EĞİTİM ARAŞTIRMALARINDA ETİK KURUL İZNİ
Prof. Dr. Ali Rıza ERDEM
Adnan Menderes Üniversitesi, Eğitim Fakültesi
“Eğitim araştırmalarını ne görmezden gelebiliriz ne de eğitimde her derde deva ilaç olarak görebiliriz. Gerçek şu ki, eğitim araştırmaları eğitim sisteminin ve okulda verilen eğitim hizmetinin daha ileri noktalara taşınabilmesi, daha nitelikli hale getirilebilmesi açısından mihenk taşıdır.”
Ali Rıza Erdem
Eğitim araştırması deyimini ilk defa ortaya atan ve bunu bilimsel olarak savunan
düşünür John Frederic Herbart’dır. Herbart 1806 yılında yayınladığı “Eğitim Bilimi” adlı yapıtıyla eğitimde uygulama ve araştırmanın önemine dikkat çekmiş ve eğitimin bir bilim olduğunu ve bilimsel olarak incelenebileceğini savunmuş, eğitim
araştırmasının farklı disiplinlerle de içiçe olması gerektiğini belirtmiştir. Eğitim araştırmaları bir yandan toplumda çeşitli yönlerde yer alan değişme ve gelişmeleri takip etme imkânı verirken, diğer yandan da bunların eğitime nasıl yansıması gerektiği yönünde verilecek kararların isabet derecesini artırmaktadır.
Eğitim araştırmaları daha ziyade okulda verilen eğitim ve karşılaşılan sorunları odak noktası olarak almaktadır. Okulda verilen eğitimin teorik ve uygulamalı yönünü geliştirmek ve buralarda karşılaşılan sorunları çözmek için eğitim araştırmaları yapılmaktadır. Eğitimde temel araştırmalar, teori geliştirmeye yönelik yapılmakta ve yeni teoriler geliştirilmektedir. Eğitimde uygulamalı araştırmalar, karşılaşılan sorunlara kalıcı çözümler getirmeye yönelik yapılmakta ve uygulayıcılara öneriler sunmaktadır. Eğitimde eylem (aksiyon) araştırmaları karşılaşılan sorunların pratik çözümüne yönelik yapılmakta ve sonuçları genellenmemektedir.
2020 yılından itibaren TR Dizin Dergi Değerlendirme kriterleri güncellenmiş olup özellikle bilimsel araştırmalarda olması gereken etik kurul izni ile ilgili maddeler detaylandırılmış, araştırma alanında etik kurul izni gerektiren çalışmalar için izinlerin alındığı varsayılarak “izinle ilgili bilgilere makalede yer verilmesi” hususu kriterlere eklenmiştir. Etik kurul izni gerektiren çalışmalar (i) anket, mülakat, odak grup çalışması, gözlem, deney, görüşme teknikleri kullanılarak katılımcılardan veri toplanmasını gerektiren nitel ya da nicel yaklaşımlarla yürütülen her türlü araştırmalar; (ii) insan ve hayvanların (materyal/ veriler dâhil) deneysel ya da diğer bilimsel amaçlarla kullanılması; (iii) insanlar üzerinde yapılan klinik araştırmalar; (iv) hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalar; (v) kişisel verilerin korunması kanunu gereğince retrospektif çalışmalar olarak belirtilmiştir.
Yurt içindeki bilimsel hakemli dergilerde araştırmaya dayalı eğitim makaleleri için etik kurul kararı istendiğinden, lisansüstü tez çalışmaları dahil tüm eğitim araştırmaları için etik kurul kararı alınması bir zorunluluk halini almıştır. Bu durum ilk bakışta doğru ve isabetli bir karar gibi gözükebilir, fakat gerçekte etik kurul kararı gerektirmeyen eğitim araştırmaları için de zaman alan ve oldukça zahmetli birçok işlemlerin yapılmasına neden olmaktadır. Ayrıca üniversitelerde ve MEB örgütünde eğitim araştırmalarıyla ilgili kurulan etik kurullar çok büyük bir iş yükü baskısıyla karşı karşıya kalmaktadır.
Etik kurul kararı gerektiren eğitim araştırmaları aslında oldukça azdır. Etik kurul kararı gerektiren eğitim araştırmaları (i) insan kişiliği gibi doğrudan insan üzerinde yapılan, (ii) kişisel ve toplumsal değerler gibi hassas konular üzerindeki, (iii) verilerin çocuklardan toplandığı araştırmalarla sınırlıdır. Yapılacak eğitim araştırması içerik ve yöntem olarak sözü edilen durumları kapsamıyorsa, etik kurul kararı alınmasına gerek yoktur. Etik kurul kararı gerektiren eğitim araştırmaları, içerik ve yöntem açısından açık ve net olarak ortaya konmalıdır. Böylece hem etik kurulları gereksiz iş yükü baskısından kurtulacak hem de etik kurul kararı gerektiren eğitim araştırmaları daha objektif bir biçimde değerlendirilecektir.