayamaması, MEGP projesiyle eşgüdümlü olarak yürütülen TKY süreçleriyle paralellik kurulamaması olarak sayabiliriz. Ayrıca TKY uygulama süreçlerinde taşra uygulamalarının başladığı 2002-2005 yılları arasında eğitim toplumundan yoğunlukla eleştiri alınması ve tepki gösterilmesi bu yılların sıkıntılı geçirilmesine neden olmuştur. Bu noktada MEB sürecin yaygınlaşması ve Taşra teşkilatında karşılık bulması için model ve uygulama arayışına girmiştir. Bu kapsamda Avrupa Kalite Yönetimi Vakfı (EFQM) mükemmellik modelini revize edilen kriterler ile Milli Eğitim Bakanlığı sistemine entegre etmiştir. Böylece bu kriterlerle okul ve kurumların TKY uygulamalarındaki maceralarını bir sisteme indirgemiştir.
MEB’İN TKY ÖDÜL SÜRECİ:
MEB 2001 yılında taşra teşkilatlarına yönelik MEB Taşra Teşkilatı Uygulama Projesini yürürlüğe koymuştur. Bu kapsamda TKY il formatörleri yetiştirerek illerde bilgilendirme çalışmaları yapmıştır. Bu proje ile il/ilçe milli eğitim müdürlükleri ile okul ve kurumların uygulamaya katılması, farkındalıklarının geliştirilerek kalite modelinin geliştirilmesi desteklenmiştir. Bu projenin 7. maddesinde il/ilçe milli eğitim müdürlükleri ile okul ve kurumlardan yıllık periyotlarla TKY İzleme ve Değerlendirme Raporu istenmiştir. Bu raporlar il TKY formatörleri tarafından değerlendirilmiştir. Ancak bu süreçte il TKY formatörlerinin nitelikleri, süreci takip edememeleri vb. nedenlerden dolayı Türkiye ölçeğinde homojen bir sonuç alınamadığı görülmüştür. İllerde görevli formatörlerin niteliği, il/ilçe üst yöneticilerin kalite sürecine sahip çıkma dereceleri bu farklılığı doğurmuştur. Yine de bazı İl Milli Eğitim Müdürlükleri ile Milli Eğitim Kurumları örnek çalışmaları ile süreçte öne çıkmıştır.
Bu süreçte Türkiye Kalite Derneği (Kal-Der) sanayisi önde olan illerde Kalite konusunda etkin çalışmalar yapmıştır/yapmaktadır. Kal-Der şubeleri bulundukları illerin Milli Eğitim Müdürlükleri ile ortak çalışmalara girerek başarılı çalışmaların ilk örneklerini vermişlerdir (Bursa ve İzmir gibi). Bu pozitif gelişmelere rağmen kalite yönetiminin yaygınlaşması ve taşrada eğitim kurumlarında karşılık bulması istenilen düzeyde gerçekleşememiştir.
Milli Eğitim Bakanlığı 2005 yılına geldiğinde “Eğitimde Kalite Ödülü El Kitabı” adında WEB ortamında bir çalışma yayınlamıştır. Bu çalışma ile aslında uluslararası bir standart içeren modelin çok büyük yapılar olmayan okullar için sadeleştirilmesi sağlanarak anlaşılır hale gelmesi sağlanmıştır. Ayrıca çalışma, işletme dili içeren kalite terminolojisini eğitim diline çeviren olma niteliği taşıdığından başarılı olmuştur. Eğitimde Kalite Ödülü El Kitabı 2007 ve 2010 yılında sahadan gelen dönütler ve saha ihtiyaçları doğrultusunda iki kez revize edilmiştir. 2010 yılında yapılan revize EFQM modelinin o yıl revize edilmesinden kaynaklanmıştır.
EFQM Mükemmellik Modeli kurumlarda bir model doğrultusunda değerlendirme kriteri olmakla birlikte, TKY uygulamaları için bir kılavuz ve kurumsal performans ölçümlerinde bir araç olarak görülmelidir. 2005 yılından başlayıp ve 2022 yılına kadar gelinen süreçte eğitim yönetimine uygulamalarıyla veri sağlamış ve eğitim terminolojini geliştirmiştir. EFQM çağcıl yönetim yaklaşımlarının eğitim alanında tartışılmasına büyük önderlik teşkil etmiştir.
EFQM Mükemmellik Modeli esas alınarak geliştirilen MEB Eğitimde Kalite Ödülü Değerlendirme Kriterleri okul öncesi, ilk ve orta öğretim okulları, mesleki eğitim okulları ve diğer eğitim kurumlarının yapısına göre farklılıklar içermektedir. Ancak tüm bu farklı görünen kurum ölçütlerinde ölçüm ortak bir tematik yapıta sorgulanmıştır. Bu tematik yapının özü okul/kurumun girdileri, işleyiş-süreçleri ve çıktılarının sorgulandığı temel bir yaklaşım içermiştir. Bu yönüyle bakıldığında sürecin işlevselliği okul/kurumun mevcut durumunu göstermiştir. Buradan hareketle okul/kurum gelecek eksenli vizyonunu rahatlıkla ortaya koyacak ayrıntılı verileri görebilmiştir.
Yazımız devam edecektir…
Anahtar Kelimeler: Kalite, Toplam Kalite Yönetimi, Eğitimde Kalite.
Kaynakça:
Sayın okuyucum, Kaynakça çok geniş yer tuttuğundan sayfa yapısını tasarruflu kullanmak için eklenmemiştir. Kitap sürecinde tüm yararlanılan kaynaklar “bilimsel etik kuralları” çerçevesinde yer verilecektir. Teşekkür ederim.
Atıf için:
Kurt, Cemil. (2022). Türk kamu sisteminin toplam kalite ile imtihanı: Eğitimde kalite uygulamaları ve 2005-2015 arası ödül süreci-4. Erişim yeri: http://www.nirvanasosyal.com/k-18-egitim-bilimleri.html.