BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA ANKET/ÖLÇEK İZNİ
Prof. Dr. Ali Rıza ERDEM
Adnan Menderes Üniversitesi, Eğitim Fakültesi
Bilimsel araştırmalar, bilime teori ve uygulama açısından katkı yapan ve bilimin ilerlemesini sağlayan çalışmalardır. Bilimsel araştırmaların gerçekleştirilmesinde uyulması gereken bilimsel düşünce ve süreç, bilim etiğiyle ilgili birçok kural, ilke bulunmaktadır. Bilimsel düşünce ve süreç, bilim etiğiyle ilgili kurallara, ilkelere uyulmaması beraberinde hem bilimsel araştırma için harcanan emek, zaman ve paranın zayi olmasına hem de bilimsel araştırmadan en alt düzeyde yararlanılmasına ve daha vahimi bilimsel araştırmalarda yanlışın örnek alınmasına neden olmaktadır.
Bilimsel araştırmalarda bilimsel düşünce ve süreç, bilim etiğinin kurallarına, ilkelerine uymak, hedeflenen yararın elde edilebilmesi açısından bir zorunluluk olarak karşımıza çıkmaktadır. Bilimsel araştırmalarda, özellikle verilerin toplanmasını ve çözümlenmesini belirleyen “yöntem” aşaması araştırmanın bel kemiğidir. Yöntemde bilimsel araştırmanın amacına uygun, veri toplama aracı anket/ölçek kullanılması büyük önem taşımaktadır. Bilimsel araştırmanın amacına uygun veri toplama aracı anket/ölçek ya önceden geliştirilmekte veya Türkçe’ye uyarlanmakta ya da araştırmacı tarafından geliştirilmektedir.
Anket/ölçek geliştirme ya da Türkçe’ye uyarlama oldukça zahmetli ve zaman alan bilimsel bir çalışmadır. Anket/ölçek geliştirme ya da Türkçe’ye uyarlama çalışması, sadece bireysel kullanım ve amaç(lar) için olmayıp daha ziyade sonradan yapılacak bilimsel çalışmalarda kullanılmasına yönelik gerçekleştirilmektedir. Anket/ölçek geliştirme ya da Türkçe’ye uyarlama çalışması yapan araştırmacı(lar), çalışmasıyla bilim dünyasına, kamuya ve insanlığa büyük hizmet ve katkı yapmaktadır. Aynı zamanda geliştirilen ya da Türkçe’ye uyarlanan anket/ölçek de bilim dünyasına, kamuya ve insanlığa ait olmaktadır.
Bilimsel araştırmalarda, önceden geliştirilmiş veya Türkçe’ye uyarlanmış anket/ölçek kullanmak için izin alınması tartışmalı bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Geliştirilen ya da Türkçe’ye uyarlanan anket/ölçek artık bilim dünyasına, kamuya ve insanlığa ait olduğundan, bilimsel araştırmalarda kullanılması için izin alınmasına gerek yoktur; atıf yapılması yeterlidir. Fakat geliştirilen veya Türkçe’ye uyarlanan anket/ölçek kullanımı için izin alma gelenekselleşir veya bir zorunluluk halini alırsa, anket/ölçek geliştiren veya Türkçe’ye uyarlayan araştırmacı(lar) vefat ettiğinde izin alınamayacağı için çalışma tarihe gömülecek ve beklenen yarar elde edilemeyecektir. Bu durum bilim dünyası, kamu ve insanlık için büyük kayıplara neden olabilecektir.
Bilimsel araştırmalarda esas olan, çalışmanın bilimsel düşünce ve süreç, bilim etiğine uygun yapılarak bilime, topluma ve insanlığa katkı ve hizmet sunmaktır. Bilimsel araştırmalarda, geliştirilen veya Türkçe’ye uyarlanan anket/ölçek kullanımı için izin istemek, bürokratik düşünceyle kırtasiyeciliği artırmaktan öteye gitmeyecektir. Bilimsel düşünce ve süreç, bilim etiğinde bürokratik düşünceyle kırtasiyeciliği artırmanın yeri yoktur.